MART 2024

KARNE ve TATİL İÇİN AİLELERE ÖNERİLER

Karnenin okul başarı durumu göstergesidir, önemli olan ise hayat başarısıdır. Okul döneminde dersleri zayıf olduğu halde hayatın çeşitli alanlarında çok başarılı kişilere sık sık rastlanmaktadır.
Çocuğunuzu kesinlikle aptal, tembel ya da başarısız olarak etiketlemeyin.
Karnedeki iyi notlar da görülmeli, sadece kötü notlara odaklanıp diğerleri görmezlikten gelinmemeli.
Anne-baba birbirleriyle ve çocuklarıyla karşılıklı konuşarak karne ile ilgili duygularını çocuğun kişiliğine zarar vermeden net bir şekilde ortaya koymalıdır.
Öğretmen ve okulla diyaloglar arttırılmalıdır.

KARNE ÖNERİLERİ

Hiçbir anne-baba şunu unutmamalıdır ki “kötü karne düzeltilebilir; fakat çocuğun kişiliğine verilen zarar telafi edilemeyebilir.”
Çocuklara olan sevginin koşulsuz olduğu hatırlanarak karneye göre sevgi sunulmamalıdır.
Karneleri birbirinden farklı da olsa kardeşlere eşit ilgi gösterilmelidir.
Çocuktan beklenen başarı, çocuğun kapasitesi ile orantılı olmalıdır. Beklentileri doğru belirlemek için çocuğun potansiyeli çok iyi bilinmelidir. Yani çocuk çok iyi tanınmalıdır.
Çocuklar kardeş ve arkadaşlarıyla kıyaslanmamalıdır.
Aileler çocuklarının notlarını değerlendirirken öncelikle karnedeki olumlu yönleri vurgulamalıdır.
Başarısızlığın nedenleri öğrenci ile birlikte suçlayıcı ve yargılayıcı bir dil kullanmadan değerlendirilmeli, çözüm yolları araştırılmalıdır.
Çocuğunuza yardımcı olurken, ödül ve yaptırımların dengeli olmasına özen gösterin.

HER ANNE BABA ŞU SORULARI KENDİSİNE SORMALIDIR:

Çocuğumuzun kendisini tanıması için ona yeterli rehberlik yaptık mı? Hayatın anlamını, varoluşunun gayesini bulmasında yolunu aydınlattık mı? Çocuğun özgüvenini kazanması için yardımcı olduk mu, yoksa sürekli eleştirip azarladık mı? Çocuğa sağlıklı bir aile ortamı mı sunduk yoksa tartışma ve kavgaların olduğu, iletişimin olmadığı bir ortam mı sunduk? Dersleriyle ilgilenip, ders çalışma alışkanlığı kazandırdık mı yoksa onun yerine derslerini biz mi yaptık?

TATİLDE NELER YAPALIM?

İnsanın en değerli sermayesi vakittir. “Vakit geçirmek” (vakti geçirmek) doğru değildir. Boşa geçirilen vaktin geri gelmeyeceği bilinmelidir. Vaktin anlamını çocuğuna öğretemeyen bir ebeveyn velilik görevini eksik yapmış demektir. Vakit değerlendirilmesi gereken kıymetli bir hazinedir.
Tatilin, öğrencilerin dinlenmesi ve eğlenmesi için verilen bir zaman dilimi olduğunu unutmayın. Tatil zamanını sadece ders çalışarak geçiren çocuk, okuldan tamamen soğuyabilir. Başarısız olduğu derslerle ilgili yoğun ve yorucu olmayan bir çalışma programı yapılabilir.
Milli ve manevi kültürel değeri olan bir mekanı ailenizle birlikte ziyaret edin ve bu konudaki hassasiyetinizi çocuğunuzla paylaşın.
Çocuğunuzla okulu, öğretmenleri ve arkadaşları hakkında konuşun, okul hayatı ile ilgilendiğinizi belli edin. Onu samimi bir şekilde dinleyin. Çocuğunuzun öğretmen ve arkadaşlarına ev ziyaretine gidin.
Geleceğe ait planlamalar yapın, hayatta karşılaştığınız problemleri başarıyla nasıl çözebileceğinizi yaşanmış örneklerle birlikte konuşun. Yeni çözümler üretin.
Tatil döneminde çocuğunuzun kendisini tanımak, anlamak ve anlamlandırabilmek için keşifler yapması üzerine çocuğunuzu yüreklendirin. İlgi ve yeteneklerini keşfetmesine rehberlik edin. Güçlü yönlerini ve zayıf yönlerini bilip ilgi ve yetenekleri doğrultusunda geliştirmesi için plan oluşturun. Sportif faaliyetler gibi sosyal becerilerini de güçlendirecek etkinliklere dahil edin (liderlik okulu, psikodrama, yaratıcı drama, akıl oyunları atölyeleri vb etkinlikler).
Sosyal sorumluluk bilincini ve algısını geliştirmeye yönelik yaz döneminde onların seveceği ilgilendikleri bir konuda proje geliştirmelerine rehberlik edin.
Çocuğunuzun bilişsel yeteneklerini ihmal etmeyin. Onlara hayatları boyunca her an ve her yerde lazım olacak bu becerileri güçlendirmeleri konusunda destek verin. Akıl yürütme, analitik düşünme, problem çözme, dikkat, konsantrasyon, odaklanma, algılama, soyut düşünme, muhakeme, merak, keşif, mucitlik, üretkenlik, yaratıcılık, hedefe odaklanma, bağımsız iş yapabilme gibi becerilerini güçlendirebileceğiniz profesyonel yaz okullarıyla her çocuğun fıtratında gerçekleştirebileceği en üst performansa yaklaşmasına yardımcı olun. Tüm bu konularda katkı sağlayacak birlikte oynayabileceğiniz akıl oyunları temin edin.
Çocuklara olan sevginizi maddi hediyeler yerine manevi ikramlarla göstermeye çalışın.
Teknoloji ve internet kullanımını sınırsızlaştırmamaya özen gösterin. Doğru kullanımı muhakkak öğretin ve özendirin. TV, bilgisayar, tablet veya telefon… bunlardan birisi varsa hepsi artık onun içinde var. TV saati, tablet saati, telefon saati gibi sınırlamalar yerine “ekran saati” veya “ekran hakkı” gibi genel ifadeler kullanmaya özen gösterin.

KİM PSİKOLOJİ

Heyecanla beklenen yarıyıl tatili sonunda geldi… Bazı çocuklar bugün karneleriyle çok mutlu hissedip gururlanırken, bazı çocuklar da karneleri yüzünden kendilerini kötü hissedip üzülebilirler. Aileler de bu durumdan çocuklar kadar etkilenebiliyor.  Aslında çocuğun dönem içindeki durumunun değerlendirmesini yapmak ve bir yol haritası çizmek amacıyla bakılması gereken karneler maalesef ki çocukların başarısızlığı kendilerine ve kişiliklerine atfetmelerine sebep olabiliyor. Bu noktada çocuklara karşı doğru yaklaşım oldukça önem taşıyor.

KARNE SADECE BİR GERİ BİLDİRİMDİR!

Karne, öğrenme süreçleriyle ilgili bir geri bildirimdir. Çocuğun kişilik özelliğinin, zihinsel kapasitesinin, yeteneklerinin tek başına göstergesi değildir. Alınan karne çocuğa ve ailesine, çocuğun yeterli olduğu ya da desteklenmesi gereken alanlar konusunda fikir verir. Karneyi sadece çocuğun başarısızlığı ya da başarısı olarak görmemeliyiz.

NE YAPMALIYIZ?

·        Çocuğunuza notları ne olursa olsun değerli olduğunu hissettirin. Karne bir kişisel başarı göstergesi değildir. Bunu önce sizin kabul etmeniz çocuğunuza olumlu yansıyacaktır.

·         Notlarını etkileyen sebepleri anlamaya çalışın ve çözüm odaklı yaklaşın.

·         Her ne olursa olsun başkalarıyla kıyaslamayın.

·        Kendi beklentilerinizi analiz edin bir aşırılık olduğunu düşünüyorsanız bunu çocuğunuza yansıtmamak için uğraşın.

·        Tehdit, azar, incitici sözler, ceza ya da şiddet gibi tutumların çözüm olmadığını unutmayın ve kesinlikle bu tutumlardan uzak durun.

·        Olumsuza odaklanmak yerine olumluya vurgu yapın ”Sosyal derslerde çok başarılısın diğer alanlarda da bu başarıyı gösterebileceğine inanıyorum” gibi destekleyici yaklaşın.

·        Suçlayıcı yanlış tutumların çocuklarda yalan söyleme, içe kapanma, kendine zarar verme gibi sorunları tetikleyebileceğini, çocuğunuzun ruhsal sağlığını bozabileceğini, özgüvenini ve benlik saygısını düşüreceğini aklınızdan çıkartmayın. Önceliğiniz her zaman çocuğunuzun notları değil iyiliği olsun.

·         Eğer öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği, fiziksel bir engel gibi sorunların olduğunu saptarsanız vakit kaybetmeden bir uzmana başvurun.

·        Son olarak notları ne olursa olsun zorlu bir süreçten çıkan çocuğunuzun tatile ihtiyaç duyduğunu ve bunu hak ettiğini unutmayın. Tatil sürecinde çocuğunuzu sadece ders çalışması için baskı yapmayın. Karnesi iyi de olsa kötü de olsa çocuğunuzu çok büyük maddi ödüllerden ziyade manevi değeri olan onu mutlu edecek küçük bir hediyeyle motive edin. En değerli hediyenin onunla geçirdiğiniz, ona ayırdığınız zaman olduğunu unutmayın. Çocuğunuzun İyi vakit geçirmesi ve çocuğunuzla birlikte iyi vakit geçirebilmeniz için fırsatlar yaratın. Hepinize iyi ve mutlu tatiller 🙂

Uzman Psikolog Nihal Özyedek

Karne psikolojisi nedir, Peki kötü karne alan çocuğa nasıl yaklaşılmalı? Karnesinde zayıfı olan çocuğa yaklaşım konusunda tavsiye bilgiler…

Yüksek başarılar beklediğiniz çocuğunuzun zayıf derslerinin olması sizi hayal kırıklığına itebilir ve sonucunda ise çocuğunuza farkında olmadan kötü davranabilirsiniz. Ancak bu duruma yönelik bilinmelidir ki; zayıf not karşısında çocuğunuzu azarlamak psikolojisini daha da kötü etkileyecektir.

Eve nasıl bir karne getireceğini kestiremeyen öğrencilerde ise karne korkusu kaçınılmaz olacaktır. Çeşitli nedenlerden dolayı derslerinden başarısız not alan çocuklar, dönem sonu beklediği başarıyı yakalayamayınca üzülebilir hatta anne ve babasının düşük karne getirdiği için kızacağını düşünüp yoğun bir strese girebilir. Tamda bu duruma parmak basan uzmanlar, kötü bir karne karşısında ailelerin çocuklarını suçlamamaları gerektiğine dikkat çekiyor. Her şeyden önce çocuğunuzun sizin yansımanız olduğu esas alınmalı ve derslerinin başarısızlığında dahi kendi sergilediğiniz tutum ve davranışlardan kaynaklanabileceğini unutmamalısınız. Peki karnesinde kırık not getiren bir çocuğa nasıl yaklaşmak gerekir? Okul çağı çocuğu olan anne ve babalara uzmanından tavsiye bilgiler…

Zayıf karne getiren çocuğa nasıl davranılmalı? Kötü karne getirmenin nedenleri

Başarısız bir karnede en az çocuğun etkisinin kadar anne ve babanın ilgisizliği ya da doğru bir şekilde yönlendiremediği de etkili olabilir. Dolayısıyla illaki birinde suç arayacaksanız bunu kendinizde aramak ile başlayabilirsiniz. Özellikle de çocuğun kişiliğini zedeleyecek cümleler kurulması özgüven eksikliğine ve buna bağlı olarak da ikinci döneme motivasyonu düşük girecek öğrenci üzerinde baskı hissedeceği için daha çok yanlışa sürüklenecektir.

Her çocuk aynı özelliği taşıyacak diye bir kaide yok, zaten böyle bir şey söz konusu bile olamaz. Bazı çocukların sözeli daha iyi olup sayısalda başarısız iken, bazıları sayısalda başarılı sözelde yetersizdir. Her çocuğu farklı değerlendirmek gerekir.

ANNE VE BABALAR DİKKAT!

Eve kötü bir karne getiren çocuk karşısında anne ve babaların fevri ve olumsuz tepkiler vermemesi gerektiğine değinen Yrd. Doç.Dr. Başak Ayık, “Hangi sebepten dolayı zayıf karne gelirse gelsin anne ve babalar bunun nedenlerini araştırıp, sorunu çözmek için kendi vazifelerini yerine getirmeliler.” dedi.

Gerek günlük yaşantı içerisinde sergilenen davranışları gerek derslerinde sağladığı başarılarda ailenin çocuğun çabasını kesinlikle takdir etmesi gerektiğini söyleyen Yrd. Doç. Dr. Başak Ayık, şunları söyledi:

“Her insan eğitim almaya önce ailesinde başlar. Bireyler hem ailesinden aldığı genetik özellikler ile hem de aile içerisinde davranışlara göre çeşitli davranışlar sergiler.

Ancak, ne yazık ki bazı anne babalar kendi akademik yaşantılarını ve kendi hayatlarını hesaba katmayarak çocuklarından beklentileri yüksektir. Her çocuğun başarısı kendi kapasitesine ve verdiği çabaya göre değerlendirilmelidir.” dedi.

epsikiyatri

Ergenlik hızlı değişim ve yeniden yapılanma dönemidir. Bu değişim ve yeniden yapılanma sadece bedenin hızlı büyümesi, cinsel organların değişmesi, dürtülerin şiddetlenmesiyle sınırlı değildir, ruhsal yapı da bu evrede hızla değişir ve yeniden şekillenir. Bu değişim ve gelişimler fiziksel, ruhsal ve sosyal alanda kendini göstermektedir. Bu dönemin başlangıcı ve bitişi her bireyde farklılık gösterse de genel olarak kızlar yaklaşık 9-11, erkekler ise 11-13 yaşlarında ergenliğe girerler. Yani ergenlik buluğ ile başlar ve bitişi tam olarak belli değildir. Hormonal değişiklikler ve kimlik bocalamasından ötürü stresli bir dönemdir ergenlik… Ergen her aynaya baktığında bedeninin bir öncekinden farklı olduğunu görür . Fiziksel olarak boy uzaması, sesin değişmesi, vücutta büyüme, mensturasyon, ruhsal olarak kimlik arayışının tetiklediği agresifleşme, ailenin doğrularını reddetme ve kendi kararlarını verme isteği, sosyal olarak ise bir yer edinme arayışı, idol seçme ve model arama süreci. Aşılması gereken tüm bu görevlerle birlikte birey uzun ve meşakkatli bir yolculuğa başlar.

Beyin ergenlik döneminde dramatik bir değişim geçirir. İnsan beyni gelişimini ergenlikte tamamlar. Beynin ön bölgesinde bulunan prefrontal korteks, karar verme, planlama ve strateji oluşturmada yardımcı olan bir yapıdır, duyguların kontrolünden sorumlu beyin sapıyla birlikte ergenlikte hızlı bir değişim sürecine girer. Yaklaşık 100 milyon nörondan oluşan beyin bu dönemde nöronlar arası bağlantıyı arttırır ve ergenin düşünme süreçleri farklılaşır, yetişkine daha yakın bir mantık kurgusu geliştirdiği görülür.

Ergenlik döneminde geçirilen bir diğer değişiklik ise birincil ve ikincil cinsel özelliklerle belirlenen cinsel olgunlaşmadır. Birincil cinsel özellikler üreme organlarındaki değişikliklerdir. İkinci özellikler ise bedenin değişmesi, büyümesi, sesin farklılaşması gibi değişimlerdir.

Ergenlik yaş, dönem veya konumdan öte bir zaman ve uğraş meselesidir. Altüst olan dürtüsel dünyayı yönetebilmek, cinselleşmiş bedenle tanışmak önemli bir aşamadır ergen için. Özellikle bu döneme kadar onu buna hazırlayacak bir modelin varlığından yoksun ise, tüm bu meseleleri halletmek ergen için güç olacaktır. Unutmayalım ki ergenlik dönemi insanın erişkin yaşamındaki karakter yapısı ve davranış kalıplarının şekillendiği, benimsendiği ve yerleştiği bir dönemdir. Krizle baş etme, karşı cinsle ilişki kurma, ebeveynin konumlandırılması, yaşam idealleri gibi birçok konu bu dönemde gündeme alınır, işlenir ve yaşam boyu ergenlikte kazanılan bu yapı etrafında devam eder.

Ergenlik bir kimlik inşa etme sürecidir. Kimlik bir kişiyi bireyselleştirmeyi sağlayan, onu diğerlerinden farklı kılan, kalıcı olmasalar da saptanabilir özellikler içeren bir yapı şeklinde tanımlanabilir. Toplumsal kimlik ise bir topluluğa ait olmak duygusu demektir ve bireyin belli özgün davranışları kabullenmesini zorunlu kılar. Bu bağlamda ergenlik kişisel ve toplumsal düzlemde kendine ait tanımların oluşturulduğu bir dönemdir.

Değişim, büyümek, başkalaşım ve dönüşüm şeklinde pek çok tanımı içinde barındıran bu dönemde birey hem büyür hem de değişir. Büyümek ergenliğe özgü değildir, çocuklar da büyürler ama pek değişmezler. Ancak ergenler hem büyürler hem de değişirler. Bu anlamda ergenliği ikinci doğum olarak tanımlayabiliriz. Anne karnından yeni çıkan fetüs hayat karşısında oldukça savunmasız, bakıma, korunma ve kollanmaya muhtaç bir haldedir. Kırılgan ve dayanıksızdır. Aynı şekilde çocukluktan çıkıp yetişkin yaşamının kapısının aralandığı bu dönemde de birey her anlamda savunmasızdır. Bu dönemin kırılganlığını anlatmak için yengecin kabuk değiştirme metaforuna gönderme yapılır. Yengeç kabuk değiştirirken çevresel etkenler, sert bir rüzgar, ufak bir kıymık batması hayat boyu sürecek, kalıcı izler bırakır bedeninde. Öyleyse ergenlik bireyin oldukça zayıf ve duyarlı olduğu bir süreçtir. Bu yüzden değişimin kaygan zemininde düşe kalka ilerleyen birey için destekleyici çevrenin varlığı sağlam bir kişilik geliştirmesinde hayati önem taşır.

Ergenlik bireyin kendini ilk kez özne olarak tanımladığı ve bir sonraki krize kadar geçerli sayacağı kimliğine kavuştuğu bir dönemdir. Fetüsken bebek olan birey, çocukken ergen olur, sonraki aşama ise canlıyken cansız olmak yani ölümdür. Bu anlamda çocuk doğurabilecek kapasiteye fiziksel olarak ulaşılması beraberinde ölüm kaygılarını da getirir. Sonun başlangıcı doğumdur ancak sonun başlangıcının farkına varılması ergenlikte olur. Bu bağlamda ruhsal hastalıkların en sık görülen başlangıç yaşı da ergenlik dönemidir. Dürtü kontrol sorunları, obsesif kompülsif davranışlar ve psikotik yelpazede yer alan ruhsal sorunların başlangıcı ergenlik döneminde yatar.

Büyüme ve değişmeyle birlikte ergeni bekleyen en önemli görev değişen bedenin benimsenmesidir. Biyolojik farklılaşmayla birlikte hızla değişen ve kimi zaman hoşnut olunmayan beden, dışarıdan sağlanacak ilişki destekleriyle ruhsal bir yeniden inşa sürecine girecektir. Farklılaşan beden özellikle duygusal beğeni yoluyla diğerleri tarafından da beğenildikçe ergen kendi benliğini, kimliğini yeniden inşa edebilecektir.

Ergenlik geçmişin yolundan yürüyerek geleceğin kurulması sürecidir. Bu bağlamda ergenlik hüzün demektir, giden ve bir daha gelmeyecek olanın hüznü… Geride bırakılan şeyler ise çocukluk, masumluk, naiflik, oyun ve en önemlisi anne ve babayla kurulmuş olan o yoğun bağdır. Erken çocukluk döneminde anne baba üzerinden kurulan çocuksu özdeşimler, erkek ve kadın olmak, cinsel kimlik ve cinsiyet rolleri ilkokul dönemi yani oyun çağı boyunca pekiştirilir. Ergenlikte ise bu özdeşimlerde değişiklikler, düzenlemeler yapılır. Anne ve babayla yaşanan çatışma ve rekabet yoluyla ergen erişkinliğe adım atar. Çocukluk dönemindeki ebeveyn yasakları bu dönemde de devam eder. Çocuklukta toplumun ahlak ve erdem standartlarını temsil eden ebeveyn yasakları yoluyla çocuk anne baba özdeşimlerini pekiştirir, vicdan ve kendini yargılama mekanizmasını kurar. Ergenlikteki ebeveyn yasakları, toplum tarafından hoş karşılanmayan durumlar ise gizlilik ve sır oluşumuna hizmet eder. Bu anlamda kendine ait gizlilik dünyasında sırlar oluşturabilme, bu döneme ait normal bir görünümdür ve ergenin bireyselleşme sürecine girdiğinin bir göstergesidir. Sır her zaman zararlı değildir, tam tersine ruhsal yapının oluşumu için gereklidir. Kendine ve yalnızca kendine ait düşünceler üretmek bir özne olarak benliğin oluşumu için gereklidir. Birey olmanın koşulu sırra sahip olmaktır, bu da beraberinde özerkleşmeyi getirecektir. Ergenin karşı çıkma, kendine ait düşünceleri, kimi zaman toplumsal değerlere zıt görünse bile ortaya koyma çabası aslında birey olma çabalarının dışa vurumudur ve son derece normaldir. Bu dönemde bireyin sağlıklı cinsel seçimler yapabilmesi için çocuksu anne-baba özdeşimlerini bir kenara bırakması gerekir. Kendi bireyselliği doğrultusunda seçimler yapabilme yetisi evlilik hayatından iş yaşamına kadar yetişkinliğin her aşamasında gerekecek en temel becerilerden bir tanesidir.

Ergenlikteki fiziksel değişimle kendilik algısı yeni bir tasarıma dönüşür. Birinci kimlik evresi olan ve temel görevin cinsel özdeşimlerin kurulması ve tuvalet eğitiminin başarılması olan 2-4 yaş arasında birey ebeveyn etkisinin şekillendirdiği bir kimlik tasarımı ortaya koyarken ikinci kimlik evresi olan ergenlikte birey bunu kendi iradesiyle yeniden yapılandırmak durumundadır. Fiziksel ve ruhsal hızlı değişimin tetiklediği şaşkın, dağınık ve rastgele devinim toplum tarafından yadırgansa da ironik bir biçimde yeni ortaya konan bu kimliğin toplum tarafından onanması ihtiyacını beraberinde getirir ki sağlıklı bir gelişim süreci yaşansın. O güne kadar oyun çağında yaşayan, cinsel kimliği ve sosyal rolünden ziyade çocuksu bir hava ile kendini ortaya koyan ve toplumdan da bu yönde tepkiler alan birey şimdi ise toplumun gerçek bir bireyi olarak sahneye çıkmaktadır. O güne kadar emanet rollerle gelen birey için artık gerçek rolleri sahiplenme ve bu rolleri oynama zamanıdır. Buna paralel olarak başkalarının gözündeki kendilik tasarımı da ergenin bir diğer uğraş alanıdır.

Ergenlik dönemi iki temel probleme çözüm arayışıdır.

1. Cinsel kimliğin netleşmesi
2. Kimlik bocalamasından kurtulma

Psikososyal gelişim evrelerinden 0-2 yaş arası kendine ve hayata karşı temel güven duygusunun oluşması evresidir, 2-4 yaş arası utanç ve kuşku duymadan özerklik kazanabilmeyi, 4-6 yaş suçluluk duymadan girişimci olabilmeyi, 6 yaş ile ergenlik arasındaki dönem ise aşağılık duygusuna karşı başarma duygusunu kazanmayı gerektirir. Ergenlik ise  kimlik kazanımına karşı rol karmaşası dönemidir. Ergen bu dönemde cinsel kimliğinin net olarak ayırdına varıp, özdeşimlerle bunu kuvvetlendirecek ve kimliğini netleştirecek ya da kimlik krizine girecektir. Bu süreci sağlıklı atlatmak ise yukarıda bahsedilen ergenliğin temel ihtiyaçları çerçevesinde yaklaşabilen “yeterince iyi” ebeveyn modeli ve sağlıklı bir akran çevresinin varlığıyla mümkündür.

Bu dönemde ailenin nasıl yaklaşması gerekiyor?

Öncelikle bu dönemi normal bir gelişim evresi olarak görmek ve yanlış tutumlara yol açabilecek aşırı anlam yüklemelerden kaçınmak gerekir. Bu dönemde ergeni sürekli yanlış davranma eğiliminde olarak görmek önemli bir sorundur. Hızlı büyümeyle panikleyen çocuk her şeyden önce karşısında sakin ve kucaklayıcı bir aile görme ihtiyacındandır. Bu noktada ailenin dönemle ilgili bilgi sahibi olması çok önemlidir. Çocuğun kimlik bocalamalarına karşı aile ters davranırsa çocuk daha da agresifleşir. Aile sakin olmalı ve yatışma sürecini beklemeden tepki vermemelidir.

Bu dönem hakkında çocuğun bilgilendirilmesi son derece önemlidir, bu bilgilendirmeyi kimin yapacağı ise tamamen ailedeki ilişkiler ve roller çerçevesinde belirlenir ve aileden aileye değişebilir. Ayırım çok önemli değildir, çocuk kimi kendine daha yakın hissediyorsa bilgilendirme o kişi tarafından yapılmalıdır.

Çocuğun arkadaş seçimleri bu dönemin bir diğer konusudur. Çocuklukta içselleştirilen değerler referans alınarak seçimler yapılır. Aşırı baskı varsa merak uyanır, zayıf bir karakter yapılanması varsa, ebeveyn boşlukları fazlaysa bu durum erken dönem sağlıksız ilişkilere yol açabilir. Arkadaş seçimleri ailenin takibi altında olmalı ancak aile ne çok katı ne de çok gevşek olmayan, sınırların net konulduğu bir tutum içerisinde olmalıdır. Henüz muhakeme yetisi tam oturmadığı için her zaman yanında değil ancak her ihtiyaç duyduğunda ergenin yanında konumlanmalıdır. “Seçimlerine saygı duyuyorum, haklı olduğun noktalar var ve kendini böyle ifade etmen hoşuma gidiyor ancak birlikte tekrar değerlendirelim istersen” şeklinde çocuğun duygu ve düşüncelerini önemseyerek, arka planda ona doğruyu gösterecek şekilde durmalıdır. Bunun anlamı ise “Özgürlüğünü onaylıyorum ancak kontrollü bir şekilde kullanmalısın” mesajıdır. Arkadaş çevresi ailenin onay vermediği bir yapıda ise, katı ve direktif içerikli yaklaşımlar çocuğu aileden iyice uzaklaştırabilir. Ebeveyn ve çocuk arasında güç mücadelesine giren bir iletişim tarzından kaçınmak gerekir. “Senin yerinde olsaydım şöyle davranırdım ama senin kararın” şeklindeki empatik ve duyguyu önemseyen yaklaşımlar ergenin kendi kararını yeniden gözden geçirmesini ve daha ılımlı yaklaşmasını sağlayabilir.

Bu dönemde değişen hormonal denge ve kimlik bocalamasının tetiklediği stres dikkat ve konsantrasyon sorunlarına ve beraberinde okul başarısının düşmesine yol açabilir. Ergenin gündemi nasıl göründüğü, karşı cinsle ilişki ve arkadaşlarıyla vakit geçirme konularıyla meşgulken akademik meseleler geri plana itilebilir. Bu durumların yaşanması bir noktaya kadar normaldir ve işlevsel aile ve okul tutumlarıyla rayına oturtulabilir. Ancak ergen sosyal ilişkilerinde kriz oluşturacak şekilde sürekli sorun yaşıyorsa, odasına kapanmış hiç çıkmıyor, kendine ait bir içe çekilme dünyasında yaşıyorsa, aileyle iletişimi büyük ölçüde azalmışsa, akademik başarıda dramatik bir düşüş var ise ve en önemlisi kendine zarar verme eğilimi gözlenmiş ve ölüm içerikli uğraşlar içindeyse mutlaka uzman yardımı alınmalıdır. Bu yaş çocuğu kendini tam olarak anlatamadığı için dürtüsel, impulsif davranışlar gösterebilir, hiç ölmeyeceğini düşünür ve tehdit için, sesini duyurabilmek için bu tür davranışlara girebilir. bağırıp çağırma, kapıları çarpma ve öfkeyi etraftaki nesnelere yansıtma davranışları bir ölçüye kadar normal kabul edilse bile, sıklığı ve şiddeti arttığında mutlaka uzman desteği alınmalıdır.

Bu dönemde boş vakitlerin nasıl geçirildiği çok önemlidir, düzenli ve sürekliliği olan spor ve sanat faaliyetleri ergenliğin yıkıcı etkilerinden koruyabilir, hedef birlikteliği olan, güvenli ve sınırları belli zaman ve mekan paylaşımları ergenin ihtiyacı olan sağlıklı akran ortamını sunarak enerjinin doğru kanalize edilmesine yardımcı olur.

Ergenlikte isyan, neden isyankar olunur?

Yukarıda bahsettiğimiz gibi kimlik oluşumuna hizmet eden bir yönü vardır isyan etme davranışının. Ergen itiraz eder, bu itiraz ve karşı koyuş çözümlenmezse isyankarlığa gidebilir. Ergenler sözle ifade edemediklerini bedenle ifade eder. Burada aile tutumu çok önemlidir. Protesto eder görünseler de ailenin sağladığı güvene (denetim, güven, yönlendirilme) çok değer verirler. Ergenlerin anne babanın rolünü tanımlaması çok önemlidir. “Güveniyor, saygı duyuyor, önemsiyor ve ihtiyaç duyduğum her an yanımda” şeklinde bir ebeveyn tutumunu içselleştirmesi sağlıklı kimlik gelişimi için çok önemlidir.

Güçlü ve dayanıklı olmaya ilişkin üstünlük, baskınlık, otorite, güç, metanet, özerklik, koruyup kollama şeklinde sıralanabilecek maskülen idealler erkek ergenlerde depresyon ve intihar riskini azaltmaktadır. Aile bağları iyi ise bu idealler bir parça isyankarlıktan doğmuş sağlam bir karakter ortaya koyabilir. Burada önemli olan maskülen rolün ölçülü ve sınırlı dışavurumunun başarılmış olmasıdır.

Genel olarak ergenlik sürecine bakıldığında yaşlara göre görünümler şu şekilde özetlenebilir;

13-14 yaş hırçınlık ve isyan dönemi

15 yaş bağımsızlık dönemi  “giderim kimse karışamaz”

16 yaş dürtünün sağlıklı yönlendirilmesi dönemi, içten gelen cinsel ve saldırgan dürtülerle baş etme, oradan oraya devinme

17 yaş daha sakin, karşı cinsle daha oturmuş ilişkiler, sınav uğraşları ve meslek seçiminin gündemde olduğu dönem

Anne ve babalara kısa öneriler

• Tüm ilişkilerde temel nokta güvendir, ergen anne babasına güven duyduğu sürece sorunlarına onları da ortak eder. İletişimin çocukluk yıllarından bu yana zayıf oluşu, ergenin bu dönemde anne babasıyla zıtlaşmasına, kutuplaşmasına neden olabilir.
• Her doğum süreci sancılı geçer. Ergenlik dönemi de çocukların erişkin dünyasına doğdukları bir süreç. Bu süreci sağlıklı geçirmenin anahtarı ise anlayış.
• Ergenin duygu karmaşasının sebebinin size karşı olmadığını, dönemin bir özelliği olduğunu kabul edip, daha ılımlı yaklaştığınızda çocuğunuzun da sakinleştiğini göreceksiniz.
• Birey olma mücadelesi veren ergenin düşüncelerine saygı göstermek, hayata, insana, değerlere ve topluma ilişkin kendi görüşlerini ortaya koyması için desteklemek önemlidir.
• Ergen iletişimde anlaşıldığını görmek ister. Bu sayede hem seçimlerinde kendini özgür hissedebilir, hem de seçimleri hakkında eleştirilmeyeceğinden emin bir şekilde anne babasına danışabilir.
• Anne babadan aldığı emniyet ve güven hisleriyle güçlenen ergen sağlıklı bir okul ve akran ortamından aldığı destekle birey olarak toplumun gelişimine katkı sağlayacak ve hedefleri doğrultusuna kendini gerçekleştirecektir.

Uzman Klinik Psikolog Melike İlerisoy

Spontanite, karşılaşılan bir duruma en uygun tepkiyi verebilmek demektir. Bazen bu, kişiliğin özgürce ifade edilmesinde ortaya çıkan bir olgudur. İnsanoğlu dünyaya geldiğinde bu beceriyi de beraberinde getirir. Çocuklar son derece spontan canlılar iken yetişkinliğe doğru ilerledikçe toplumsal ve kültürel olarak belirlenen davranış kalıplarına uyma telaşı içerisinde spontanlıktan uzaklaşırlar. Bu, yetişkinlerin gereksinim duydukları ‘duruma uygun tepki verebilme’ becerisini kaybetmelerine ve ruhsal sıkıntılarla başlayıp bedensel rahatsızlıklara giden sürecin başlamasına sebep olmaktadır. Örneğin stresli bir durumla karşılaşıp sağlıklı tepkiler veremeyen ve dolayısıyla stresle baş edemeyen birisini düşünün, bu kişi; sırt ağrısı, mide ağrısı, boyun ağrısı gibi çeşitli somatik rahatsızlıklar gösterebilir. Peki, neden hastalanmak pahasına gereksinim duyduğumuz spontaniteden uzaklaşırız? Çünkü spontanite farklı durumlara farklı ve yeni tepkiler vermeyi gerektirir, bunun için risk alabilmek gerekir. Oysa insan güvenli olan, daha önce denenmiş, tecrübe edilmiş ve diğer yetişkinler tarafından öğretilmiş olan davranışlara sığınır.

Çocukların spontanitesi çok kıymetlidir ve bunu geliştirmemiz için bize sonsuz olanak sunarlar, biz ise onu yok ederiz. Sürekli olarak annesinin yönergelerini dinleyen bir çocuk, yeni bir durumla karşılaştığı zaman ne yapacağı konusunda sorunlar yaşayabilir.  Herkesten farklı davranışlar gösteren bir çocuk anormal olmakla suçlanabilir. Çocuklar spontan davranışlarından rahatsız olan yetişkinler ve toplumsal normlar sebebiyle bu yönlerini baskılayıp zamanla bu becerilerini kaybederler. Spontaniteyi engelleyen her şey ruh sağlığına ve gelişime vurulan bir darbe olarak değerlendirilmelidir.

Bir çocuğun sahip olduğu en değerli becerilerden birisi de eyleme geçmektir. İnsanoğlu doğduğu andan itibaren tüm ihtiyaçlarını giderebilmek için eyleme geçer. Yeni doğan bir bebeğin hayatta kalabilmesi için emme refleksini kullanması gerekir, yani açlık ihtiyacını giderirken eyleme geçer ve bu beceriyle dünyaya gelmiştir. Büyüdükçe çeşitli motor becerileri de gelişmeye devam eder ve artık yürümeye başladıktan sonra eyleme geçmek onun için daha kolaydır. Bebek konuşma yaşına gelir ancak dil ve konuşma becerisini bir yetişkin kadar etkin kullanabilmesi yıllarını alacaktır. Duygularını ve düşüncelerini etkili bir şekilde ifade edememek bir yetişkini nasıl sıkıntıya düşürüyorsa bir çocuğu da o şekilde sıkıntıya düşürür. Ancak onların baş etme mekanizmaları yetişkinlerinkinden daha farklıdır: eyleme dökerler. Arkadaşına küsmüş bir çocuk düşünün, dudağını büzer, sırtını döner, kollarını birbirine bağlar. Çünkü sözel becerileri kısıtlıdır ve duygularını bir şekilde iletmeye ihtiyacı vardır, durum hemen beden diline ve hareketlerine yansır.

Oyun terapisi, oyun çağındaki çocukların sorunlarının tedavisinde en etkili yöntemlerden biridir çünkü çocuk hayatında olup biten her şeyi oyun yoluyla gösterir. Terapist çocuğun üzüldüklerini, sevindiklerini onu zorlayan tüm meseleleri çocuğun oyunundan ve eylemlerinden okur. Çocuğun eylemleri çocukla ilgili çok şey anlatır, seçtiği oyuncaktan çizdiği aile resmine kadar her şey anlamlıdır. Bu onların zorluklarla başa çıkmalarındaki en kuvvetli beceridir. Bir çocuğun zorluklar yaşaması için büyük bir travma yaşaması şart değil, çocukluk zaten örseleyicidir. Yetişkinlerin hayatlarını sürdürürken kullandıkları günlük yaşam becerilerinin çoğu çocukluk döneminde henüz kazanılmamıştır. 4 yaşında bir çocuk düşünün ayakkabısını bağlayamaz, düğmesini kapatamaz, ablası kadar güzel resim çizemez, çorbasını dökmeden içemez. Gün içerisinde sürekli bir başkasının yardımına ihtiyaç duyar ve bu çocuk için zorlayıcı olabilir. Ama yetişkinlerin çocuklarla yarışamayacağı bir konu vardır: oyun oynamak! Çünkü oyun oynamak içerisinde spontanlık becerisini ve bol bol eylemi barındırır. Oyun bir çocuk için açlık, susuzluk gibi giderilmesi gereken bir ihtiyaçtır, oyun oynamak da eylem açlığını giderir. Çocuk için eylem açlığını gidermek ve bu açlığı giderirken engellenmemek son derece önemlidir. Çocuk bu şekilde kendini gerçekleştirme yolunda sağlıklı olarak ilerleyebilecektir. Bu sürecin gerçekleşmesi onun spontanitesi yardımıyla hızlı ve kolaydır. Her eylemi yetişkin tarafından engellenen bir çocuk başka çözümler arayacak ve daha sağlıksız olan tutumlar geliştirmeye başlayacaktır. Pasif direnişler, öfkenin artması ve zarar verici davranışlar, asosyal davranışlar ve antisosyal tutumlar korku ve kaygının gelişmesine bağlı olarak, çekinik tutumlar oluşmasına zemin hazırlayacaktır. Çocuklar, çoğu zaman bu problemlere rağmen gelişimlerini sürdürürler ve birer yetişkin olarak beraberlerinde taşıdıkları problemler ile hayata atılırlar. Ancak bu durum onların çeşitli biçimlerde tökezlemelerine, kendilerine ve çevrelerine problemler oluşturmalarına sebep olacaktır (Altınay, 2015).

Çocukların spontanite ve eyleme geçme gibi iki kıymetli becerisinden bahsettik. Bu becerilerin geliştirilmesi için bizlere yetişkinler olarak düşen şey onları engellememek ve onlarla birlikte hissetme, birlikte yapma halinde bulunmaktır. Özellikle annelere düşen rol büyüktür çünkü bebek ile anne arasında olan birlikte hissetme hali daha anne karnında iken başlar ve çocukluk dönemi boyunca sürdürülmesi gerekir. Kaybolan spontaniteyi yeniden kazanmanın veya bu beceriyi geliştirmenin bir diğer yolu da psikodrama grup psikoterapisi ile gerçekleşir. Bu terapi tekniğinde son derece spontan bir ortam oluşturulur ve kişi grup içerisinde terapistin de yardımıyla sağaltılır. Sosyometri yolu ile seçimler ve ilişkiler yeniden gözden geçirilir, kişinin geçmişte yaşadığı sorunlar canlandırma tekniğiyle yeniden ele alınır ve kişinin yaşadığı durumlara en uygun, en sağlıklı tepkiyi vermesi hedeflenir. Psikodrama, yetişkinler için olduğu kadar çocuklar için de son derece etkili bir yöntemdir. Çocukların sağlıklı olandan yetişkinlerden daha yakın olduğu, onların değişime ve sağaltıma daha açık olduğu unutulmamalıdır.

Psikolog Şahika Uslu

Çocuklarda Benlik Saygısı Gelişimi

Psikolojiye olan ilginin artmasıyla, benlik kavramı nedir, benlik nasıl oluşur, benlik saygısı nasıl gelişir, çocuğun benlik saygısını geliştirmek için neler yapılmalıdır? soruları sıkça sorulur olmuştur. Bireyin kendisiyle ilgili görüş ve algı biçimi olan benlik, doğumdan itibaren gelişmeye başlar. Burada temel faktör bireyin kendisi ve çevresiyle etkileşimidir. Kişiliğin öznel yanı olan benlik, bireyin kendi kişiliğine ait sahip olduğu fikir, kendini değerlendirme şekli, yani kendisini nasıl tanıdığı, nasıl gördüğüdür.

Benlik saygısı ise bireyin kendisini beğenilmeye ve sevilmeye değer görmesidir. Kişi kendini objektif olarak değerlendirebilmeli, kendisini olduğundan değersiz ya da en değerli, en mükemmel, en üstün görmeden, olumlu düşüncelerle, kendini olduğu gibi kabullenebilmeli, kendini sevmeli, özüne güvenmelidir. Değerlilik, yeterlilik, yapabiliyor olma duyguları benlik saygısının temel öğeleridir.

Benlik kavramında, şu sorulara içtenlikle yanıt vermelisiniz.

• Ben neyim? Kendinizi nasıl tanıyorsunuz? Çirkin, güzel, akıllı, akılsız, yakışıklı, çekici, yetenekli, sıkıcı, konuşkan gibi.
• Amaç ve hedefiniz nedir? Kendinize ne değer biçiyor, kendinizi nasıl görmek istiyorsunuz? Toplumsal statü, rol ve saygınlığınızı nasıl görüyorsunuz?
• Ne yapabilirim? Neleri iyi yaparsınız? Yüzmede iyiyim, insanlar benimle iyi vakit geçirir, sorunlara pratik çözümler üretirim, çok kitap okurum, çok çalışırım, iyi otomobil kullanırım vs.
• Değer yargılarınız, inançlarınız, doğru ve yanlışlarınız nelerdir?

Özetle benlik kavramı, kişinin kendisi hakkındaki görüşlerinin tamamıdır.

Gerçek benlik, kişinin kendini algılaması, sahip olduğu zihinsel ve fiziksel özelliklerin farkında olmasıdır. Ben kimim? Ben neyim? Ben ne yapabilirim? sorularına verdiğiniz cevap gerçek benliğinizdir. İdealleriniz, özlem, istek ve emelleriniz, elde ettiğinizde kendinizi en iyi hissedeceğiniz şeyler ise ideal benliği oluşturur. Benim için neler değerlidir? Hayattan ne bekliyorum? Hayatta ne istiyorum? sorularının karşılığı ideal benliktir.

Ruh sağlığı için ideal benlik ile gerçek yaşantınız arasında bir denge, uyum olmalıdır. Değer yargılarınız ve ideallerinize uygun hareket ve mücadele etmediğinizde psikolojik sorunlar kaçınılmazdır. Benlik kavramının ilk adımları çok erken dönemlerde başlar. Başta anne, baba ve temel bakıcı olmak üzere çocuğun yaşamındaki önemli insanların çocuğa yaklaşım ve davranışları, benlik gelişiminde temel rolü oynar. Benlik gelişimi tamamen başarı odaklı değildir. Kendisi ve çevresiyle ilgili olumlu geri bildirimler alan çocuk kendini değerli görecek, kendisine saygı duyacaktır.

Çocuğun benlik saygısı oluşumunda anne birinci derecede önemlidir. Doğumla başlayan bu ilişki, annesiyle girdiği ilişkilerde beğenildiği, kendine başarı saydığı şeyler annesince kabul edilip, takdir edildiği ölçüde olumlu yönde ilerleyecektir.

Öğrenilmiş bir yaşantı olan benlik saygısı, çocuğun en değerli varlığı olan anne babasının ona verdiği değerle sıkı sıkıya ilintili olup, kardeşler, arkadaşlar ve öğretmenleriyle olan ilişkileri, onlardan aldığı tepkilerle gelişen ve değişen bir süreçtir.

Birey için önemli kişilerin, bireyin yaptıklarına onay vermesi, yaptıklarını beğenmesi, onunla övünmeleri ya da ondan utanmaları, sürekli eleştiride bulunmaları, yaptıklarını beğenmemeleri, hoşnutluklarını göstermemeleri benlik saygısının düşük veya yüksek olmasını sağlayacaktır.

Benlik saygısı gelişiminde anne babanın sağ olup olmamaları, üvey anne ya da üvey baba ile büyüme, aile yapısı, ailedeki kardeş sayısı, kaçıncı çocuk olunduğu, ailenin ekonomik durumu, anne babanın eğitim düzeyleri ve meslekleri yanı sıra sosyal, çevresel ve kültürel faktörler ile fiziksel görünüşün de rolleri vardır.

Çocuğa aşırı eleştirel yaklaşan ailelerde, cinsel ve fiziksel tacize uğrayan çocuklarda, ailede alkolizm ve madde kötüye kullanımı varsa, ailede aşırı koruyucu ya da aşırı hoşgörülü davranılıyorsa düşük benlik saygısı gelişme olasılığı yüksektir.

Benlik saygısı düşük olan çocuklar;

• Başarısızlık kaygısı nedeniyle görev ve sorumluluk almaktan, yeni deneyimlerden kaçınırlar.
• Bir oyun veya ödev yaparken çabuk sıkılır, oyun veya ödevi kısa sürede bırakırlar. Ufak bir zorlanma ya da hayal kırıklığı, yaptığı işten vazgeçmesine neden olur.
• Bir oyunu kaybedeceğine veya herhangi bir konuda başarısız olacağına inanıyorsa başkalarını suçlayarak ya da dış etkenleri ileri sürerek mazeretler yaratır, mızıkçılık yapar, bu durumu kamufle etmek için rahatlıkla yalan söyleyebilir.
• Okulda ve derslerde başarısız olma olasılığı yüksektir, sosyal aktivitelere ilgisi zayıftır.
• Övgüye de, eleştiriye de olumsuz karşılık verirler.
• Diğer insanların ya da akranlarının kendisi hakkındaki düşüncelerinden aşırı derecede etkilenirler.
• Kendilerine dönük yoğun eleştiride bulunur, kendilerini beğenmezler. “Herkes benden daha akıllı ve başarılı”, “Öğretmenim ve arkadaşlarım beni sevmiyor”, “Boyum çok kısa”, “Kilom çok fazla”, “Çirkinim” gibi düşüncelere sahiptirler.
• Okul içinde saygısız davranışlar sergileyebilir, geçimsizlik gösterebilirler.
• Hiç umursamaz, yardım etmez bir tavırları olabileceği gibi aşırı derecede yardımcı ve merhametli de görülebilirler.

Yüksek benlik saygısına sahip çocuklar ise;

• Sosyal olarak aktif ve yaratıcılık potansiyelleri yüksek çocuklardır.
• Kişisel amaçları nettir, bu doğrultuda kararlı ve gerçekçi hareket ederler.
• Fiziksel görünümleri konusunda endişeleri azdır.
• Ders başarısı, sportif faaliyetler, akran ilişkileri gibi etkinlik alanlarında herkesin farklı olabileceğini kolaylıkla kabul ederler.
• Şüphe, korku ve çelişkilerinin esiri olmazlar.

Çocuğunuzun benlik saygısını geliştirmek için Antalya psikiyatri ve Antalya psikoterapi olarak şu önerilerde bulunuyoruz.

• Çocuğunuza kendisini ve geleceğini güvende hissedeceği, emniyet duygusunu verin.
• Çocuğunuzda önce aileniz, sonra yakın arkadaşlarınız olmak üzere arkadaşlar, komşular, okul gibi grupları kapsayacak şekilde ait olma duygusu geliştirin.
• Çocuğunuzda belli amaç ve hedef oluşturmaya yardımcı olun. Bunu yaparken sadece güçlü ve olumlu yanlarını göstermek ve keşfetmesini sağlamak yanında daha zayıf ve sınırlı yanlarını da gösterin, bunları kabul etmesini ve güçlendirmesini öğretin.
• Çocuğunuzdan beklentileriniz ne çok aşağıda ne de çok yukarıda olsun.
• Çocuğunuza güvendiğinizi hissettirin. Size olan güvenini hiçbir zaman sarsmayın. Sözlerinizi tutun, ona dürüst davranın.
• Tek başına kararlar almasına, bazı şeyleri tek başına yapmasına fırsat tanıyın. Bu sayede sorumluluk duygusu gelişimine katkıda bulunursunuz.
• Etkinliklere katılmasını sağlayarak katılımcılık duygusunun gelişmesine yardımcı olun.
• Başarılarında mutlaka olumlu geribildirimde bulunun, takdir edin.
• Hataları ve başarısızlıklarında olumsuz kişisel eleştirilerden kaçının. Bu engel ve aksiliklerin herkesin her zaman başına gelebileceğini, bunun yaşamın bir parçası olduğunu, önemli olanın hatalardan ders almak olduğunu belirterek kendisini yenilgiye uğramamış hissettirin.
• Çocuğunuzla nitelikli zaman geçirin.
• Mükemmellik beklentisi içinde olmayın, çocukları belli bir kalıba sokmaya çalışmayın.
• Çocuk yetiştirmede mutlaka sınırlarınız olsun. Sınır koymak aşırı disiplin, bir korku ortamı yaratmak değildir. Önemli olan oluşturulan sınırlar konusunda tutarlı olmaktır.

Benlik saygısı, benlik saygısı gelişimi, benlik saygısı geliştirmenin yolları, benlik kaygısını etkileyen etkenler, benlik saygısını arttırmanın yolları ile ilgili genel görüş ve öneriler şöyledir.

• Benlik saygısı ruhsal rahatsızlıklarda önemli rol oynar. Benlik saygısı zayıfladıkça psikolojik rahatsızlıklar artar.
• Benlik saygısı düşük bir kişi öncelikle anne babasının ve onun için önemli kişilerin, kendisini sevmediğini, değer vermediğini düşünür. Bu temel fikir gelecekte bilişsel çarpıtmalara yol açarak psikolojik ve psikiyatrik rahatsızlıklara zemin hazırlayacaktır.
• Benlik saygısı kişiye yeterlik, değerlilik ve çevredeki olayları etkileyebilirlik hissi verir.
• Olumlu benlik saygısı, bireyin kendi benliğine karşı olan olumlu tutumu olup, başkalarının tutum ve davranışlarından etkilenmez.
• Benlik saygısının özü, psikososyal gelişimin ilk basamağı olan temel güven ve güvensizlik dönemindeki içsel ayrılık ve süreklilik duygusunda yatar.
• Kendinizi, olduğunuzdan aşağı ya da üstün görmeden, değerli, olumlu, beğenilmeye ve sevilmeye değer buluyor, kendi kendinizden olduğunuz halinizle memnunsanız benlik saygınız yüksek demektir.
• Yakın ilişkiler içerisinde kendinizi nasıl algıladığınız sosyal benlik saygınızı, akranlarınız içinde kendi öğrenme yeteneğinizi nasıl gördüğünüz akademik benlik saygınızı, kendi mesleğinizi ne kadar önemli ve değerli gördüğünüz ise mesleki benlik saygınızı ifade eder.
• Benlik saygısının yüksek olması yaşamdan alınan doyumu arttırır.
• Benlik saygısı düzeyleri arttıkça, problemlerle başa çıkma kolaylaşır.
• Benlik saygısı ile yalnızlık düzeyi ters orantılıdır.
• Düşük benlik saygısı yeme bozukluklarında (anoreksiya nevroza, bulimia nevroza) bir risk faktörüdür.
• Duygusal zorbalığa uğramak, benlik saygısı üzerinde fiziksel zorbalığa uğramaya göre daha olumsuz etkilidir.
• Yüksek benlik saygısına sahip bireyler kendilerine başarılabilecek en yüksek hedefi koyarlar ve bunu gerçekleştirirler. Düşük benlik saygısına sahip bireyler ise kapasitelerinin altında başarılar hedeflerler.
• Benlik saygısı yüksek çocuk ve yetişkinler duygularını kontrol edebilir, başarısızlık karşısında yılmaz, başarısızlık karşısında daha iyisini yapmak için motive olur.
• Benlik saygınız yüksek ise “keşke farklı biri olsaydım” demezsiniz.
• Çocukların görüş ve düşüncelerini ciddiye almak onlar için en büyük saygı görme göstergesidir.
• Çocuğunuzun benlik saygısını arttırmak için onun eşsizliğini vurgulayın ve karşılıksız sevgi verin. Bu onun her davranışını sevmek ve onaylamak anlamında değildir. Açık, anlaşılır kurallarla yumuşak bir disiplin kurun ve mutlaka tutarlı olun.
• Çocuğunuzun benlik saygısını arttırmak için sadece başarılı olduğunda değil, iyi şeylere ulaşmak için çaba gösterdiğinde, olumsuz davranışlarda bulunmadığında da övgüde bulunun.
• Çocuğunuzla ortak hedefler belirleyin, bu doğrultuda ona destek ve yardımcı olun.
• “Ne kadar tembelsin”, “Ne kadar beceriksizsin”, “Sen adam olmayacaksın”, “Asla yapamayacaksın” gibi olumsuz kişisel eleştirilerden kesinlikle kaçının.
• Çocuklarınıza erken yaşlardan itibaren küçük sorumluluklar verin, kendi kendine bir şeyler yapabilmenin zevkini almasını sağlayın.
• Çocuğunuzu başka çocuklarla kıyaslamayın.
• Olumlu benlik saygısına sahipseniz strese o derece dayanıklı olursunuz.

Çocuklarımıza sevgi ile zaman ayırmak ve hayatı anlamlı kılacak girişimlerde bulunmak ebeveyn sorumluluğumuzdadır.

Psikiyatrist ve Psikoterapist Emine Filiz Uluhan / Psikiyatri Antalya

Tüm ebeveynler, sözlerini dinleyen ve uslu uslu oturan çocukları olsun ister. Bu durum, yetişkinler için gayet doğal olsa da çocuklar için pek de öyle sayılmıyor. Çocuklar, ailelerinin bu beklentilerini dikkate almaları gerektiğini bilse de her zaman karşılık vermeye yanaşmayabiliyor. Hatta kimi zaman durumu daha da güçleştirmek için ebeveynleriyle inatlaşabiliyorlar. Böyle zamanlarda anne ve baba, çocuk ile ciddi problemler yaşamamak adına beklentilerini dengelemeyi bilmelidir. Çünkü çocukların yaramazlıkları karşısında ikaz ve cezada aşırıya kaçılması çocuk ve ebeveynler arasında iletişim kopukluğu yaşanmasına yol açabilir. Aile büyükleri bilmelidir ki, çocuklar da bazı haklara sahiptir ve sınırları aşmamak kaydıyla birtakım yaramazlıklar yapabilir.

Aşırı tepkiler yaramazlıkları artırabilir. Çocukların yaptığı yaramazlıkların altında ailenin sergilediği tutarsız davranışların yattığı söylenebilir. Çocuk, kötü bir söz sarf ettiğinde ya da hatalı olduğu düşünülen bir davranış sergilediğinde genellikle kızgınlıkla karşılık verilir. Böyle durumlarda anne ve babalar, bu tarz davranışların çocuğun karakteriyle alakalı olduğunu düşünebilir. Fakat çocuğun karakterinin oluşmasındaki yapı taşı ailedir. Çocuğun taşkınlık içeren davranışlarına karşı ani ve aşırı tepkiler vermek de istenmeyen davranışlarının artmasına neden olabilir. Toplum içinde yaramazlık algısı oluşturan davranışlar genellikle çocuğun saldırgan tutumlarıdır. Vurma, atma, kırıp-dökme, itme, bağırma gibi eylemler, çocuğun dış dünyaya karşı sergilediği saldırgan davranışlardır. Eğer ebeveyn ve çocuk arasında güven sorunu bulunuyorsa çocuğun sergilediği bu tutumlar giderek artış gösterebilir.

Tüm çocuklar birbirinden bağımsız ve farklı özelliklere sahip olarak doğar. Kimi çocuklar aşırı hiperaktifken, kimileri de gayet sakin bir yapıya sahip olurlar. Fakat ne kadar farklılıklar olsa da, her çocuğun birbirine benzer ihtiyaçları vardır. Çocukların yapısal özellikleri nasıl olursa olsun her adımı anne ve babasının dikkatini çekmek için atarlar. Bu nedendendir ki, ebeveynlerinin onaylamadığı davranışları yapmaktan büyük haz duyarlar. Aşırı disiplin, sıkı kurallar ve yasaklar çocuklar için kabullenmesi zor ve sıkıcı durumlardır. Bu kısıtlamalar ayrıca, özgüven eksikliğine, içe kapanıklığa, kişilik ve iletişim bozukluklarına sebep olabilir.

Ebeveynler tarafından kısıtlanan ve yapılması istenmeyen yaramazlıklar aslında çocukların gelişimlerini büyük oranda destekler. Çünkü çocuk, her yaptığı yaramazlık sayesinde aslında bu davranışların yanlış olduğunu öğrenerek kendini geliştirmeyi öğrenir. Su tabancasıyla insanlara su sıkmak ya da yoldan geçenlere camdan seslenmek gibi saldırganlık içermeyen küçük yaramazlıklar ise çocuğun sosyal yanının gelişmesine ve etrafındaki insanlarla daha kolay iletişim kurmasına destek sağlar.

Yaramazlık yapan çocuklara, “seni yaramaz!”, “söz dinlemez!” gibi tepkiler vermekten kaçınılmalıdır. Sürekli olarak çocuğa kötü ve laftan anlamaz mesajının verilmesi yaramazlık yapma isteğini arttırabilir. Bunlar yerine çocuğun iç dünyasında yaşadığı fakat dile getiremediği ihtiyaçlar görülmeye çalışılmalıdır. Ayrıca çocuğu azarlamak ve cezalandırmak yaramazlık eğilimini azaltmayacağı gibi çocuğun daha hırçın ve asi davranışlar sergilemesine neden olabilir. Çocukların agresiflik ve yaramazlıklarının altında aslında ihtiyaçlarının karşılanması talebi yattığı unutulmamalıdır. Yaramazlık, çocukların ihtiyaçlarının sinyalidir.

Yaramazlıkların nedeni çoğu zaman çocukların anne ve babalarına duydukları düşmanlık olarak algılanabiliyor. Fakat bu tutumlarının birçoğunun öğrenme ve keşfetme amaçlı yapılan eylemler olduğu bilinmelidir. Çocuklar, ihtiyaç ve isteklerini dile getirebilecek olgunluğa sahip değillerdir. Ebeveynler ise bu sorunların önüne geçebilmek için çocukları ile zıtlaşmak yerine onlarla karşılıklı olarak neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda sakince konuşmalıdır. Anne ve baba çocuklarıyla empati yapmalı, ona söz hakkı vermeli, ayrıca çocuğa hissedilen duygular beden dili kullanılarak hissettirilmelidir.

Aile içinde sevgi, saygı ve anlayıştan oluşan bir ilişki inşa edebilmenin yolu ebeveynlerin çocuklarına doğru rol model olmalarından geçer. Anne ve baba, yaramazlık dürtüsü olan çocuğa aşırı baskı yapmamalı fakat çocuğun söz dinlemez tavırları da görmezden gelinmemelidir. Çocukla inatlaşmak yanlıştır. Bunun yerine ilgisini çekecek başka bir alana yönlendirilmelidir. Ayrıca saldırganlık ve zarar unsuru barındırmadıkça belli zamanlarda yaramazlık yapmasına müsaade edilebilir. Çünkü çocuğa yalnızca doğru davranışları öğretmek uygun olmayan bir yaklaşımdır. Çocuğun bazı yanlış davranışlar göstermesine izin vermek, tavırlarının yanlış olduğunu fark etmesini sağlayabilir. Belli zamanlarda yaramazlık yapmasına izin verin

İnat döneminde anne babalar çocuğa anlayış göstermeli, çocuğun ayrışma mücadelesini kırmamalıdır. Anne babanın tutarlı ve sabırlı olması, çocuğun bu dönemi daha rahat geçirmesine yardımcı olacaktır. Korkutmak, cezalandırmak, zıtlaşmak bu davranışların artmasına veya yerleşmesine yol açabilir. O halde çocukların isteklerine nasıl cevap vermeliyiz?

Öncelikle çocuğun her dediğini yapmayın. Ancak uygulayacağınız kuralların da mümkün mertebe gerekli, anlaşılır ve az olmasına dikkat edin. Gereksiz konularda fazla kural ve yasaklama getirirseniz, bir süre sonra çocuğunuza çok fazla “Hayır” demek zorunda kalırsınız. Çocuğa ne kadar çok “Hayır” derseniz onun bu mücadelesini körüklemiş, ”Hayır” demesine zemin hazırlamış olursunuz.

Çocuğa hayır demeden önce dikkatlice düşünün, “gerçekten hayır mı?” buna karar verin. “Hayır” dediğinizde; bu, gerçekten “Hayır” olmalıdır. Eğer istediği, gerçekte ihtiyacı olan bir şeyse ve temini de mümkün ise, çocuğu fazla üzmeden ihtiyacını yerine getirin. Kesinlikle mümkün değilse, saldırgan olmayan ama kararlı bir ifadeyle: “Hayır” deyin. Ve nedenlerini anlayacağı ifadeler kullanarak açıklayın. Çünkü çocuk, neden engellendiğini bilmezse haksızlığa uğradığını düşünür.

“Evet” ya da “hayır”a tam olarak karar veremiyorsanız, çocuktan düşünme süresi isteyin. “Bilemiyorum, düşünmem lazım, biraz bekler misin? ” diyerek tekrar düşünün. Eğer düşünmeden söylediğiniz “Hayır”lar çocuğun inatçılık mücadelesi(küsmek, ağlamak, tepinmek ve avazının çıktığı kadar bağırmak) sonucunda “Evet” e dönüşürse, çocuk bunu mücadelesiyle kazandığını düşünecek ve bu eylem muhtemelen kronikleşecektir. Bu nedenle; esneklik sağlayabileceğiniz durumlarda, krizler ortaya çıkmadan alternatifleri değerlendirin. Böylece, çocuğunuz sadece inat ettiği için bir hak elde ettiğini düşünmeyecektir.

Kuralları belirlemede ve uygulamada uyum ve söz birliği içinde olun. Babanın kızdığı bir davranışı anne gülerek karşılar veya “Çocuğun üstüne gitme!” diyerek korumaya kalkarsa, çocuk neyin doğru neyin yanlış olduğunu öğrenemez.

Çocuğunuz inat döneminde sizi ne kadar bıktırırsa bıktırsın, sevginizi geri çekerek onu cezalandırmayın. “Böyle davranırsan artık seni sevmeyeceğim.” tarzında tehditler kullanmayın. Her şeyden önce, anne-baba olarak bu olumsuz tutum ve hırçınlıkların geçici bir durum olduğunu ve her anne babanın bu süreçten geçtiğini unutmayın. Sebeplerini bildikten ve gerekli önlemleri aldıktan sonra, bu dönemi atlatmak aslında hiç zor değildir.

Atılım Eroğlu

Günümüzde anne baba olmak, geçmiş yıllara göre oldukça farklı bir zorluk taşıyor. Bizler bu anlamda ara kuşak olarak kabul edilmeliyiz aslında. Bir ayağımız geleneksel, bir ayağımız modern yaşamın içindeyken çocuklarımıza zamanında bizim sahip olamadığımız ne varsa ya da verebileceklerimizin en iyisi neyse vermeye çalışıyoruz. Ebeveyn olmanın en sıkıntılı tarafı burası. Neyi ne kadar ve ne zaman vereceğimizi bilemiyoruz, bazen sınırları şaşırıyoruz. Ne kendimize ne de çocuklarımızın isteklerine sınır koyabiliyoruz. Neredeyse tüm yaşam biçimimizi çocuklarımızın okul, ders, ödev ve ihtiyaçlarına göre düzenlemeye başladık ve artık insan olarak, bir sosyal birey olarak tükenmeye başladığımızı hissediyoruz. Bu nedenle son yılların belki de en önemli sonuçlarından biriyle yüzleşmek zorunda kalıyoruz: Hepimiz çocuk merkezli ya da diğer deyişle çocuk egemen aileler olduk.

AİLEDE GÖREV DAĞILIMI, ÇOCUKLARA SORUMLULUK VERMEK

Çocuk merkezli aile olduğumuzun en belirgin tarafı, evde bütün işlerin anne baba tarafından yapılıyor olması ve evle ilgili olarak çocukların en küçük bir sorumluluk dahi taşımamasıdır. Bu konuda çocuklarda kusur aramak yanlış olur. Önce anne baba olarak çok küçük yaşlardan itibaren çocuklara yaşlarına uygun görevleri ve özellikle kendileriyle ilgili sorumlulukları öğreterek vermek bizim görevimizdi. Zamanında yapamadığımız işler için çocukları suçlamak yerine şu andan itibaren eksik bıraktığımız sorumluluk paylaştırma işine başlayabiliriz. Çocuklar aile içinde bir çok konuda alınan kararlarda merkez olduklarını biliyorlarsa, maalesef anne baba olarak bizim çok fazla söz sahibi olmadığımızı ve istediklerini yaptırabileceklerini de biliyorlar demektir. Oysa çocuk sonuç olarak çocuktur ve asıl kararlar her zaman anne babaya ait olmalıdır. Bunun yolu da duruma göre değişmeyen, kesin ve net çizilmiş sınırlar ile aile kurallarının olmasından geçer.

EVDEKİ DÜZENİ, TATİL PROGRAMLARINI ÇOCUĞA GÖRE AYARLAMAK

Son yıllarda pek çok aileden aynı sözleri duyuyoruz: Tatile çıkacağız ama çocuğun sınavlarını bekliyoruz ya da çocuğun yaz okulu bitince tatil programımızı yapacağız. Elbette ki çocukların okulları, dersleri, sınavları önemli. Ancak durumu biraz abarttığımız da bir gerçek. Hafta sonu gezmeleri, akraba, eş dost ziyaretleri ,gidilecek yerler gibi konularda zaman zaman neredeyse tek söz sahibi çocuk oluyor. Eğer çocuklar istemezlerse o hafta sonu aile büyükleri ziyaret edilmiyor ya da ailece ne zamandır gitmek istedikleri sinemaya çocuklar gelmek istemiyor. Ve her zaman çocukların sundukları alternatifler programa alınıyor. Sırf çocuklar mutlu olsunlar düşüncesiyle anne baba bütün planlarından vazgeçmek zorunda kalabiliyorlar. Sonuç olarak, istekleri yapılan ama yine de mutlu olmayan çocuklar ve çocukları için her şeyi yapan ama mutlu olmadıklarını görünce bir kat daha üzülüp mutsuz olan aileler. Demek ki konu, çocukların her istediğini yapmak, bütün planları onların isteklerine göre düzenlemekten çok başka bir şeyle ilgili. Konu, evdeki otoritenin, yetkinin ve son söz hakkının kendilerine ait olduğunu bilen ebeveyn tutumlarıyla ilgili.

EVDE KİMİN SÖZÜ GEÇİYOR?

Çocuklu ailelerde zaman zaman güç gösterileri, üstünlük kurma çatışmaları yaşanması son derece normal. Çocukların farklı kişilikleri olduğunu, büyümeleri sırasında şekil alan kişiliklerine ve yapılarına uygun olarak isteklerinde ve beğenilerinde de farklılaşmaların olacağını biliyoruz. Bazen ebeveynleri zorlayıcı, inatçı yapılarıyla baş etmek gerçekten sıkıntı verici olabiliyor. Ancak yine de çocuklarla olan ilişkimizde sınırları olduğunu hissettirmek gerekiyor. Anne baba olarak çocuklarımızı sınırsız seveceğiz elbette, ancak davranışlarında ve isteklerinde sınırları olması gerektiğini çok küçük yaşlarda hissettirmek çok büyük önem taşıyor.

Eğer siz de;
• bir karar alma aşamasındayken,çocukların ne tepki vereceği konusunda endişeler yaşıyorsanız,
• eşinizle verdiğiniz bir kararı ya da programı çocuklarınıza nasıl açıklayacağınızı düşünüyorsanız,
• Onlar yokken kendinize ait bir plan ya da program oluşturamıyorsanız,
• Önceden yapılmış programlarınızı çocukların isteklerine göre değiştiriyorsanız,
• Siz çok isteseniz dahi,çocukların istemediğini gördüğünüzde isteklerinizden vazgeçebiliyorsanız,
• Bütün planlarınız çocuklarınızın hayat akışlarına göre düzenlenmişse,
• Bir arada olduğunuzda neler yapmanız gerektiği konusunda söz hakkını çocuklara veriyorsanız ve onların isteklerine göre program yapıyorsanız,
evde kesinlikle çocukların sözünün geçtiğini bilmenizde fayda var.

ÇOCUK EGEMEN AİLEDE ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR

Çocuklarının isteklerine göre davranan ailelerde çocuklar hem mutlu değillerdir hem de istekleri bir türlü bitmez. Önce anne babalar çocukları mutlu olsun, düşüncesiyle bütün hayat ritimlerini onlara göre ayarlarken bir süre sonra bu durum gerçekten sıkıntı yaratır ve aileler bu aşamadan sonra nasıl geri adım atacaklarını bilemezler. Üstelik pek çok sorun yaşadıkları da bir gerçektir.
• Çocuklar her şeyden önce empati kurmayı yani başka insanların isteklerine ve duygularına anlayış göstermeyi öğrenemezler.
• Anne babalarına isteklerini yaptırmayı başaran çocuk aynı şeyi diğer insanlardan da bekler ve bu istekleri karşılık bulmadığında saldırganlaşabilir, çatışmacı bir tavır geliştirebilir.
• Evdeki merkez figür olması çocukları benmerkezci bir kişiliğe yöneltebilir. Dünyanın kendi çevresinde döndüğünü düşünen, uyumsuz, sosyal ortamlara yabancı bir birey olarak yetişir.
• Zaman içinde anne baba çocuğun isteklerine aykırı bir şey yaparsa, çocuk, onları suçlayan, tavır alan, agresif tutumlar geliştirebilir.
• Çocuk büyüdükçe kendisini alması gereken kararları almaktan kaçınır, tüm sorumluluğu başkalarından bekler, işler ters gittiğinde ya da beklediği sonuçları alamadığında suçu başkalarına atar.
• Her istediği yapılan, evde anne babasını yöneten ve yönlendiren konumda olan çocuk mutsuz, tatminsiz, kararsız, müşkülpesent bir insan olarak yetişir.
• Beklemeyi, isteklerini ertelemeyi, sabretmeyi öğrenemeyen çocuklar, çocuk egemen ailelerin eseridir.

DENGEYİ SAĞLAMAK

Anne baba olduğumuz anda hayatımızın tamamen değiştiği bir gerçek. İnanılmaz büyük bir sorumluluğun altına girdiğimiz gibi, kendimizden önce düşüneceğimiz çocuklarımızın varlığı hayata bakış açımızı, beklentilerimizi de değiştiriyor. Çocuk yetiştirmek önemli bir görevdir ve bu görevi yaparken zaman zaman yanlışlar ya da aksaklıklar ortaya çıkabiliyor. Maalesef anne babalık doğuştan getirdiğimiz bir yetenek değil. Zaman içinde öğreniyor, deneyim kazanarak ustalaşıyoruz. Her çocuk farklı olduğundan her çocuğumuzda farklı özellikler görüyor, şaşırıyor, mutlu oluyor, bazen kızıyoruz. Onlar bizim kopyalarımız değil, onlar bizin özelliklerimizin bazılarını taşıyan ama tamamen farklı bireyler. Bizler anne babaları olarak onları hayata hazırlıyoruz. Ya da acaba hazırlayabiliyor muyuz? İşte bütün mesele burada: Anne baba olarak çocuklarımızla olan ilişkilerimizde dengeyi kurabiliyor muyuz?
Çocuklar, doğdukları andan itibaren doğaları gereği benmerkezcidirler. Sürekli talep eden taraftırlar. Hayatlarının ilk yıllarında, özellikle öz bakım becerilerini kazanana kadar geçen süre içinde çocuklarımıza daha korumacı, daha kontrollü davranmamız gerekiyor elbette. Ancak bu süreler içindeki her gelişim aşamasında yapabilecekleri görevleri vermek, bazı sorumluluklar için onları hazırlamak adına çok önemlidir.
Çok küçük yaşlarda ufak tefek işler yapabilirler, kendi ihtiyaçlarını karşılayabilirler. Bu, onların emeğe, zamana ve insana saygı geliştirmelerini sağlar. Kendilerinden başa insanlar olduğunu, onların da istekleri olduğunu, üzülebileceklerini, duyguları olduğunu öğretmenin ilk adımları bu şekilde atılabilir.
Çocuklarımızla kurduğumuz ilişkide özellikle aile bütünlüğünü ilgilendiren konularda çocukların değil anne babanın sözü geçmelidir. Ev değiştirmek, ikinci ya da üçüncü bir çocuk sahibi olmak gibi önemli kararlarda çocuklara danışılmamalıdır bile. Eğer çocuk yapmak konusunda, çocuğun fikirlerini ön plana alır,ona söz hakkı verirseniz çocuğunuz pek çok karara katılma hakkını kendinde görecektir.
Belli konularda fikri alınabilir ama örneğin ev değiştirilecekse, bu konuda çocukla konuşulması yanlış olur. Ancak odasının düzenlenmesi konusunda çocuğun zevki, istekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Yine okul seçimi gibi bir konu varsa, bu konuda karar çocuğa bırakılmamalıdır. Ancak okul malzemeleri çocukla birlikte alınmalıdır.

ÖNERİLER

Unutulmaması gereken en önemli nokta ailenin temel yapısının öncelikle anne babadan oluştuğu, çocukların bu temel yapıya sonradan katıldıklarıdır. Çocukların istekleri, beklentileri yerine getirilecekse bile bu isteklerin ailenin tümünün isteğiyle uyum içinde olması ve tek taraflı gerçekleştirilecek eylemler olmamasına dikkat edilmelidir.
Her şeyin çocuğun yararı gözetilerek anne baba tarafından düşünüldüğü bir ailede çocukların isteklerinin önünün alınamayacağı bilinmelidir. Zaman zaman isteklerinin olmayacağını görmek, çocuklarda isteklerine kavuşmak için çaba harcamayı, kendine güven duygusunu, emeğin değerinin farkına varmayı, savaşmayı, kaybetmeyi, rekabet duygusunu, motivasyonu geliştirip, güçlendirecektir. Çocuk egemen bir aile olduğunuzda çocuğunuz için harika bir hayat hazırlamadığınızı, aksine onun elinden bu duyguları aldığınızı unutmayın.
Çocuk merkezli aile olmak aslında bir süre sonra anne babalar için de çekilmez bir hal alabiliyor. Hem anne babalar mutsuz oluyorlar, hem de çocuklar. Üstelik çocukların her isteklerinin yapıldığını görmeye değil, tutarlı bir disipline ihtiyaçları vardır. Disiplin demek, hem bir birey olarak hem de toplumsal bir varlık olarak, kendisiyle ve çevresiyle barışık olarak, sınırlarını bilerek yaşamayı becerebilecek donanımlara sahip çocuklar yetiştirmek demektir. Anne baba olarak sizin ayrı, çocuklarınızın ayrı hayatları olması gerektiğini göz önünde bulundurun ve hayatınızın sadece çocuklarınızdan oluşmadığını dikkate alın.

Psikolog Serap Duygulu

Küçüğünüzde zaman zaman hoşunuza gitmeyen davranışlar gözlemleyebilirsiniz. Bunların bazıları hatalı anne baba tutumu veya travmatik olaylardan kaynaklanıyor olabilir. Kimi çocuk fazla hareketli ve yerinde duramazken kimisi daha sakin oluyor. Kimi çocuk aşırı yemek yerken kimisi iştahsız oluyor. Kimisi tırnak yiyor kimi parmak emiyor. Bu örnekler çoğalıp gidiyor… Bunların aşırısı uyum ve davranış bozukluğu problemi olarak görülüyor. Fakat çocuğun yaş döneminin bir göstergesiyse geçici ve normal sayılıyor.

Kişinin içinde bulunduğu çevre ile dengeli ilişki kurabilmesi ve bu ilişkiyi sağlıklı bir şekilde sürdürebilme becerisine uyum denir. Çocuklar büyüme süreçleri boyunca çeşitli beceriler kazanırlar. Kazanılan her beceriyle birlikte birçok sorunla karşılaşırlar. Bu sorunlar karşısında anne baba ve yakın çevre uygun tutum ve davranışlar sergilediklerinde yaşanan sorun kolaylıkla halledilir. Uygun olmayan tutumlar karşısında yaşanan sıkıntılar ise uyum ve davranış sorunlarına dönüşebilir. Davranış bozukluğu ile normal davranış nasıl ayırt edilir?

Bir davranışın başka davranışlara eşlik etmesi: Örneğin; sadece gece altını ıslatmasının yanında kekemelik, korku ve kaygı gibi durumlar da söz konusu ise davranış bozukluğu olduğu söylenebilir. Sorunun dışa vurulmaması: Çocukların hepsi ruhsal sorunlarını dışa vurmaz. Dıştan belirti göstermeyen içten birçok sorun yaşayan çocuk bunları davranış sorunu yokmuş gibi gösterebilir, ancak çocuğun her zaman uyumlu ve dengeli davranması beklenemez. Yaşadığı sorunlarla kendisinin başa çıkmaya çalışması ve yorulması sonucu belirtiler göstermeye başlar. Çocuğun geçmiş yaşantısının incelenmesi: Çocuğun geçmişteki uyumunun ve olumlu özelliklerinin de incelenmesi gerekir. Gelişimsel dönemlerde sapmaları olan çocuklarda aile desteği ve aile tutumlarının olumlu ya da olumsuz olması nedeniyle, geçici ya da kalıcı uyumsuzluklar oluşabilir.

Çocuğun gelişim dönemi: Davranış belli bir gelişim döneminde görülen geçici bir durum olabilir. Örneğin, 4-5 yaşına kadar olan gece alt ıslatmaları, 2-3 yaşlarında ortaya çıkan uyku bozuklukları ve kısa süren konuşma düzensizlikleri kaygı duyulmasını gerektirmez. Belirtinin sıklığı: Çocuğun davranışı ne kadar sıklıkta yaptığı önemlidir. Ara sıra söz dinlememe, yaramazlık yapma, evde huysuz ve hırçın ama dışarıda uyumlu olan çocukların davranışları olağandır. Her söylenene zıt davranışlar göstermek, okulda ve çevrede sürüp giden davranışlar ruhsal açıdan incelenmelidir. Davranışın şiddeti: Davranışın yoğunluğu arttığında sorun sinyali verir. Davranışın sürekliliği: Süreklilik gösteren davranışlarla, bir müddet olup kaybolan davranışlar aynı düzeyde tutulamaz. Örneğin; kardeş kıskançlığı nedeniyle hırçın ve huysuz olan çocuğun davranışı normal olarak nitelendirilebilir. Ancak çeşitli nedenlerle sorunların sürmesi uyumsuzluk olarak nitelendirilir.

*Uyum ve Davranış Bozukluklarına Yol Açan Nedenler Nelerdir?

• İhmal: Çocuğun fiziksel, duygusal ve sosyal gereksinimlerinin zamanında ve yeterince karşılanmaması.
• Anne baba tutumları: Aşırı baskıcı, zorlayıcı, gevşek veya aşırı korumacı tutumlar.
• Şiddet: Fiziksel, duygusal ya da sözel olarak çocuğa zarar verme, aşağılama, uzun süreli ve aşırı cezalandırma.
• Ayrılık: Anne babadan uzun süreli ayrı kalma, sık bakıcı değişiklikleri.
• Boşanma
• Ölüm
• Günlük rutinde yaşanan büyük ve ani değişimler
• Kardeş doğumu
• Kaza, hastalık, afet gibi travmatik olaylar

*Çocuklarda Görülen Uyum ve Davranış Bozuklukları Nelerdir?

Uyum ve davranış bozuklukları üç ana başlık altında listelenebilir. Bunlar;

Alışkanlık bozuklukları: Parmak emme, tırnak yeme, alt ıslatma, dışkı kaçırma, mastürbasyon, saç koparma.

Davranış bozuklukları: Yalan söyleme, çalma, inatçılık, zarar verme.

Duygusal bozukluklar: Korku, kaygı, çekingenlik, tik, kekemelik, uyku ve yeme bozuklukları.

*Bu Davranış Bozukluklarının Özellikleri Nelerdir? Nasıl Oluşur? Nasıl Davranılmalı?

Çocukların doğuştan sahip oldukları en önemli reflekslerden biri emme refleksidir. Doğumdan sonraki ilk bir yıl içerisinde parmak emme normal olarak kabul edilir. Emme, haz yaratan ve psikolojik olarak rahatlamayı sağlayan bir davranıştır. Psikolojik sorun ve gerginliklerin sonucu olarak gelişebilir. Ev ortamında yaşanan gerginlikler, yeni bir kardeşin doğumu, emme ihtiyacının yeterince doyurulmamış olması gibi durumlar parmak emme davranışının daha sık görülmesine neden olan durumlardır. Genellikle 2 yaş civarında azalması, hatta yok olması beklenen parmak emme davranışı bazı durumlarda çocuk okula başlayana kadar devam eder. Hatta bazen okul zamanında da bu davranışın devam ettiği görülür. Parmak emmenin 2 yaştan sonra devam etmesi durumunda bunun bir uyum ve davranış sorunu olarak görülme olasılığının yüksek olduğu düşünülür.

Öneri: Öncelikle parmak emme davranışının nedenleri, çocukta kaygı uyandıran bir olayın var olup olmadığı araştırılmalıdır. Asıl neden ortadan kalkmadıkça parmak emme davranışı devam eder. Çocuğun emme ihtiyacı gerek anne memesi gerekse emzik ve biberon kullanımıyla yeterince karşılanmalıdır. Emmenin haz verdiği gerçeği ve bu davranışın 2 yaşa kadar normal olduğu kabul edilmelidir. Hatalı davranışlar sergilenmemeli ve çocuk doğru olmayan fikirlerle korkutulmamalıdır. Bu davranışın hoşa gitmediği sakin bir dille belirtilmeli, bırakmayı denemesi konusunda cesaretlendirilmelidir. Alışkanlıktan vazgeçirmek için uygun zaman seçilmelidir. Çocuğun hasta olması ya da yeni bir kardeşin gelmesi, alışkanlığın vazgeçirilmesi için uygun zamanlar değildir.

Tırnak yeme en sık görülen davranış sorunlarından biridir. Çoğunlukla 3-4 yaşlarından önce başlamaz. Çocukların yüzde 33’ünde tırnak yeme davranışı görülür. Bu oran erken ergenlik çağına kadar sürer. Ailede aşırı baskılı ve otoriter bir eğitimin uygulanması, çocuğun sürekli azarlanarak eleştirilmesi, ilgi ve sevgi yetersizliği, kıskançlık, sıkıntı ve gerginlik, anne-baba geçimsizlikleri, anne-babanın aşırı kaygılı olması ve çocuğu aşırı derecede koruyup kollaması tırnak yemeye sebep olan başlıca etkenler arasındadır. Ayrıca tırnak yeme taklit yoluyla da edinilebilen bir davranıştır.

Öneri: En etkili yöntem, 4 yaşına kadar bu alışkanlığın anne-baba tarafından görmezden gelinmesidir. “Tırnağını yeme, elini ağzından çek” gibi uyarılarda bulunmak, davranışın azalmasından çok artmasına neden olur. Çocuğun bu alışkanlığı kazanmasına neden olan etkenleri saptayıp ortadan kaldırmaya çalışmak gerekir. Fakat çocuğun kendisini güvensiz hissetmesi halinde bu alışkanlığa yeniden başladığı görülür.

Tuvalet eğitimi almış olan bir çocuğun alt ıslatma sorunu yaşamasının temelde iki nedeni olduğu düşünülür; çocuk ya duygusal ya da fiziksel bir sorun yaşıyordur. Öncelikle organik bir sorun olup olmadığı belirlenmelidir. Ateşli hastalıklar, idrar yolu enfeksiyonları, şeker hastalığı ve nörolojik hastalıklar alt ıslatma davranışının görülmesine yol açar. Fiziksel bir problemden kaynaklanan alt ıslatma davranışı kısa süreli ve geçicidir. Hastalığın tedavi edilmesiyle ortadan kalkar. Özellikle erkek çocuklarda görülen alt ıslatmanın en önemli nedeni kalıtsal olmasıdır. Eğer anne-babadan birinin geçmişinde bu sorun varsa, çocukta görülme olasılığı yüzde 25, her ikisinde de varsa bu oran yüzde 65’e çıkar. Genetik nedenlerden kaynaklanan alt ıslatmanın ergenlik döneminde ortadan kalktığı görülür. Çocuğun uykusunun çok derin olması ve tuvaletinin geldiğini fark etmemesi de alt ıslatma nedenlerinden birisidir. Ancak çocuğun gelişimi normalse, tuvalet eğitimi uygun yaşta verildiyse, tuvalet eğitimini tamamladığı halde aralıklı da olsa gece veya gündüz alt ıslatma davranışı varsa o zaman bunun psikolojik kaynaklı olduğu düşünülür. Yeni bir yere taşınmak, boşanma, aile bireylerinden birinin ölümü, yeni bir kardeşin gelmesi ya da tuvalet eğitimi sırasında çocuğun zorlanması gibi nedenler duygusal kaynaklı alt ıslatma sorununu gündeme getirebilir.

Öneri: Alt ıslatma davranışının tıbbi bir nedenden olup olmadığını belirlemek gerekir. Ailenin çocuğu ile kurduğu iletişimde tutarlı ve kararlı olması önemlidir. Anne baba tuvalet eğitimi verirken çocuğa korku ve endişe vermemeye özen göstermelidir. Bu konu hiçbir zaman çocuğun yanında konuşulmamalıdır. Çocuğun uykusunun derin olması nedeniyle oluşan altını ıslatma sorununun çözümüne yönelik olarak, sık sık tuvalete kaldırmak ve gece yatarken çok sulu besinleri vermemek uygun olur. Altını ıslatma problemi ciddi boyutlara ulaştığında bir uzmandan yardım alınmalıdır.

Altını ıslatmadan daha ağır olan bir ruhsal uyumsuzluk göstergesidir. Genellikle yetersiz ve gevşek bir eğitim nedeniyle dışkı tutma alışkanlığının kazanılmamış olmasından kaynaklanır. Dışkılama düzene girdikten bir süre sonra da bozulmuş olabilir. Altını ıslatmadaki gibi ruhsal etkenlere bağlı olarak ortaya çıkar. Kardeş doğumu, anneden ayrılık, hastaneye yatış gibi çeşitli korku ve kaygılar çocukta gerilemeye yol açabilir. Bu davranış hem annenin ilgisini çekmek hem de başkaldırmak amaçlı yapılabilir. Bazı çocuklar tuvalete gitmeye karşı direnç gösterir. Okulda dışkısını tutarken evde dışkı kaçırabilir. Dışkı sorunu olan çocuklar genellikle yaşlarından küçük davranan, okula uyumları yetersiz, arkadaş ilişkileri bozuk, bağımlı ve inatçı çocuklardır.

Öneri: Çocuğun dışkı kaçırma probleminin tıbbi bir nedenden kaynaklanıp kaynaklanmadığının belirlenmesi gerekir. Çocuğun üzerindeki gereksiz baskıların kaldırılması ve aşırı titiz tutumlardan vazgeçilmesi gerekir. Çocukla olumlu bir iletişim kurularak onun değerli olduğunu hissetmesini sağlamak yararlı olur. Dışkısını tuvalete yaptığı zamanlarda ödüllendirmek gerekir. Çocuk 3-4 kez belirli aralıklarla tuvalete oturtulmalıdır.

Çocuğun cinsel bölgeleriyle oynayarak kendini uyarması ve rahatlama sağlaması durumudur. Çocukluk mastürbasyonunu tanımlamak için çocuğun genital bölgesinde fiziksel bir sorun olmadığını saptamak çok önemlidir. Kimi zaman, bazı genital sorunlar bölgede kaşınmaya ve tahrişe yol açar, çocuğun dikkatini o bölgeye yöneltmesine neden olur. Bunun dışında bazı çocuklar bedenlerini keşfetmek, bazıları çeşitli duygusal zorluklarıyla baş etmek, bazıları da uykuya geçerken rahatlamak için mastürbasyona başvurabilirler. Mastürbasyona en sık olarak 3-6 yaş arasında rastlanır. Bu dönemdeki çocuk, artık cinsel kimliğini bilir ve bedenini keşfetmeye önem verir. Cinsel bölgesiyle oynadığında duyduğu hazzı tekrar yaşayabilmek için bir yere sürtünerek, bir nesneyi kendisine sürterek veya eliyle kendisini uyarabilir. Çocuk, bunu odasında yalnızken yapabileceği gibi, kalabalık ortamlarda, kendini kontrol etmede çok zorlanarak da yapabilir. Bazı hallerde çocuk o derece enerji harcar ki; ter içinde kalır, kızarır, hatta sesler çıkarabilir. Yine aşırı hallerde, çocuğun cinsel bölgesi tahriş olabilir. Mastürbasyon, genellikle ortaya çıkışından bir süre sonra kendiliğinden kaybolur. Ancak, ailenin olaya gerektiğinden fazla ilgi göstermesi durumunda veya çocuğun yasadığı duygusal zorluklar kapasitesinin üstünde olduğunda, mastürbasyon bir ilgi çekme, rahatlama ve kaçış yöntemi olarak görülebilir.

Öneri: Çocuğun bu davranışı fark edildiğinde bu konuya sert tepki gösterilmemeli, çocuk korkutulmamalı, mastürbasyon yaptığı fark edildiğinde, bu işi kendi odasında yapması söylenmeli, kısa bir süre sonra yanına gidip işi sonlandırması sağlanmalı ve dikkati başka bir konuya yönlendirilerek onunla oyun oynanmalıdır.

1-2 yaş kız çocuklarında daha çok görülür. Çocuğun stresini yenmek için yaptığı bir harekettir. Bu davranışın en büyük nedeni anneyle çocuk arasında duygusal bağın kurulmamış olmasıdır. Duygularını ifade etmede güçlük çeken, yasak ve baskı altında büyüyen kız çocuklarında saç koparma davranışına daha sık rastlanmaktadır.

Öneri: Çocuk elini saçına götürdüğünde uyarılmamalı ve dikkati başka yöne kaydırılmalıdır. Saçı toplamak veya toka takmak kısa süreli çözümler sağlayabilir. Eğer çocuk sinirlendiğinde yüzünüze bakarak saçını çekiyorsa bu davranışa tepki vermemek gerekir. Ancak davranışın duygusal kaynaklı olabileceği düşünülüyorsa mutlaka uzman desteği alınmalıdır.

Çocukların söylediği yalanlarda çocuğun gerçeği iyi değerlendirememesi, gördüğü ve duyduğu şeyleri uydurması veya olmamış şeyleri olmuş gibi anlatması söz konusudur. Çocukları yalana iten, çoğunlukla yetişkinlerin gerçek karşısındaki çelişkili tutumlarıdır. Çocuk yalan söylese bile anne-babasının yalanlarına karşı çok duyarlıdır. Anne-babanın yalanına çocuğunu ortak etmesi ve bunun sonucunda çocuğa susması konusunda ödüller vaat etmesi ile çocuk yalanlardan kendine kazanç sağlamak gibi bir alışkanlık elde eder. Bazı çocuk yalan söylerken bir özlemini dile getirebilir veya bunun tam karşıtı bir tutum takınabilir. Çocuk anne babasının beklentilerini karşılamakta güçlük çekiyorsa ya da ceza korkusu varsa yalana başvurur.

Kendine güven duygusu aşılanmalıdır. Anne baba tutumlarında çelişkili durumlardan kaçınılmalıdır. Çocuğa uygun modeller sunulmalıdır. Çocuğu doğru söylemeye teşvik edici pekiştireçler kullanılmalıdır. Çocuğun söylediği yalanı doğrudan yargılamak yerine yalan söylemeye teşvik eden nedenler araştırılmalıdır. Çocukla sağlıklı iletişim ve etkileşim kurulmalıdır. Çocuğun yapacağı olumsuz davranışlar karşısında alacağı tepkilerle başa çıkma yolları öğretilmeli ve yalandan uzaklaştırılmalıdır.

Okul öncesi dönemde mülkiyet duygusu tam olarak gelişmemiştir. Bu dönemdeki çocuklar, başka birine ait bir eşyayı izinsiz olarak almanın kötü bir davranış olduğunu anlamakta güçlük çeker. Bu nedenle çalma davranışının bir uyum ve davranış bozukluğu olarak değerlendirilebilmesi için çocuğun ilkokul çağına gelmiş olması gerekir. Çalma davranışının altında yatan sebepler; aşırı disiplinli tutum, kıyaslamacı tutum, anne babanın paraya aşırı düşkünlüğü veya cimrilik, maddi cezalar verme, gereksinimlerin giderilmemesi, önceki çalma davranışının pekiştirilmesi, çocuğun kendini değersiz hissetmesi ve öz güven kaybı, kıskançlık ve rekabet duyguları ile sevgisizlik ve ilgisizliktir.

Öneri: Öncelikle çocuğa kendisine ait olmayan bir şeyi almasının doğru olmadığı söylenmeli ve kendisine ait bir şeyi izinsiz alındığında nasıl hissedeceğini düşünmesi sağlanmalıdır. 4-5 yaşlarından itibaren çocuklar, davranışlarının karşısındaki kişide bırakacağı etkiyi anlamaya başlarlar. Bu noktada dramatizasyon oyunları işe yarayabilir. Eşyasını aldığı kişiden özür dilemesi gerektiği öğretilmeli ve eşyayı sahibine vermesi sağlanmalıdır. Sakin ve kararlı olunmalıdır. Suçlayıcı, eleştirici ya da kızgın davranılmamalıdır.

İnatçı çocuk gergin anne-çocuk ilişkisinin bir sonucudur ve başlangıcı bebeklik dönemine kadar gider. Annenin tuvalet eğitimi veya yemek konusunda çok katı ve ısrarcı oluşu çocuğu pasif direnmeye götürür. Çok karışan ve çok söylenen ayrıntılar üzerinde fazla duran bir anne, çocuğunu böyle bir savunma yoluna kolayca iter. Kardeşler arasında ayırım yapılması da inatçılığı tetikler. 2-3 yaş döneminde gelişimsel olarak inatlaşma davranışı görülür. Bu durum; çocukların bağımsız bir birey olduklarını, kendi tercihlerini kendilerinin yapabileceklerini kanıtlama çabasından kaynaklanır. Bu dönemdeki uygun olmayan anne-baba tutumları çocuğun bunu bir alışkanlığa dönüştürüp ileriki yaşlarda da bu davranışları göstermesine neden olur.

Öneri: Her şeyden önce bunu bir güç savaşına dönüştürmemek gerekir. İnatlaşmadan ya çocuk galip çıkar ve bundan sonra da her istediğini yaptırmaya çalışır ya da anne-baba çözüm olarak şiddete başvurabilir. Sakin kalmaya çalışmak önemlidir. Anne-babanın gerginliği çocuğun inatlaşmasının artmasına neden olur. İstediği şey bir ödül olarak kullanılabilir. İstenen bir davranışı yaptıktan sonra kendi istediğinin olacağı söylenebilir. İstediği şeyin neden yapılamayacağını anlatırken basit bir dil kullanmak ve isteğini yerine getiremediğiniz için üzgün olduğunuzu belirtmek, duygularınızı paylaşmak çocuğu rahatlatacaktır. Kararlı ve tutarlı davranmaya özen gösterilmelidir. Önce “hayır” denilen bir şeye ısrarlar sonrasında “evet” dememek önemlidir. Seçenek sunmak çocuğa kararlarını kendisinin verebileceği mesajını verir ve inatlaşmaktan vazgeçmesini sağlar. Böylece siz de kendi istekleriniz arasından birinin tercih edilmesinden dolayı daha rahat hissedersiniz. Seçeneklerin az sayıda olması çocuğun daha kolay karar vermesini sağlar.

Saldırganlık insanda var olan bir dürtüdür. Bu dürtü yok olmaz veya tümüyle bastırılmaz, ancak biçim değiştirir. Saldırganlığın sözel, fiziksel, pasif ve aktif olmak üzere çeşitleri vardır. Bebeklik döneminde amaçsız olan ağlama vurma gibi öfke tepkileri görülür. 1-4 yaşları arasında fiziksel saldırganlık daha çok görülürken, 4-5 yaşlarında ise sözel saldırganlık ifadeleri artar. Orta çocukluk döneminde çocukların saldırganlığı daha amaçlıdır. Çocuk çok sert veya gevşek disiplinle yetiştiğinde bu davranış oluşabilir. Kendine güvensiz çocuk saldırgan davranışlar gösterebilir. Saldırganlık kendine ve çevresine zarar verme şeklinde de görülebilir. Aile içerisindeki sorunlar, iletişim bozukluğu, sevgi yetersizliği, çocuğu suça teşvik edici davranışlar, örselenme ve kendi dürtülerine engel olamama gibi nedenler saldırganlığın ortaya çıkmasına neden olur

Öneri: Aile içindeki dengesiz ve olumsuz ilişkilerden kaçınılmalıdır. Güven duygusu geliştikçe çocuk beklemeyi ve tepkisini dizginlemeyi öğrenir. Bu yüzden çocuğa güven aşılanmalıdır. Başkaldırma yerine uysal davranmanın kendi yararına sonuçlandığını gördüğünde saldırganlık davranışı azalır. Saldırgan dürtüyü boşaltmak için spor gibi çeşitli faaliyetlere çocuk yönlendirilmelidir. Okul ortamında çocuğun ilgisi, istekleri, ihtiyaçları ve gelişimsel düzeyine uygun programların yapılması, fiziksel ortamların hazırlanması ve materyal seçimi önemlidir. Saldırgan çocuğa aktif olmasını sağlayacak hareketli oyunlar veya etkinlikler hazırlanmalıdır. Saldırganlık davranışını pekiştirebilecek her türlü davranış biçiminden kaçınılmalıdır.

Korku, çevresel tehlikeye karşı gösterilen normal bir reaksiyondur. Bebeklik döneminde yüksek gürültü, ani hareketler, tanımadığı insanlar ve hayvanlardan korkma şeklindeyken; okul öncesi dönemde trafik kazaları, yangın, ceza, hayali yaratıklar ve kabuslardan korkma görülür. Son çocuklukta ise, TV’deki filmlerden etkilenme ve okul başarısızlığı gibi korkular gözlemlenir. Anne babadan ayrılma çocuğu tedirgin eder ve güvenini sarsar. Çocuklarını korkuyla yetiştiren veya aşırı koruyucu olan ailelerin çocuklarında korku oranı daha fazladır.

Öneri: Çocuğu disipline etmek için onun korktuğu durumlar kullanılmamalıdır. 2-3 yaş çocuklarının gerçekten korunmaya gereksinimleri vardır. Bu yüzden çocukların oyunlarının denetlenmesi ve çeşitli tehlikelere karşı önlemler alınması gereklidir. Aşırı koruyucu olmak çocuğun karşılaştığı durumlarla başa çıkma becerisini geliştirmez ve çocuğu ürkek yapar. Çocuğun korkuları karşısında sert tepkilerden kaçınılmalıdır. Korkularından dolayı çocuğu ayıplamak, utandırmak, alay etmek ve korkunun üstüne gitmekten kaçınılmalıdır. Çocuk oyundan ve arkadaştan yoksunsa buna olanak yaratılmalıdır. Çocuğun korkuları tanınmalı, bastırılmamalı ve bir korku diğer bir korku ile yenmeye çalışılmamalıdır. Çocuğa korkularını yenme konusunda küçük adımlarla başlanarak destek olunmalıdır. Örneğin; denizden korkan çocuğa sadece su ile barışmasını sağlamak için kumsalda küçük bir su havuzu yapılabilir.

Korku ve kaygı birbirine çok yakın, ancak farklı kavramlardır. Korku belli bir nesne ya da durumdan oluşurken, kaygıda daha çok nesne belirsizdir. Kaygılı çocuk gergin, endişeli ve duygusaldır. Karşılaştığı yeni durumlarda fazla heyecanlanır. Bu durum tırnak yeme, saçı ile oynama gibi bazı fiziksel davranışlar göstermesine neden olur. Kurallara uymaya özen gösterir. Kendisine kızılmasına veya eleştiriye karşı duyarlıdır. Ayrıca çocuktaki kaygı fizyolojik bir rahatsızlığın sonucunda da oluşabilir. Kendi gelişimsel uygunluğu içinde çocuklar pek çok kaygı yaşayabilirler. Ancak uygunluk yaşını çoktan aşmış ise o zaman geçici olmayan bir hal almış olabilir. Kaygı düzeyinin yüksek olması durumunda çocuklarda sosyal ortamlardan izole olma ve iyi ilişkiler geliştirememe gibi güçlükler görülebilir. Bu durum çocuğu saldırgan yapabileceği gibi, içe kapanık, itaatkar ve çekingen de yapabilir.

Öneri: Çocuğa kaygı veren ortamlardan kaçınılmalıdır. Kaygı durumunun organik kökenli bir rahatsızlık sonucu olup olmadığını belirlemek için tıbbi yardım almak gerekir. Çocuğun kendine olan güvenini arttırıcı faaliyetlerde bulunmasına destek olunmalıdır. Ailevi sorunların çocuktaki kaygıyı arttırdığı unutulmamalıdır. Kaygının nedenlerini araştırmak ve çocuğa anlayabileceği bir dille bu kaygıların önemli olmadığını açıklamak uygun olacaktır.

Duyguları ve haklı tepkileri ceza ile bastırılan; kınama, suçlama ile karşılaşan çocuklar zamanla kendilerine olan güvenlerini kaybeder. Yanlış yapmamak için susmayı ve içlerine kapanmayı tercih ederler. Öneri: Sık sık çocuğa söz hakkı tanınmalı, her konuda duygularını ifade etmesi sağlanmalı, sık sık ne hissettiği ve düşündüğü sorulmalı, değer verilmeli, konuştuğu zaman dinlenmeli ve ona karşı çok müdahaleci olunmamalıdır.

Beden kaslarında istem dışı beliren aralıklı kasılmalardır. Örneğin; göz kırpma, baş ya da omuz oynatma ve kaş kaldırma gibi. Tikler aşırı bir heyecan ve korku yaratan olaylar sonucu oluşabilir. Tiki olan çocuklar genelde tedirgin, kaygılı ve gergindir. Tikler genellikle kaygılı durumlardan kurtulmak amaçlı gerçekleşir. Tikler de kekemelik gibi dikkat çektikçe artış gösterir. Yüzdeki tikler büyük çoğunlukla ruhsal nedenlere bağlıdır. Ancak bütün bedene yayılan geniş hareketler biçimindeki tiklerde bedensel bir neden bulunabilir. Çoğu zaman geçicidir. Ergenlik çağından önce sönerler.

Öneri: Tiki olan bir çocukla konuşurken çocuğa sık sık tik davranışını yapmaması gerektiğini anımsatmak, bu davranışın yapılma sıklığını attırır. Tiklerin çocukta gerginlik yaratması nedeniyle bu durumun kaynağını bulup çıkarmak ve düzeltici değişikliklere gitmek uygun olur. Çocuğa korku veren olaylar, ortamlar, durumlar kişiler ve nesneler belirlenmeli ve kaçınması sağlanmalıdır. Çocukla kurulan iletişimde çocuğun tikine çok fazla dikkat çekilmemelidir. Çocuğun gösterdiği tik davranışının alay konusu olmasına izin verilmemelidir. Tik davranışını engellemek amaçlı çocuğa öz güven kazandırılmalıdır.

Genellikle okul öncesi yaşlarda ortaya çıkar. Eğer herhangi bir organik bozukluğa bağlı değilse, psikolojik kökenlidir. Doğal afetler, trafik kazaları, hastalık ve ameliyatlar, bir kavgaya tanık olma, hayvandan korkma, sesle korkutulma gibi travmatik olaylar, aile içi sorunlar, boşanma ve ölüm, hatalı anne-baba tutumları kekemeliğe neden olabilir. Psikolojik kökenli kekemeliklerin bir kısmı geçicidir, büyük bir çoğunluğu ergenlik dönemine kadar devam eder, bir kısmı ise 20 yaşlarından sonra azalır, ancak dönem dönem yeniden ortaya çıkar. Psikolojik kökenli kekemelik, çocuğun çevresindeki kişilerin yanlış tutumlarıyla iyice kuvvetlenebilir ve pekişebilir. Anne baba bu konuda dikkatli davransa bile, çocuğun etkileşimde olduğu diğer aile bireyleri, okul arkadaşları, öğretmenleri ve komşuların yaptığı hatalar nedeniyle çocuğun kekemeliği artabilir.

Öneri: Çocuk konuşurken, konuşması düzeltilmemelidir. Konuşmasını dinlerken sabırsız ve sinirli davranmamalı, başka şeylerle ilgilenilmemelidir. Konuşmasıyla alay edilmemeli ve küçümsenmemelidir. Konuşmaları taklit edilmemelidir. Dikkatini konuşmasına vermesi önlenmelidir; sık sık konuşturmak, güzel konuşmasını öğretmeye çalışmak gibi davranışlar, konuşma sorununun altını çizeceği için kekemeliği artırır. Kendine güven kaybını önlemek için diğer alanlarda yaptığı olumlu şeyler övülmeli, küçük sorumluluklar vererek yaptıkları onaylanmalıdır. Anne baba olarak aşırı baskıcı ve koruyucu tutumlardan uzak durulmalıdır. Çocuk, kardeşleriyle ve diğer çocuklarla kıyaslanmamalıdır. Çocuk sık sık eleştirilmemeli ve azarlanmamalıdır. Heyecanlandığı durumlarda sakinleştirmeye çalışılmalıdır.

Yemek seçme ve psikolojik nedenlerle yemeği reddetme gibi davranışlarla sıklıkla karşılaşılır. Anne babanın yedirmek için ısrarı, ödüllendirme ve ceza verme gibi zorlamalar çocuğun yeme alışkanlıklarını olumsuz yönde etkiler. / Öneri: Çocuğun yediği miktar diğer çocuklarla kıyaslanmamalıdır. Önemli olan ne kadar yediği değil, nasıl gıdalarla beslendiğidir. Özellikle iştahı az olan çocuklarda besin kalitesi yüksek gıdalar verilmeye çalışılmalı ve kesinlikle miktar için zorlanmamalıdır.

*Son olarak…

• Çocuğun karşılaştığı sorunların hangi yaşta normal, kısa süreli ve geçici olduğunu tespit edilebilmesi için bilinçli ve bilgili olunmalı.
• Davranışın bilinçli yapıldığı düşünülmemeli
• Yaşanan sorun göz ardı edilmemeli
• Sorunu gidermek amacıyla çocuğu eleştirme, küçümseme gibi uygun olmayan tavırlar gösterilmemeli
• Sorunun kendiliğinden geçmesi beklenmemeli
• Uzman yardımı alınmalı. Çocuk gelişimi ve eğitimi konusunda çok okuyan bilinçli aileler bile bu tip sorunları fark etmekte güçlük çekmektedirler. Bu nedenle tüm anne-babaların kişilik gelişiminde çok önemli olan 0-6 yaş döneminde sıklıkla çocuklarının gelişimlerini kontrol ettirmek, anne-babanın farkına varamadığı bir sorun olup olmadığını öğrenmek ve ortaya çıkabilecek olası uyum ve davranış bozukluklarına karşı önlem almak için bir uzmana başvurmalarında yarar vardır.

Duygu Çataltaş Sıpçıkoğlu

Çocuk sahibi olmadan önce pek çok çiftin kararsız kaldıkları konulardan biri, kaç çocuk sahibi olmak istedikleri. Günümüzün ekonomik şartları ancak bir çocuğun bakımına ve eğitimine imkan verirken, çoğu çift çocuğunun kardeşsiz, tek çocuk olarak büyümemesinden yana. Bunun en önemli nedeni ebeveynlerin kardeşsiz büyüyen çocuğun sağlıklı bir gelişime sahip olamayacağını düşünmeleri.

Günümüze değin gelmiş yaygın inanış bir çocuğun sağlıklı gelişimi için muhakkak bir kardeşe sahip olması gerektiği yönündeyken, son yıllarda yapılan araştırmalar tek çocuklarla ilgili bu inanışın aslında pek de gerçeği yansıtmadığını göstermektedir. Bundan yıllar önce neredeyse bir hastalık olarak görülmekte olan ‘tek kardeş’ olma hali gerek günümüzün ekonomik koşulları gerekse kadınların eskiye oranla daha geç yaşta çocuk sahibi olmaları sebebiyle artık daha yaygın bir durum halini almıştır.

Kardeşsiz büyümek avantaja dönüşebilir!
Yakın zamana dek tek çocukların kardeşlerin sağlayacağı çeşitli öğrenme olanaklarından mahrum kalacakları, şımarık, bencil, yalnız ve uyumsuz çocuklar olacakları düşüncesiyle dezavantajlı durumda olduklarına inanılmaktaydı. Halen ailelerin, çocuklarının böyle özelliklere sahip tek çocuklar olarak büyümelerine engel olmak için ikinci çocuklarını dünyaya getirmeye karar verdiklerine sıkça rastlamaktayız. Ancak iddia edilenin aksine konuyla ilgili son 25 yılda yapılan ampirik çalışmalar, tek çocuklar ile ilgili olumsuz önyargıları şiddetle reddetmekte. Tek çocuklar ile kardeşi olan çocuklar arasında bulunabilen yegâne farkların ise düşünülenin aksine tek çocukların avantajına olduğunu göstermektedir. Buna göre, tek çocukların gelişimsel anlamda kardeşi olanlardan daha geride olmadıkları, hatta başarı motivasyonları ve zekâ gelişimleri açısından kardeşi olan çocuklara oranla görece daha avantajlı durumda oldukları görülmektedir. Bunun yanı sıra, yine yaygın inanışın aksine tek çocuklar genel uyum ve sosyal beceri anlamında kardeşi olan yaşıtlarına oranla bir farklılık göstermemektedirler.

Tek çocukların sosyalleşme problemi olmaz!
Ailelerin genellikle kardeşi olmadan büyüyen çocuklarının sosyalleşmeleri ile ilgili endişe yaşadıklarını görüyoruz. Ancak araştırmalar ilkokul çağındaki tek çocukların kardeşi olan yaşıtlarıyla yakın arkadaş sayısı ya da arkadaşlık kalitesi anlamında bir farklılık göstermediklerini gösteriyor. Sosyalleşme ya da oyun aktiviteleri açısından da okul öncesi dönemdeki tek çocuklar ile kardeşi olan çocuklar arasında bir fark görülmüyor. Daha da önemlisi sosyal beceriler açısından bu benzerlik yetişkinlikte de devam ediyor.

Ancak her ne kadar kardeşlerle rekabet etmeme ya da çatışma yaşamama durumları bu çocuklar için bir lüks gibi görünse de, tek çocukların yaşıtları ile çatışma çözme ve çatışma yönetme becerileri bakımından yoksun kalabilme olasılıkları aileleri düşündürtebilir. Bu noktada tek çocukların kendi yaş grubundan çocuklarla sıkça bir araya getirilmeleri onlara bu deneyimi kazandırma açısından yararlı olacaktır.

Araştırmalar sağlıklı ebeveyn-çocuk ilişkisinin tek çocukların gelişimlerine olumlu katkıda bulunan en önemli faktör olduğuna işaret etmekte!

Tek çocukların sosyal beceriler, karakter ve uyum açısından iki çocuklu küçük ailelerin çocuklarına benzer özellikler gösterdikleri, çok kardeşli daha geniş ailelere oranla bu iki grubun daha avantajlı olduğu görülmektedir. Bu durum, ebeveyn-çocuk ilişkisindeki kalitenin önemine vurgu yapmakla birlikte, çok çocuklu ailelerden farklı olarak küçük ailelerdeki çocukların ebeveynleri ile daha fazla birebir ve kaliteli zaman geçirme olanaklarının olması ile ilişkilendirilebilir. Nitekim ebeveynlerle geçirilen birebir ve kaliteli zamanın çocuğun entelektüel kapasitesinin gelişmesine ve daha olgun davranış kalıpları edinmesine yardımcı olacağı bir gerçektir.

Elbette ki bu sonuçlar kardeş ilişkilerinin çocuk gelişimi üzerine olumlu sonuçları olduğu gerçeğini yadsımamaktadır. Ancak görülen o ki kardeşlerin yokluğu başkalarıyla, özellikle de ebeveynlerle kurulan sağlıklı ve kaliteli ilişkilerle telafi edilebilmektedir. Günümüzde aileler giderek küçülse de ebeveynler kardeşsiz büyüyen çocuklarının sosyal ve entelektüel gelişimi açısından endişe etmemeli, çocuklarının sayısından çok onlarla birebir kuracakları özel ve kaliteli bağlara önem vermelidir.

Uzman Klinik Psikoloğu Merve Büyükkucak

Soru soran, merak eden çocuk candır diyoruz ama küçük çocuklar da ne çok soru soruyor değil mi? Bazen anlamlı, bazen anlamsız, bazen tam yerinde, bazen ise çok yersiz. Her soru kendi içinde değerlendirilmeli şüphesiz, ama sorulara cevap vermenin genel bazı kolaylaştırıcıları da yok değil.

1. Sonraki soruyu tahmin et. 
Çocuğunuzu geçiştirmek adına hızlıca bir cevap verdiniz ama cevabınızda çocuğun bilmediği, anlamadığı kavramlar, soyut ifadeler kullandınız ya da çocuğun merakını celbeden yeni bir detay verdiniz. Cevapladığınız sorunun ardından yeni bir soru silsilesinin gelmesi kaçınılmazdır. Açıklamanızın ardından gelecek yeni soruyu önden tahmin etmek hem size zaman kazandırır hem de ilk soruya verdiğiniz cevabı daha iyi formüle etmenizi sağlar.

2. Somut ol. 
Çocuklar yaklaşık 10 yaşına kadar soyut kavramları pek anlayamazlar. Bu nedenle soru cevaplarken mümkün olduğunca somut açıklamalar yapmak yerinde olur. Siz soyutlaştıkça çocuğunuzun soracağı soru sayısı artacağı gibi yeni sorulara cevap verirken siz de gittikçe daha soyut bir seviyeye çıkacaksınız. En sonunda elinizde gerçekdışı bir hikaye kalabilir. Her şeyi somut tutmak en iyisi.

3. Basit ol. 
Çocuklarla konuşurken de soru cevaplarken de aynı kural geçerli: Basit olun, sade olun. Arkadan gelecek sorulara vaktiniz ve/ya enerjiniz yoksa ya da özel olarak çocuğunuza bir şeyler öğretmeyi amaçlamıyorsanız dolambaçlı yollara, gereksiz detaylara girmeyin. Soru yanıtlarken çocuğunuzun dikkat süresi ve algısını hesaba katın.

4. Bazen bilmediğini kabul et. 
Çocuklarımız için bizler birer tanrı gibiyiz. Onlar sordukları her sorunun cevabını bizde sanıyorlar. Bazen biz de onların yarattığı bu rüzgara kapılıyoruz ve kendimizi strese sokuyoruz. Halbuki biz de bir sürü şeyi bilmeyebiliriz. Çocuklara bunu hissettirmekte herhangi bir problem yok. Eğer sorunun cevabını bilmiyorsanız basitçe “Bilmiyorum” deyin. Ama çocuğunuzun cevabı nasıl elde edeceğine dair ona bir yönlendirmede bulunmak iyi olabilir.

5. Hangi soruyu geleceğe paslayacağını bil. 
Bazı sorular siz cevaplasanız bile çocuğun çok iyi anlayabileceği nitelikte değildir. Bazı bilgiler ise çocuğun yaşına uygun değildir. Cinsellik, din gibi konuların bazı kısımlarını buna örnek verebiliriz. Bu durumlarda çocuğunuza soruyu cevaplamak istediğiniz ancak onun bu konuyu konuşmak için yaşının henüz çok küçük olduğu bilgisini verin. Onunla bu konuşmayı yapabileceğiniz yaşı belirleyin ve ona söz verin.

6. Ertele ama erteliyorsan zaman ayır. 
Bazı sorular ise geleceğe paslanamaz ama o an içinde de cevaplanamaz. Tam siz doktora yetişmek için çocuğunuzu elinden tutmuş koşarken “Güneş neden sarı?” sorusunu cevaplamanız gerekmez. “Çok güzel bir soru sordun ama şimdi bunu konuşmanın zamanı değil. Eve gittiğimizde bunu konuşalım.” diyebilirsiniz. Tabii bu söylediğinizin inandırıcı olması için çocukla bu konuyu tam da ertelediğiniz zamanda konuşmanız gerek. Eve döndüğünüzde işe güce dalar ve unutur ya da çocuğunuzu geçiştirirseniz çocuk doğal olarak bir sonraki erteleme çabanıza inanmaz.

7. Bazı soruları cevaplamayı ona bırak. 
Son olarak, bazı soruların (hatta çoğu sorunun) cevabı konusunda her çocuğun bir fikri vardır. Bu fikri öğrenmek ve üzerine tartışmak çocuklar için bazen bilgi almaktan daha eğlencelidir. Dolayısıyla çocuğunuz size soru sorduğunda sözü ona bırakabilirsiniz.

Uzman Klinik Psikolog Nazlı Akay

Büyükanneler ve dedeler için torunları kucaklarına almak, onları sevmek, gelişimlerini takip etmek, hediyeler almak, birlikte gezmeye çıkmak, çocuk parkına gitmek oldukça heyecan ve mutluluk verici anlardır. Kendi çocuklarını yetiştirdikten sonra torunlarını da yetiştirecekleri, onlarla ilgilenip gelişimlerini takip edecekleri, ekonomik yönden destek olacakları duygusu büyük anne ve büyük babalara kendilerini değerli hissettirir. Anneanne, babaanne ve dedelerin torunları üzerinde olumlu etkileri vardır. Çocuk, anne babasından göremediği ilgi ve sevgiyi onlardan görmekte, bu da duygusal yönden gelişimlerini olumlu etkilemektedir.

Özellikle çalışan anneler için büyükanne ve büyükbaba desteği çok önemlidir. Büyükanneler torunlarının bakıcı elinde büyümesine izin vermezler. Evlerini ve düzenlerini bırakıp gelir, torunlarına bakarlar. Büyükannelerin bu fedakârlığı her türlü takdire değer. Ancak, kimi büyükanneler ve dedeler torun sevgisini daha da ileri götürerek onları sahiplenir, sevmekle yetinmeyip eğitimini de üstlenirler.

Kültürümüzde torun üzerinde dedelerin etkisi daha fazladır. Çocukların dünyasında dedelerin özel bir yeri vardır. Çocuklar büyüdüklerinde dede ile geçirdikleri günleri tatlı birer anı olarak hatırlar, kendilerini mutlu hissederler. Ben bile şu yaşımda dedemle geçirdiğim o mutlu anları hiç unutmuyorum. Beni gezmeye çıkardığını, köyün bakkalına götürdüğünü, benim için eliyle tahtadan oyuncak araba yaptığını, bana masal anlattığı geceleri, göğsüne oturtup sure ezberlettiğini hiç unutmuyorum.

Annenin ve dayının çocukluğu İstanbul’da geçti. Dedeleri Çankırı’da yaşıyordu. Onun için ancak bayramlarda ve tatillerde dedeleriyle birlikte olabildiler. Dedelerini toprağa bağlayan bahçeleri, tarlaları ve hayvanları olduğu için onları bırakıp İstanbul’a torunlarının yanına gelemiyorlardı. Buna rağmen annen ve dayın dede sevgisinden mahrum büyümediler. Yaz tatillerinde anneleriyle birlikte Çankırı’ya gider, kimi zaman Ahmet dedeleriyle, kimi zaman Hasan dedeleriyle kalırlardı.

Dedelerin ölümü en çok torunları etkiler. Çünkü onların her dediğini yapan, her isteğini yerine getiren, canları sıkılınca onları gezmeye çıkaran, onlara bolca zaman ayıran o sevimli yaşlılar artık yoktur. Tek tesellileri dedelerinin cennete gittikleri, orada torunlarını bekledikleri, yine beraber olacakları inancıdır.

Toruna Sahip Olmak Yaşlılar İçin Bir Ayrıcalıktır

Bireyselliğin ön plana çıktığı bu modern çağda, özellikle sanayileşmiş büyük şehirlerde geniş ailelerin yerini anne, baba ve çocuktan oluşan çekirdek aile almış bulunmaktadır. Ülkemizde, şükür ki kırsal bölgelerde ve köylerde geniş aile geleneği devam etmektedir. Avrupa ülkelerinde çekirdek aile yaşantısı köylere kadar inmiş bulunmaktadır. Bunun daha da kötüsü “çocuksuz aile” modelinin yaygınlaşmış olmasıdır.

Modern kadın hamile kalmak, çocuk doğurmak ve onu büyütmek zahmetine katlanmak istemiyor. Çocuk sahibi olunca evde oturacağını, dilediği gibi gezmeye çıkamayacağını, eğlence yerlerine gidemeyeceğini, şişmanlayacağını; kısacası çocuğun ona ayak bağı olacağını düşünüyor. Modern karı-koca çocuk yerine kedi-köpek besliyor. Seminer için anneannemle Avrupa ülkelerine gittiğimizde insanların sokakta ve piknik alanlarında çocuk yerine kedi-köpek gezdirdiklerini görüyoruz. Arabaların ve evlerin pencerelerinden dışarıya çocuklar değil kediler ve köpekler bakıyor.

Modern insan, çocuksuz hayatın büyük bir yanılgı olduğunu ancak yaşlanınca anlıyor; ama iş işten geçmiş oluyor. Yalnızlığın, güçsüzlüğün ve yaşlılığın getirdiği hastalıklarla bir başına kalmanın acı gerçeği yüzlerinden okunuyor. Sağlık kuruluşlarının görevlendirdiği hemşireler, günün belli saatlerinde yaşlı insanların evlerine gelip yemeklerini yediriyor, ilaçlarını içirip gidiyorlar. Kimsesiz, çocuksuz, bir başına kalan bu yaşlı insanların ölümü beklemekten başka bir seçenekleri kalmıyor.

Yaşlılar İçin Ödünç Torun Temin Edilir

Avrupa ülkelerinde, özellikle Almanya ve Hollanda gibi çocuksuz yaşlı nüfusun çok olduğu ülkelerde, bazı aracı kurumlar dede ve büyük anne olmanın zevkini tatmak isteyen yaşlı insanlara ödünç torun temin ediyorlar.

Bir aracı kurumun müdürü bu uygulamaya başlama sebebini şöyle açıklıyor: “Yeterli para kazanabilmek için genç annenin ve babanın çalışmak zorunda kaldığı göçmen ailelerin çocukları kreşlerde kalıyordu. Bu çocuklar hem anne babalarından ayrı kalıyorlar hem dede ve büyük anne yoksunluğu çekiyorlardı. Diğer tarafta yalnızlık çeken, çocuksuz ve torunsuz yaşlı insanlarımız vardı. Bu insanlar kendilerini terk edilmiş, işe yaramaz, değersiz hissediyorlardı. Onlara torun sevgisi tattırmanın hem kendilerine hem kreşte kalan çocuklara iyi geleceğini düşündük.”

Ödünç torun temin eden aracı kurumlara müracaat eden yaşlı insanların sayısı arttıkça aracı kurumların sayısı da artmaya başlıyor. Almanya’da doğum oranlarının gerilemesi, sadece genç nüfusun hızla azalmasına ve toplumun giderek yaşlanmasına neden olmuyor, aynı zamanda pek çok insan çocuk ve torun sevgisinden mahrum bir şekilde yaşıyor. Ama insanlar yaşlandıkça bu yöndeki özlemleri artıyor, hiç değilse çocuklarla iletişim içinde olmak istiyor. İşte bu ihtiyacın farkına varan 70 dolayında ajans, çocuklara “ödünç” büyük anne ya da büyük baba, yaşlılara da ilgilenecekleri, tecrübelerini aktaracakları torun buluyor.

Yaşlıların Hayata Tutunmalarında En Büyük Moral Kaynağı Torun Sevgisi

Uzmanlar, yaşlıların hayata tutunmalarında en büyük motivasyonun torun sevgisi olduğunu belirtiyor. Psikolojik danışman ve hipnoterapist Dr. Ramazan Özarslan, büyükbaba ve büyükannelerdeki aşırı torun sevgisinin 60 yaşından sonra ‘içlerindeki çocuksu duygunun’ dışa vurumu olduğunu söyledi.

Türk toplumunda dedelerin torunlarına gösterdiği yakın ilginin temelinde zamanında oğluna ve kızına gösteremediği sevginin tezahürü olduğunu belirten Dr. Ramazan Özarslan her gün torunlarıyla haşir neşir olan ve onlarla oynayan büyük anne ve dedelerin moral değerlerinin çok yüksek olduğunu ifade etti.

Çocuğun ruh sağlığı ve karakter oluşumunda aile büyüklerinin rolünün önemli olduğunu aktaran Özarslan, dede ve nine sevgisi görmeden büyüyen çocukların yaşlılara karşı hürmette sıkıntı yaşayabileceklerini söyledi. Yaşlılıktaki torun sevgisinin, insanın içindeki çocuksuluğu sembolize eden saflığın, temizliğin ve güzelliğin dışa yansıması olduğunu ifade eden Özarslan, kız çocukların dedeye, oğlan çocukların ise nineye düşkün olduğunu belirtti.

Yaşlılarda torun sevme duygusu fıtri bir duygu. Bu duygu milletten millete fazla farklılık göstermez. Her kadın ve erkek, neslinin devamını ister. Altmış yaşından sonra torun sevgisi zirveye çıkmaya başlar. Bu yaştan sonra büyükanne ve dedelerin içlerindeki çocuksu duygular dışa yansır. Çocuklaşırlar ve torunlarıyla empati kurmaya başlar. Böylece çocukla dede ve nine arasında duygusal bir bağ oluşur. Küçük yaşta dede ve nine sevgisiyle yetişen çocuklarda merhamet duygusu yaşıtlarına göre daha yüksektir. Bu çocuklar herkese pozitif enerji yayarlar.

Çocuğun yetişmesinde dede ile torun arasında kuvvetli bağ olması gerektiğini belirten tarihçi İbrahim Yılmaz, tarihte bu bağın Fatih Sultan Mehmet ile torunu Yavuz Sultan Selim ile yoğun yaşandığını ifade etti. Fatih Sultan Mehmet’in oğlu İkinci Beyazıt’ın çocukları arasında torunu Yavuz Sultan Selim’e her zaman özel ilgi ve alaka göstermiştir. Oğlu Beyazıt’a: “Keskin bakışlı şehzadem Selim’e iyi bak, ben onda Devlet-i Ali’yi yönetme adına büyük cevher görüyorum.” dediği rivayet edilir.

Anne ve babaların çocuklarına karşı sevgilerini hiçbir zaman esirgememeleri gerektiğini belirten Manavgat Müftüsü Halil Taş, bu konuda müminlere en güzel örneğin Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)’in torunları Hz. Hasan ile Hz. Hüseyin’i omuzlarında gezdirmesi olduğunu söyledi. Efendiler Efendisinin (s.a.v.) çocuklara karşı her zaman sevgisini gösterdiğini ve torunlarıyla oyun oynadığını belirten Taş, öksüz ve yetim çocukların başını okşayarak ihtiyaçlarının giderilmesine yardımcı olduğunu kaydetti.

Toruna Bakmak Depresyonu Önlüyor

“Torunlarının bakımını üstlenen büyükanne ve büyükbabaların işi zor” diye düşünenler yanılıyor. Pamukkale Üniversitesi’nin yaptığı bir araştırmaya göre, torununa bakan yaşlılarda depresyon belirtileri daha az.

Araştırmayı dört öğretim üyesiyle birlikte yürüten Yrd. Doç. Dr. Asiye Kartal, yaşlılarda sorumluluk alma konusunda bilinenin aksine toruna bakma sorumluluğunun stresi azaltıp yaşam kalitesini yükselttiğini dile getiriyor.

Büyükanne ve büyükbabalarda depresyonu değerlendirmek için Dünya Sağlık Örgütü Yaşam Kalitesi ölçeğini kullandıklarını anlatan Kartal, araştırmayla ilgili şu bilgileri veriyor: “55 yaş üzeri 718 yaşlı üzerinde çalıştık. Çalışmamızı, 718 yaşlının ev adreslerini inceleyip ev ziyareti şeklinde yürüttük. Önce 718 büyük anne ve büyük baba araştırmamızın örneklemelerini oluşturdu ve kendi ortamlarında, yaşadıkları yerlerde yüz yüze görüşme yöntemiyle araştırmamızı yürüttük.

Verilerimizi kendi öğrencilerimizden oluşan 8 anketörle topladık. Öncelikle standardı sağlayabilmek için veri toplama sürecine başlamadan önce onları eğittik, sorularını nasıl soracakları yönünde anketörlerimize eğitim verdik. PAÜ Bilimsel Araştırma Proje Birimi tarafından desteklenen projeyi 4 öğretim üyesi arkadaşımızla birlikte yürüttük. Projeyi yaklaşık 1,5 yılda bitirdik.

Sonuçta torun bakan büyükanne ve büyükbabaların yaşam kalitesi ölçeğinin çeşitli alt boyutlarını da etkilediğini, torun bakanların yüzde 35’inin kendisini daha iyi hissettiklerini, daha mutlu olduklarını gördük.”

Torun Sevgisi Felçli Annemi Hayata Bağlıyor

Biz evde iki engelli, annem ve ben yaşıyoruz. Annem, sağ taraf felçli ve konuşamıyor. Ben omurilik felçlisiyim. Annemin 3 torunu var. Fakat bana göre benim de yeğenim olan en küçük torununu daha çok seviyor. Ona sorsan ayrım yapmıyor. Adı Dilruba. Henüz 3 yaşında, dilbaz ve çok nazlı. Sıcakkanlı hemen kendisini sevdiriyor.

Gelelim anlatmak istediğime; annem konuşamıyor fakat 4-5 kelime söyleyebiliyor. Annem her sabah kahvaltıdan sonra Dilruba’yı bize telefonla arattırır. Söyleyebildiği 4-5 kelime ile onunla 5 dakika konuşur. Telefonu kapattığında annemin gözlerindeki ışıltıyı görmenizi isterdim. Sanki dünya onun olmuş, mutluluğu yüzüne vurmuş oluyor. Bazen morali bozuk olduğu zaman ben anneme şaklabanlık yaparım eğer gene düzelmezse hemen Dilruba’yı arar onunla konuştururum. İnanın morali bir anda düzelir gene gözlerindeki ışıltıyı görebilirsiniz.

Düşünün, konuşabildiği 4-5 kelime ile torunu ile iletişim kurmak çabası, gayreti beni her zaman şaşırtmıştır. Annem 4-5 kelime söyleyebildiğine öylesine şükrediyor ki. Ben her zaman annemin yaşama azmini, hayata tutunma isteğini hep örnek almış ve şükretmişimdir. Sevgi her engeli aşıyor ve yaşama tutunmamızı, yaşama gayemizi oluşturuyor.

Annemi, Torunu İyileştirdi

Genç bir bayan öğretmen anlattı: “Annem iyice yaşlanmış, hastalıklarla boğuşuyordu. Artık ilaçlar da işe yaramıyor, iyileşme ümidini kaybetmişti. ‘Ölsem de kurtulsam’ diyordu. ‘Anne, bebek bekliyorum, torununu görmeden mi gideceksin?’ dedim. Birden gözleri parladı. ‘Allah’ım bana güç ver, torunumu görmeden gitmek istemiyorum.’ dedi. Doğum için gün sayıyorduk. Annem hepimizden daha heyecanlıydı. ‘Adını ne koyacaksınız?’ dedi. Ultrasona girmiştim, kız olacağını biliyorduk. Eşimle kararlaştırmıştık, adını anneme koyduracaktık. Eşim: “Adını sen koyacaksın, anneciğim.” dedi.

Annem çocuklar gibi ağlamaya başladı. “Hep içimden bir kız torunum olsa da annemin adını versem diyordum. Bana bu mutluluğu yaşattınız ya, Allah ne muradınız varsa versin.” dedi.

Birkaç gün geçmeden doğum sancılarım başladı. Her şeyim hazırdı. Eşim hemen beni arabasıyla hastaneye götürdü. Annem telefonla devamlı eşimi arayıp durumumu soruyormuş. Çok şükür her şey yolunda gitti. Nur topu gibi bir kız doğurdum. Annem eşime ezanını ben okuyacağım, adını kulağına ben söyleyeceğim kimse okumasın demiş.

Torunu eve gelince annem aslanlar gibi ayağa kalktı. Ezanını okudu, adını koydu, bir kurban kesmeyi vaat etti. Hepimiz çok şaşırmıştık. Her gün bir yerinin ağrıdığını söyleyen, yataktan çıkmak istemeyen, zorla yemek yedirdiğimiz, zorla ilacını verdiğimiz annem iyileşmişti. Doktorların ve ilaçların iyileştiremediği annemi torunu iyileştirmişti.

Prof. Dr. SEFA SAYGILI

Eğitim psikolojisinin yüzyıllar önce var olup olmadığından emin değiliz. Bununla birlikte, Aristo ve Plato gibi Yunan düşünürler, insan davranışını belirlemeye yardımcı olmak için bilişsel bir yaklaşımın temellerini attılar.

Aristoteles bir keresinde “Eğitimin kökleri acı ama meyvesi tatlıdır” demişti. O zamandan beri birçok şey değişti. Ancak onun ifadesinin doğru olduğunu ve bugün de anlamlı olduğunu söyleyebiliriz. Eğitim psikolojisi, yıllar içinde pedagoji ve psikolojinin bir kombinasyonu olarak gelişti. Eğitim için psikolojik bir temel bulmaya yönelik ilgi birkaç yıl önce ortaya çıktı. Bu bilimsel temel olmadan, psikolojik ilkeleri eğitime uygulamak imkansız olurdu. 

Eğitim psikolojisi ve kökenleri

Eğitim psikolojisinin yüzyıllar önce var olup olmadığından emin değiliz. Bununla birlikte, Aristoteles ve Plato gibi Yunan düşünürler, insan davranışını belirlemeye yardımcı olmak için bilişsel bir yaklaşımın temellerini attılar. Aslında Aristoteles, eğitimin hükumetin vatandaşlarına karşı sorumluluğu olduğunu düşünüyordu. Plato da erdem ve etiğin önemini vurgulamıştır. Bunlar eğitim psikolojisinin ilk kökenleridir. Birkaç yüzyıl sonra, Saint Tomas Aquinas, insan öğrenimi teorileriyle bu alandaki çalışmaların devamını getirdi. Bunu, kademeli bir şekilde akıl ve bilgi edinme süreci olarak gördü. Rönesans sırasında, deneyime dayalı öğrenme fikri ortaya çıktı. Modern psikolojinin babası olarak kabul edilen Juan Luis Vives gibi başka araştırmacılar ortaya çıktı. Motivasyon, öğrenme ve öğretme hızı gibi fikirler üzerine çalıştı. Daha sonra, Juan Huarte de San Juan gibi araştırmacılar, farklı yetenekler gösteren insanlar için diferansiyel psikoloji teorilerini ortaya attı. Eğitim rehberliği üzerine yaptığı çalışmalar, farklı yeteneklerin ve çeşitli mizaçların varlığını doğruladı. Metafizik ve psikolojinin ayrıldığı yer burasıdır. Bu, eğitim psikolojisi tarihinde bir başka kilit noktaydı. Eğitim psikolojisi için bir başka tarihi an, rasyonalizmin mantığını Descartes ve onun katı metodolojisi gibi araştırmacılardan geliştirdiği zamandır.

Yeni bir bilim

Eğitim psikolojisi için bir başka tarihi an, rasyonalizmin mantığını Descaartes ve onun katı metodolojisi gibi araştırmacılardan geliştirdiği zamandır. Comenius gibi diğer araştırmacılar, dört temel eğitim özelliği olduğunu tespit ettiler. Bunlar doğa kanunlarına, eğitimsel döngüsel düzene, tümevarım yöntemine, aktif ve pragmatik öğretim yöntemlerine dayanır. Ardından, deneyimin mantık ve muhakemeden daha değerli olduğunu kanıtlamaya çalışan Locke ve Hume geldi. Bu teoriye göre, tüm bilgiler deneyimden gelmelidir. Bu nedenle eğitim, zihni geliştiren disiplinlere yönelmelidir. Rousseau gibi diğerleri, doğal bir şekilde rehberlik eden bir eğitimle insanların en saf hallerine ulaşmalarına yardımcı olmayı amaçlayan natüralist bir yaklaşım getirdi.

Bilimsel psikoloji

Ve şimdi Herbart gibi araştırmacıların olduğu modern zamanlara geliyoruz. Herbart , öğretmenlerin iyi eğitimciler olabilmeleri için eğitim hedeflerini bilmeleri gerektiğini tespit etti. Ardından, natüralizmi bir sonraki aşamaya taşıyan ve öğrencilerin gelişmek için toplumlara ihtiyaç duyduğunu gözlemleyen Pestalozzi geldi. Bu, eğitim psikolojisinde önemli bir ana işaret eder. Şimdi, eğitimi üç önemli açıdan yenilemek için aktif okulu bir gereklilik olarak gören Dewey’e geliyoruz. Bu yönler, çocuğa yönelik tutum, öğrenciyi, aktif eğitimin ana odağı haline getirme ve öğretim içeriğinin önemidir.

“Eğitim hayata hazırlık değildir; eğitim hayatın kendisidir.”

– John Dewey

Modern eğitim psikolojisi

Şimdi, geçen yüzyılda modern psikolojiyi geliştiren daha modern araştırmacılardan bahsedeceğiz. Her şey XIX yüzyılın sonunda ve XX yüzyılın başında Galton, Hall, Binet James ve Cattell gibi araştırmacılarla başladı. Daha sonra, öğrenme ve bilgi aktarımı hakkında konuşan Thorndike gibi diğer uzmanlar geldi. Ondan sonra Watson’ın davranışçılığı ile Gestalt ve psikanaliz geldi. Davranışlarımızın vicdanımızın dışındaki unsurlardan etkilendiğini öne sürdüler. Daha sonra Skinner ve Becker ve onların davranışsal pekiştirme yaklaşımları var. Daha sonra Piaget, Goodnow, Bruner ve Maslow, Rogers ve Allport gibi hümanistler geldi.

“Eğitimli olan tek kişi, öğrenmeyi ve değişmeyi öğrenmiş olandır.”

– Carl Rogers

İyi öğretimin sırrı, çocuğun zekasını tohumların ekilebileceği, alevli hayal gücünün sıcağında büyüyebileceği verimli bir alan olarak görmektir.  Maria Montessori

Maria Montessori, İtalyan bir eğitimci, bilim insanı, doktor, psikiyatrist, filozof, antropolog, biyolog ve psikologdu. Güçlü Katolik ve feminist inançlarla 1896’da İtalya’daki ilk kadın doktor olarak mezun oldu. Sigmund Freud ile aynı dönemde yaşadı ve kendi akıl hastalıkları sınıflandırmasını geliştirdi. 1898 ile 1900 yılları arasında ‘zihinsel olarak rahatsız’ olduğu düşünülen çocuklarla çalıştı. Bazılarının henüz tam potansiyellerini geliştirmediğini fark etti. Bu, sonraki 50 yıl boyunca çalıştığı, çocukların kapasitelerini inceleme mesleğine yol açtı. Maria Montessori, tartışmalı bir şekilde, yaşamın ilk 3 yılında öğrenmenin zahmetsiz, doğal bir süreç olduğunu belirtti. Yöntemi, sanayi devrimi nedeniyle ortaya çıkan ve Batı’da bugüne kadar dayatılan klasik Prusya öğretim yöntemine karşı çıkar. Prusya yöntemi, çocukları gelecekte emir alacak olan işçiler olarak görür.

Ancak, Maria Montessori eğitimi farklı bir şekilde tasarladı. Bu yazıda, onun en önemli fikirlerinden bazılarından bahsedeceğiz.

“Hayatın en önemli dönemi üniversite okuma yaşı değil, ilk dönem olan, doğumdan altı yaşına kadar olan dönemdir.”

– Maria Montessori

Montessori eğitim metodu, gelişimin en iyi aşamalarından en iyi şekilde yararlanmaya kendini adamıştır. Bunun için ortamı dikkatli bir şekilde hazırlamak ve çocukların fiziksel özelliklerine uygun hale getirmek gerekir. Bu eğitim yaklaşımı, çocukların kişisel ritimlerine ve tarzlarına saygı duymaya kendini adamıştır. Montessori eğitiminin anahtarlarından bazıları şunlardır: Hassas büyüme dönemlerine ilgi ve çocukların faydalanmaları gereken emici bir zihne sahip oldukları vurgusu.

Montessori eğitim metodunun önemli bileşenlerinden bazıları şunlardır:

Montessori eğitim metodunun bileşenleri

Maria Montessori’nin yöntemi, çocukların araştırma ve keşfetme süreçlerini kolaylaştırmaya yardımcı olan anahtarlardan oluşur. Bu anahtarlar, onların doğal olarak gelişmelerine ve özerkliklerini teşvik etmelerine yardımcı olur. Bu, özellikle bu bileşenlerin daha da kritik bir rol oynadığı 3 yaşına kadar önemlidir.

“Erken çocukluk eğitimi, toplumun iyileştirilmesinin anahtarıdır.”

– Maria Montessori

Büyüme dönemi

Bu yöntem, yaşamın farklı aşamalarında farklı psişe türleri olduğunu belirtir. Bu aşamaların farklı özellikleri vardır. Aslında, gelişim psikologları onları kapsamlı bir şekilde incelemiştir.

Hassas dönemler

Bunlar, öğrenmenin mümkün olan en basit şekilde gerçekleştirilebileceği aşamalardır. Çocuk öğrenme fırsatını değerlendirmezse, daha sonra belirli bilgi veya becerileri edinmesi kesinlikle çok daha zor olacaktır.

Emici zihin

Doğumdan 3 yaşına kadar, çocuğun hafızası veya akıl yürütme yeteneği neredeyse hiç yoktur. Ancak bu aşamada çocuk beyni son derece hassas olduğu için bol miktarda bilgi edinebilir. Daha önce de belirttiğimiz gibi, Maria Montessori öğrenmenin doğal bir süreç olduğuna kesinlikle inanıyordu.

Çevre

Sınıftaki tüm nesneler faydalı olmalıdır, yani eğitimci bunları önceden dikkatlice seçmelidir. Öğrenciler, uygun gelişimi sağlamak için her türlü aracı ve uyaranı seçebilmelidir.

“Çocuklar doğayla temasa geçtiklerinde güçlerini ortaya çıkarırlar.”

– Maria Montessori

Özgürlük

Çocuklar sınıfta maksimum özgürlüğe sahip olmalıdır. Bu onların özerkliklerini ve öğrenme isteklerini uyarır.

Yapı ve düzen

Sınıfın yapı ve düzeni tasvir etmesi hayati önem taşır. Bu, her çocuğun kendi zekasını ve zihinsel düzenini geliştirmesini sağlar. Eğitimci, sınıfta kullanılan her türlü yardım ve materyali zorluk derecesine göre düzenlemelidir.

Gerçeklik ve doğa

Maria Montessori, çocukların doğa ile sürekli temas halinde olmaları için teşvik edilmesi gerektiğini belirtti. Bunun doğanın düzenini, uyumunu ve güzelliğini anlamalarına ve takdir etmelerine yardımcı olduğuna inanıyordu. Nihai amaç, tüm bilimlerin temeli olan doğa yasalarını anlamalarıdır.

Eğitimciler

Maria Montessori’nin felsefesine göre eğitimciler, öğrenme sürecinde kolaylaştırıcı rolünü oynarlar. Bu eğitim yönteminde işlevleri, çocukların ezberlemesi gereken bilgileri vermek değildir. Aksine, onlara kendi ilgi alanlarını keşfetme özgürlüğü ve cesareti vermektir.

Başka bir deyişle, eğitimciler çocukların bireysel süreçlerine müdahale etmeden veya engellemeden öğrenme isteklerini teşvik etmelidir. Kısacası, eğitimci olmak hiç de kolay değildir.

Maria Montessori’ye göre köşelerin önemi

Maria Montessori’nin metodolojisi sınıfta köşelerin kullanımını destekler. Bu alanların amacı, çocukların motor becerilerini ve psikolojik kapasitelerini geliştirebilecekleri uyarıcı bir atmosfer yaratmaktır.

Ev köşesi

Bu, her öğrencinin kişisel nesneleriyle dolu alanları ifade eder. Bu sınıf alanı organizasyonu teşvik etmeli ve istikrar ve düzen sağlamalıdır. Ayrıca kişisel eşyalara sahip olmak öğrencilerin kendilerini güvende hissetmelerini sağlar.

Dil köşesi

Matlar ve minderlerle dolu bu alan öğrencilerin konuşmasını teşvik eder. Bu alanda çocukların okuma materyallerini seçebilecekleri kitaplıkların olması önemlidir.

His köşesi

Bu; renkler, sesler, dokunma ve koordinasyon alanıdır. Bu alan müzik aletleri, çok renkli kartlar, farklı dokulardaki malzemeler ve farklı oyuncaklarla dekore edilebilir. Tüm bu uyaranlar dikkat ve duyarlılığı teşvik eder.

“Onlara nasıl yapacaklarını söylemeyin. Onlara nasıl yapacaklarını gösterin ve tek kelime etmeyin. Onlara anlatırsanız, dudaklarınızın hareketini izleyeceklerdir. Onlara gösterirseniz, kendileri yapmak isteyeceklerdir.”

– Maria Montessori

Psikolog Cristina Roda Rivera

Akranları tarafından reddedilen veya izole edilen çocuklar büyük acılar yaşarlar. Bu yazıda, en yaygın nedenleri ve bu tür bir durumun nasıl tersine çevrilebileceğini öğrenebilirsiniz.

Duygusal bağımsızlık, çocuklarınıza verebileceğiniz en değerli derslerden biridir. Başka bir deyişle, kendi duygusal merkezleri olmaları ve zararlı bağımlılıklar veya bağlılıklar geliştirmemeleri gerekir. Ancak, insanlar sosyal varlıklardır ve başkalarına ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle, çocuğunuzun arkadaşı yoksa, nedenleri belirlemeniz ve durumu tersine çevirmeye yardımcı olmanız önemlidir.

Arkadaşlar, çocukluk ve özellikle ergenlik döneminde önemli sosyalleşme aracılarıdır. Gerçekten de, bir grubun parçası olmak, bütünleşmiş hissetmek ve bir aidiyet duygusu geliştirmek, uygun psikolojik gelişim için çok önemlidir. Aynı nedenden dolayı izole yaşayan, akranları tarafından reddedilen veya ilgisiz kalan bir çocukta ciddi duygusal yaralar oluşacaktır. Bunun olmasını önlemek için, çocuklarınıza başkalarıyla düzgün bir şekilde ilişki kurmalarını sağlayan kişisel araçlar vermelisiniz.

Bir çocuğun veya gencin kendilerini arkadaşsız bulmasının farklı nedenleri vardır. Doğal olarak, nedenin çözülmesi gerekiyor. Yine de bu durumun kalıcı olması gerekmediğini hatırlamak önemlidir.Yalnız bir çocuk olarak etiketlenmek, özellikle istemedikleri bir durumsa, son derece incitici olabilir. Ancak, bu olaylar dizisinin gerçekleşmesinin nedeni tam olarak ne olabilir?

Utangaçlık, çocukların arkadaşlık kuramamasının ana nedenlerinden biridir. Aslında, bazı bebekler daha çekingen bir mizaçla doğarlar. Bu onların inisiyatif almalarını engeller. Ayrıca yabancılara karşı çekingen ve sakıngan olmalarına neden olur. Bu nedenle, bir çocuk bir grupta kendine güvenmiyorsa, sessiz kalma ve başkalarıyla etkileşim kurmama eğiliminde olabilir. Doğal olarak, bu onun başkalarına ulaşma potansiyelini sınırlar. Bu nedenle, bir çocuk bir grupta kendine güvenmiyorsa, sessiz kalma ve başkalarıyla etkileşim kurmama eğiliminde olabilir. Doğal olarak, bu onun başkalarına ulaşma potansiyelini sınırlar.

Önceki deneyimlerin, çocukların yeni sosyal etkileşimlerle karşılaştıklarında benimsedikleri tutum üzerinde büyük etkisi vardır. Bu nedenle, reddedilme veya tecrit durumları yaşadılarsa, başkalarıyla ilişki kurmak daha zor hale gelir. Ailede üstlendikleri rol, kendilerine en yakın olanlardan gördükleri muamele ve daha önceki sosyalleşme girişimlerinin sonucu, sonraki etkileşimlerini bir ölçüde etkiler. İyi bir benlik saygısı geliştirmeyi başaramayan küçükler, bağlanma söz konusu olduğunda kendilerini güvensiz ve savunmasız hissedebilirler. Aslında yetersiz, kusurlu veya hak etmemiş hissetmek, kendilerini oldukları gibi göstermelerini engeller. Ayrıca, sosyal ortamlarda rahat değillerdir, bu nedenle performansları hiçbir zaman optimal değildir.

İyi bir benlik saygısı geliştirmeyi başaramayan küçükler, bağlanma söz konusu olduğunda kendilerini güvensiz ve savunmasız hissedebilirler. Aslında yetersiz, kusurlu veya hak etmemiş hissetmek, kendilerini oldukları gibi göstermelerini engeller. Ayrıca, sosyal ortamlarda rahat değillerdir, bu nedenle performansları hiçbir zaman optimal değildir. Son olarak, diğer insanları yabancılaştırabilecek belirli tutumların olduğu gerçeğini göz ardı edemeyiz. Bazen bir çocuğun arkadaşları olmadığında, bunun nedeni başkalarına saygı, empati veya nezaketle hitap etmemeleridir. Gerçekten de kıskanç, otoriter veya saldırgan bir çocuk er ya da geç çevresi tarafından reddedilecektir.

Çocuğunuzun hiç arkadaşı yoksa ne yapabilirsiniz?

Hiç arkadaşı olmayan bir çocuğa yardım etmenin anahtarları, doğrudan duruma yol açan nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, duruma bağlı olarak aşağıdaki önlemlerden bazılarını kullanabilirsiniz:

• Çocuğunuzun özgüvenini ve özsaygısını geliştirin. Sevginizin koşulsuz olduğu fikriyle dünyayla yüzleşmeleri son derece önemlidir. Aslında, ne kadar hata yaparlarsa yapsınlar, her zaman orada olduğunuzu her zaman hissetmelidirler. Sadece hatalarını analiz eder ve tekrar denemelerine yardımcı olursunuz.
• Sosyal beceriler üzerinde çalışın. Bu alanda da ellerini yavaşça bırakın. Bu, onları, yalnızca kendilerini tamamen güvende hissettikleri bağlamlarda değil, çeşitli bağlamlarda etkileşime girmeye teşvik eder. Bir çatışma ortaya çıktığında, onun hakkında konuşmalarını, kelimelere dökmelerini sağlamaya çalışın. Olanlarla ilgili bir hikaye oluşturma gerçeği, sosyal düzeyde zekalarını geliştirmelerine yardımcı olacaktır. Ayrıca size daha doğru bir şekilde müdahale etme fırsatı verecektir. Gerçek bir çatışma yoksa, varsayımsal durumlar ortaya koyabilir ve alınabilecek farklı seçenekleri tartışabilirsiniz.
• Gerekirse profesyonel yardım alın. Çocuğunuzun arkadaş edinmede yaşadığı zorluklar son derece belirginse sosyal fobisi olabilir. Bu durumda bir psikologla çalışmak çok önemlidir. Terapi aynı zamanda sosyal becerilerini geliştirmelerine ve geçmiş olumsuz deneyimlerinden kaynaklanan acı ve incinmeleri yönetmelerine yardımcı olabilir.

Nihayetinde, sosyal ilişkilerin eksikliği acı verici ama tersine çevrilebilir bir durumdur. Bu nedenle, çocuğunuzun sosyal performansını geliştirmek ve kendisine güvenmek için ihtiyaç duyduğu araçları edinmesine yardımcı olun. Ancak hepsinden önemlisi, tüm süreç boyunca anlayışınızı, desteğinizi ve teşvikinizi sunun. Bu onların kendilerini güçlendirmelerini ve gerekli değişiklikleri yapmalarını sağlayacaktır.

Psikolog ELENA SANZ

Çocukluk, kişiliğin oluşum göstermeye başladığı bir dönemdir. Bu nedenle kitap okuma alışkanlığının kazanılmasında en uygun zaman çocukluk dönemidir. Küçük çocukların okuma alışkanlığının oluşmasında öncelikli olarak ailenin rolü son derece büyük. Okuma alışkanlığı kazanımını elde edebilmek için temelinin ailede atılması ve devamında da eğitim sistemin bir parçası olan öğretmenler tarafından geliştirilmesi gerekiyor. Okumaya ne kadar erken yaşta başlanırsa kitap okuma alışkanlığına sahip olmak o kadar etkili olur. Çocuğunuz bu alışkanlığı ne kadar geç edinmeye çalışırsa kitap okumaya başlaması ve bunun devamını getirmesi de bir o kadar güç olur. Bu bağlamda evebeynlerin çocuklarına sergiledikleri tutum ve alışkanlıklar kitap okuma alışkanlığının oluşmasında önemli ana faktöre girmektedir. Evebeynlerin küçük yaşlardan itibaren çocuklarına kitap okuma alışkanlığını kazanabilmeleri için onlara bu konuda özel olarak vakit ayırması gerekmektedir. Bunun için de çocuğunun ilgi düzeyine ve yaşına uygun kitaplar seçerek kitap okumayı sevmesini ve böylece bunu bir alışkanlık haline getirmesini sağlayabilirler.

Evin içerisindeki kitaplar devamlı çocuğun erişebileceği yerlerde yani göz önünde bulundurulmalıdır. Bunun yapılması çocukların istedikleri zaman kitapları ulaşmasını, incelemesini ve hatta okumasını sağlayacaktır. Evde çocuğunun elinin altında bulunan kitaplar çocukların dikkatini çekip kitaplara yönelmesini sağlayacaktır. Bir diğer önemli nokta da, ebeveynlerin çocuklarına rol-model olmaları gerekmektedir. Yani çocukta kitap okuma alışkanlığının oluşması için ebeveynler de kitap okuyarak ve daima çocuğunun kitap okumasını destekleyip teşvikte bulunarak bunu sağlayabilirler. Anne ve babalar çocuklar da kitap okuma alışkanlığı için bir ödül sistemi oluşturmalıdır. Verilecek ödüller çocuğun kitap okuması için motive kaynağı olmaktadır. Örneğin ona ilgi düzeylerine ve yaşına göre yeni kitaplar alın veya birlikte kitapçıya gidip çocuğun istediği herhangi bir kitabı alın. Kısaca çocuğun o kitabı sahiplenmesine fırsat tanıyın, çünkü sahiplenmek çocuğun haz duygusunu artıracak ve kitap okuma alışkanlığının oluşmasını sağlayacaktır.

Evde çocukla birlikte belirli zamanlarda kitap okuma saati uygulanmalıdır. Ebeveynlerini gören çocuğun kitap okuma alışkanlığı daha da pekişecek ve kitapları sevmesinde etken görevi görecektir. Ebeveyn olarak ne kadar kitap okuduğunuz çocuklar tarafından gözlemlenir ve kitap okuma alışkanlığı oluşumunda bunun etkisi oldukça büyüktür. Kitap okumanın ardından çocukla kitap hakkında sohbet etmekle çocuğuna göstereceği ilgi ve vereceği destek çocukların bugün ve gelecekte okuyan ve ne istediğini bilen bireyler olmasını sağlayacaktır.

Çocuğun kitap okuma alışkanlığını kazanması için evde aktif katılımlar yapacak ortamlar hazırlayın. Örneğin çocuğunuzdan sesli kitap okuma yapmasını isteyebilirsiniz veya bir önceki örnekte olduğu gibi kitap okuduktan sonra kitap hakkında fikirlerini içeren sohbetler edebilirsiniz. Çocuklara devamlı olarak kitap okumanın gerekliliği ve önemi anlatılmalıdır. Kitap okuma alışkanlığının pekişmesinde yine önemli faktörler arasına girecektir. Çocuk bu sayede kitap okumanın gerekliliği ve önemi hakkında farkındalık sahibi olacak ve kitap okumayı yaşamının vazgeçilmez bir parçası haline getirecektir.

Ev ödevleri, ebeveyn-çocuk ilişkisinin en büyük yıpratıcılarından biri olabilir. Çocuklar ödevlerinin başına oturmamakta ısrar edebilir, ödevini yapmaya başladıklarında ise devam etmekte zorlanabilirler. Ebeveyn(ler)i ise ödevlerin yapılması ve hemen bitirilmesi konusunda ısrar edebilir. Böylece ödeve duyulan öfke, ebeveyn-çocuk ilişkisine taşınır ve durum bir tür söz geçirme mücadelesine dönebilir. Alın size bir kriz. Peki neden böyle oluyor? Ödevleri ebeveynler ve çocuk arasında kriz yaşamadan yapmak ve yaptırmak mümkün değil mi? Çocuğunuz ödev yapmıyorsa, bir ebeveyn olarak bu durumun sizi nasıl etkilediğini öğrenmek ve bu durumla nasıl başa çıkabileceğinize dair tüyolar almak için bu yazının yardımcı olacağını umuyorum.

Ödev, yerine getirilmesi gereken bir görevdir. Bu görev, başkası tarafından verilebileceği gibi kişinin kendi kendine sorumluluk yüklemesi ve yerine getirme gerekliliği hissetmesi sonucu da edinilebilir. Ev ödevi (okul ödevi) ise öğrenmeyi desteklemek için öğrencinin okul saatleri dışında, evinde yapması gereken görevlerini ifade eder.

Sorumluluk: Okulda verilen ev ödevleri, çocuklara sorumluluk almayı ve sorumluluklarını yerine getirmeyi öğretir, alıştırır. Bu yönüyle verilen ödevler oldukça önemlidir. Yerine getirilmesi gereken görevler: Öğrenci, ödevler sayesinde bir dönemi başarı ile tamamlamanın yöntemlerini keşfeder, çıkarımlar yapar ve ders alır. Örnek: Başarılı olmak için derslerime çalışıp, ödevlerimi yaptığımda nasıl sonuçlar aldım; yapmadığımda nasıl sonuçlar aldım? Öğrenme sürecini desteklemek: Öğrenciler, ödevler sayesinde öğrendiklerinin kalıcı olmasını sağlar. Bir sonraki konulara ise hazırlıklı olurlar.

Ödev konusunda sorunlar yaşayan çocukların anne babaları, devamlı hatırlatma, söylenme, ikna etmeye çalışma, ödüllendirme, tehdit etme, azarlama hatta şiddet uygulama gibi yöntemleri deneyerek ödevin yapılmasını sağlarlar. Sonuçta ödevi düşünme, hatırlatma, yaptırma sorumluluğunu anne baba üstlenmiş, çocuk sadece anne babaya eşlik etmiş olur. O günün ödevi yapılmış bile olsa, ertesi gün çocuk yine anne babanın hatırlatmasını, yanında oturmasını ve ödevini yaptırmasını bekleyecektir. Bu şekilde başlayan bir ödev sistemi anne baba tutumunu değiştirmediği sürece devam eder. Çocuk hiç bir zaman “Ben bugün ödev yapmaya kendiliğimden başlayayım, yalnız başıma yapayım.” demeyecektir. Asıl önemli olan ödevin yapılmış olması değil, çocuğun ödev sorumluluğunu kazanmasıdır.

Çocuklar için, ödevlerini bir erişkinin yardımıyla yapmaktan, kendi başına yapabilmeye geçmek önemli bir gelişim aşamasıdır. Bu gelişimin olabildiğince erken sağlanabilmesi için ev ödevlerinin en önemli işlevinin bağımsız çalışabilme, bilgiye ulaşabilme ve sorumluluk becerilerinin gelişmesi olduğu unutulmamalıdır. Çocuğun ödevlerini kendi başına yapması, anne babanın bu konuda hiç sorumluluk almaması anlamına gelmemelidir. Anne babanın ödevlere önem vermesi, izlemesi, kontrol etmesi ve cesaretlendirici olması bu becerilerin gelişimi için önemlidir. Başlangıçta çocuk daha yakın bir izleme ve daha fazla yardıma gereksinim duyacaktır. Anne baba ödev süresince çocuğun yanında oturup yanıtları vermek ya da hataları düzeltmek yerine araştırma, karar verebilme, plan yapabilme becerilerini geliştirecek fırsatlar tanımalıdır.

Ödevler konusunda anne babanın destekleyici ve cesaretlendirici tutumu çok önemlidir. Anne babanın ödev sorumluluğunu çocuğa bırakması, ödevlerle hiç ilgilenmemesi anlamına gelmez. Anne baba ödevlerin tam olarak alınması ve yapılması konusunda takipçi olup, çocukla birlikte kurallar belirlerken, bir yandan da övgü ve cesaretlendirmeye önem vermelidir. Çocuğun ödevinin anne baba tarafından öğrenilmesi, ödev yapmasının anne babası tarafından sürekli hatırlatılıyor olması çocuğu anne baba söylemeden ödev yapamaz hale getirebilir. Aşırı müdahaleci ya da eleştirel olmak çocukları ödev yapmaktan soğutabilir.

Ödevlerin ne yarar sağladığı çocuklara açık ve net bir şekilde anlatılmalıdır. Çocukların ödevi anne ve baları arasında da tartışmalara sebep olabilir, bu konudaki tartışmalar çocuğun önünde yapılmamalıdır. Anne baba çocuğun önünde aynı fikirde görülmelidir. Ödev yapma konusunda anne ve baba çocuğun kendi özelliklerine bir çalışma odası düzenlemeli, mümkün değilse evin sessiz bir iaşesi çocuğa ayrılmalıdır. Çalışma ortamında televizyon, telefon gibi dikkat dağıtacak eşyaların olmamasına, çocuğun odasına ders çalışırken fazla girilmemesine dikite edilmelidir. Çocuğun çok değil verimli çalışması önemlidir. Çocuğun sürekli ders çalışmasını beklemek ve bu kornoda sürekli uyarmak çocukların tepkisel davranmasına sebep olabilir.

Çocuğun uyabileceği, kolay bir programın birlikte yapılması işleri kolaylaştırabilir. Program yeterince esnek olmalıdır. Çocuk okuldan geldiğinde dinlenmek için yeterli zamanı olmalıdır. İkindi kahvaltısı, sohbet, oyun oynama gibi. Ders çalışma süreleri 40-45 dakika çalışma, 10 dakika mola şeklinde düzenlenmeli, bu süreler çocuğun dikkat süresine göre esnek olmalıdır. Çocuğa ödevlerin asıl amacının verilen bir işin sorumluluğunu üstlenme ve onu kendi başına yapabilme becerilerini geliştirmek olduğu açıklanmalıdır. Çocuk ödevi anne baba ile birlikte yapmaya alışmış ve her adımda onay bekliyorsa aşamalı bir şekilde yavaş yavaş bu sistem değiştirilebilir. Önce her üç soruda bir kontrol yapılır, sonra beş soruda bir çocuğun yanına gidilir. Çocuğun yaşına ve toplam ödev süresine göre ödevler 2-3 parçaya bölünerek tamamlanabilir. Her bir bölümün süresi 10-15 dakika arasındadır. Ödev üç parçaya bölündüyse ilk 15 dakika için yapılacak olan ödevler belirlenir. Çocuğun yanından ayrılırken sadece belirlenen kısmı tamamlaması istenir ve 15 dakikanın bitiminde yanına gelip yapılan kısmın kontrol edileceği bildirilir.

Sürenin sonunda anne baba çocuğun yanına gidip verilen kısmı yapıp yapmadığını kontrol eder. Yapılmamışsa sorunun ne olduğunu konuşulur. Yapılmışsa çocuk olumlu mesajlarla desteklenir ve ikinci 15 dakika için yapılacak olan kısım belirlenir. İlk 15 dakikanın sonunda çocuğun yorgun ya da isteksiz olduğu gözlemlenirse ikinci bölüme başlamadan önce 10 dakikalık kısa bir ara verilebilir. Ödevinin miktarına göre ödevler 3-4 bölüme ayrılarak tamamlanabilir. Program yaparken çocukların algı ve öğrenmesinde farklılıklar olduğu unutulmamalıdır. Sabah mı daha iyi öğreniyor, akşam mı? Okuyarak mı, dinleyerek mi, seyrederek mi öğreniyor? Tespit edilmelidir. Ödev konusunda inatlaşmak yerine ders çalışmak çocuk ilgi çekici hale getirilmeye çalışılmalıdır. Ödevler kısa bölümlere ayrılmalı, iki sıkıcı ya da zor ders arasına bir yorucu olmayan ders konulmalıdır.

Çocuk program hedefine ulaştığında ödüllendirilmen, bu ödül maddi bir ödül olmamalıdır. Çocuğunuz size uygulanamayacak bir | program önerisiyle gelebilir. Örneğin 3 saat bilgisayarda oyun oynama, TV seyretme gibi faaliyetlerin yer almasını isteyebilirler. Bu durumda ebeveyn tavrı net olmalıdır. Televizyon karşısında ya da bilgisayarın açık olduğu bir ortamda veya cep telefonu açık sürekli mesaj gelirken ödeve konsantre olmak zordur. Ödev saati süresince bu aletler kapalı tutulmalıdır. Ev ödevleri konusunda çocukla işbirliği yapılmalı, ona çözümler üretmek konusunda sorumluluk verilmelidir. Çocukla birlikte ödevler için uygun zaman belirlemek. Çocukla birlikte, ödev için uygun yer belirlemek önemlidir. Birlikte önceden alınan kararlara çocuğun uyumu daha iyi olur.

Ödev süresi çocuğun yaşına ve dikkat süresine göre belirlenmeli ve 2-3 parçaya bölünmelidir. Hafta içi günler için: 1. ve 2. sınıflar için günde 20 dakika 3. – 4. sınıflar için 30-40 dakika 5. – 6. sınıflar için 45-60 dakika 7. – 9. sınıflar için 60-90 dakika 10. – 11. sınıflar için 90-120 dakika İlköğretimim ilk beş yılında, çocuğun dikkat eksikliği, özel öğrenme güçlüğü gibi bir sorunu yoksa, sadece ödevleri yapmak akademik başarı için yeterli olabilmektedir. Ancak 6. sınıftan itibaren ödev yapma sürelerine ayrıca ders tekrar etme ve çalışma süresinin eklenmesi gerekmektedir. Bu konuda anne babalar çocuklarıyla baştan konuşup, ödev yapma ve ders çalışma sürelerini ayrı ayrı belirlenmesini sağlamalıdırlar. Ödev saatinde çocuğun ödev yapmaya başlayıp başlamadığı kontrol edilir. Ödev zamanından erken bitse bile o sürenin kalanı çalışmakla ya da tekrar etmekle geçirilmelidir. Bu yaklaşım özellikle aceleyle ve özensiz yapılan ödevler için faydalıdır.

Ödevlerin kontrolü tümünün yapılmış olup olmadığı ve hem de yanlışların düzeltilmesi açısından çok önemlidir. İdeal olan yol, ödev kontrolünün ve düzeltmelerin öğretmen tarafından yapılmasıdır. Anne baba ödevdeki yanlışları işaretleyip, çocuğun düzeltmesine fırsat tanıyabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, yanlışları düzeltmek için ödev süresinin fazla uzatılmamasıdır. Hem çocuk daha fazla dikkatini veremez hem de bir sonraki gün ödeve başlamakta isteksiz davranır.

Çocuğa hiç yardımda bulunmamak da çocukta güven duygusunu zedeler. Zorluklar karşısında desteksiz kalacağı duygusunu uyandırır, korku duygusunun geliştirmesine sebep olur. Çocukların ders çalışırken sıkılması doğaldır. Ancak hiç ödev yapmıyorsa, ödev yapması çok uzun sürüyorsa, çalıştığı halde başarısız oluyorsa, ders çalışmaktan soğuduysa altta yalan nedenler ortaya çıkarılmalıdır. Nedenler ve çözümler konusunda gerekirse bir uzmandan yardım almalıdır.

Çocuklarda dikkat eksikliği gibi özel durumların varlığında birebir öğretim, ilaç tedavisi faydalı olabilir, özel derse başvurulabilir ya da psikiyatrist ile görüşülebilir. Aynı şekilde özel öğrenme güçlüğü olan çocukların da deneyimli öğretmenlerce birebir eğilimi söz konusu olabilir. Yani çocukların bireysel farkları olduğu, bu nedenle öğrenme tarzlarının değişiklik gösterebileceği unutulmamalıdır. Çocuğun zekasında, öğrenmesinde, dikkat becerilerinde sorun varsa Özel Eğitim Desteği alınması gerekebilir.

PSİKOLOG BURCU BAŞOĞLU

Aşırı Korumacı Tutumun Çocuğa Zararlarları

Hızla gelişen teknoloji anne babalık tutumlarını, anlayışını ne yönde etkiledi? Ailede ne gibi problemler oluşuyor?

Özellikle son 10 yılda yaşanan teknolojik gelişmeler sadece anne babaları değil, tüm bireyleri etkilemiş durumda. Bilgisayar, cep telefonları, tabletler ve sosyal medya platformları hayatlarımızı etkileyen en önemli gelişmeler olarak karşımıza çıkıyor. Teknolojinin bireylere en büyük etkisi ise sosyal iletişimi azaltması yönünde oldu. Tüm gün okul/iş ortamında vakit geçiren aile bireyleri bir araya geldiklerinde teknolojik cihazları kullanmayı ve dijital iletişim ortamlarında bulunmayı tercih ediyorlar. Hem çocukların hem de anne babaların yoğun iş yükü altında bulunduklarını da göz önünde bulundurduğumuzda, rahatlayabilecekleri sağlıklı iletişim ortamlarının yok olduğunu söyleyebiliriz. Dolayısıyla teknolojinin dengeli/kontrollü kullanılmaması, aile içi iletişim problemlerine yol açabiliyor. Aile bireylerinin empati, sorumluluk, bağlılık, güven gibi konularda eksiklikler veya zorluklar yaşamaları, bu durumun sonucunda ortaya çıkan diğer problemlerden bazılarıdır.

Kitabınızda belirttiğiniz K kuşağı hakkında bilgi verir misiniz; bu kuşağı diğer kuşaklardan ayırt eden özellikler nelerdir?

“K Kuşağı” terimi ilk kez İngiliz Akademisyen Prof. Dr. Noreena Hertz tarafından, 1995-2002 yılları arasında doğan bireyleri tanımlamak üzere kullanılmıştır. K kuşağını oluşturan bireyler üreticiler, yaratıcılar ve mucitler neslidir. K kuşağının en belirgin özelliği, yeni medya teknolojileri vasıtasıyla, ekonomik çöküş, işsizlik, terör, savaş ve göç gibi olumsuz koşullarla erken yaşlarda yüzleşmiş olmalarıdır. Dolayısıyla bu kuşağın yüksek kaygılar yaşayan, güvensizlik ve karamsarlık duyan, yalnız olmayı daha çok tercih eden bireylerden oluştuğu söylenebilir. Bu kuşağın bir diğer belirgin özelliği ise, teknolojik gelişmelerden faydalanarak üretme ve oluşturmaya yönelik becerilerini geliştirmeleri ve bu konuda önceki kuşaklara göre daha istekli olmalarıdır.

Sanal zorbalık çocuklar arasında yaygınlaşıyor mu? Bu konuda ebeveynlere neler düşüyor?

Son yıllarda sanal ortamlarda geçirilen zamanın artmasından dolayı sanal zorbalığın da artarak devam ettiğini görüyoruz. Çünkü dijital medya platformları bilgiye son derece açık ve hızlı bir erişim sağladığı için birtakım olumsuzlukları da beraberinde getiriyor. Okul ortamlarında sıkça karşılaştığımız akran zorbalığı (yakın yaşlardaki çocukların birbirlerine karşı uyguladıkları psikolojik, fiziksel, cinsel ya da ekonomik şiddet) dijital ortamlara taşınmış durumda. Burada önemli nokta, çocukların kendi sınırlarını ihlal eden herhangi bir şiddete maruz kaldıklarında, bu şiddeti tanımlayarak güvendikleri yetişkinler ile paylaşmalarıdır. Bu da aile içi sağlıklı iletişimden geçiyor. Çocuklara çevreden gelebilecek her türlü olumsuz etkeni doğru bir şekilde anlatmak, şiddete maruz kaldıklarında onları sakince dinlemek ve arkalarında olduğumuzu hissettirmek, sessiz kalmalarına yol açabilecek tutumlardan kaçınmak gerekli. Sanal zorbalığı çocuklara anlatmak için de öncelikle sosyal medya konusunda bilgi sahibi olabilmek ve çocuklara bu konuda bilgi vererek sınırlar belirlemek ailelere düşen başlıca görevlerdir.

Helikopter ebeveynlik kavramını açıklar mısınız?

Helikopter aile kavramı ilk kez bir çocuğun ailesi için ‘başımda helikopter gibi dönüyorlar’ demesiyle tanımlanmış bir kavramdır. Helikopter aileler, çocuklarını daima kontrol altında tutan, onların hayatlarına ve kişilik oluşumlarına gereğinden fazla müdahale eden anne-babaların tutumuyla oluşur. Bu tip ailelerin özelliklerine baktığımızda, çocukların kendi sorumluluğunda olması gereken şeylerin ebeveynleri tarafından yapıldığını görebiliriz. Çocukların fiziksel, bilişsel, psikolojik ve sosyal gelişimleri adına yapabilecekleri ve yapmaları gereken davranışları üstlenerek bu gelişimlerin gecikmesine veya sağlıklı bir şekilde tamamlanamamasına yol açabilirler.

Aşırı korumacı, kontrol duygusu güçlü ebeveynlerin genel davranışları nasıldır? Sık yaptıkları hatalar nelerdir?

Aşırı korumacı ebeveynler, çocuklarının davranışlarını yönlendirmeye çalışarak çocuklarının bireysel olarak yapabilecekleri eylemleri sınırlarlar. Çocuklar temel ihtiyaçlarını karşılayabildikleri bir yaştayken onların yerine bireysel (yemek yedirmek, üstünü giydirmek gibi) ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak; ödevlerini yapmak, çocukların sosyal çevrelerine hâkim olmak, çocuklar adına seçimler yapmak, helikopter ailelerin tutumlarına örnek olarak gösterilebilir. Bazı uç örneklerde, çocuklarının hayat arkadaşlarını, evlendikten sonra yaşayacakları yeri ve hatta torunlarının doğacağı zamanı bile kendileri belirleyen anne babaları görmek de mümkün. Helikopter ailelerin tutumları, kısa ve uzun vadede çocukların psiko-sosyal sorunlar yaşamalarına sebep olabilir.

Helikopter ebeveynlerin çocuklarında ne gibi kişilik problemleri yaşanıyor? Helikopter ebeveyne sahip çocuklar neler hissediyorlar?

Öncelikle yeterince sorumluluk alamayan çocuklar ilerleyen yaşlarda özgüven ve motivasyon eksikliği yaşayabilirler. Kendi kararlarını vermekte sıkıntı yaşayabilir, aileleri olmadan adım atma konusunda endişe duyabilirler. Helikopter ailelerin çocuklarında sürekli kontrol altında bulunmaktan ötürü yaygın anksiyete bozukluklarının ve bağımlı kişilik bozukluklarının görülebildiğini söylemek mümkün. Bununla birlikte bu çocuklar, kontrol altında bulundukları süre boyunca ve sonrasında da kendilerini ifade etmekte ve sosyal ortamlarda iletişim kurmakta zorlanabilirler. Asosyallik ve içe kapanıklık da diğer olumsuz sonuçlar arasında gösterilebilir.

Çocukların özgüven sahibi olmaları için aileler nasıl davranmalılar?

Bu konuda öncelikle çocuklara sorumluluk kazandırılması önemsenmelidir. Aileler çocuklarını dinlemeli, hatalarıyla kendilerinin yüzleşmesine fırsat vermelidirler. Çocuklar ödevlerini yapmıyorlarsa okulda öğretmenlerinin tepkisiyle karşılaşmalı, evde fiziksel olarak yapabilecekleri her işi kendileri yapmalı hatta anne ve babaya da yardım etmeli ve onların yükünü azaltmalıdırlar. Çocukların sosyal ortamlarda edindikleri çevre sürekli olarak kontrol edilmemelidir. Çünkü bir bireyin kendini güvenle ortaya koyabileceği ortamlar, akran çevrelerinin bulunduğu sosyal ortamlarda başlar. Bu ortamlarda çocuklara çok fazla müdahale edilmemeli, kendilerini ifade etmelerine fırsat verilmelidir.

Sorumluluk ve görevlerinin bilincinde çocuk yetiştirmek için neler tavsiye ediyorsunuz?

Sorumluluk bilinci küçük yaşta, ailede başlar. Bazen çocukların küçük olmasından dolayı yapabilecekleri ve yapamayacakları her türlü iş, aileleri tarafından yapılır. Böyle bir tutum sonrası ilerleyen yaşlarında sorumluluk almaktan kaçınan ve bunu bir davranış biçimine dönüştüren bireyler yetişebilir. Bu yüzden çocukların gelişimsel olarak yapabilecekleri eylemlerin anne-baba tarafından yapılmaması gerekli. Yemeklerini kendileri yemeli, kıyafetlerini kendileri seçmeli, odalarını kendileri düzenlemelidirler. Ev içerisindeki görevler herkese dağıtılmalıdır. Çocukların da yapabilecekleri küçük görevler belirlenmelidir (çöp atmak, sofra kurmak, toz almak gibi). Ödevleri onların yerine yapılmamalı, ödevlerini yapmadıklarında okula gidip bu durumla yüzleşmelerine fırsat verilmelidir. Kısacası sorumluluk bilinci, küçük yaşta temel görev ve ihtiyaçlarla başlar ve yapılan hataların sonuçlarıyla karşılaşmak da sorumluluk bilincini artırır. Bireyselleşme ve sosyalleşme süreçlerinde ise sorumluluk algısı en önemli yardımcıdır.

Aşırı korumacı ailelere neler söylemek istersiniz?

Aşırı korumacı aileler duydukları kaygılardan ötürü çocuklarını kontrol etme davranışında bulunurlar. Dolayısıyla ebeveynler öncelikle bu kaygılarla başa çıkmayı öğrenmelidirler. Çocuklarını yeteri kadar kontrol etmeli, aşırı kontrol durumlarında kendilerini durdurmalıdırlar. Çocuklarını dünyaya getirdikleri andan itibaren plan çizmemeli; çocuklarının seçimlerine, değişim ve gelişimlerine saygı göstermelidirler. Her zaman söylediğimiz gibi, dengeli tutumlar çocukların sağlıklı gelişiminde en önemli rolü oynar. Bu şekilde yaklaşıldığında çocukların gelecekte yaşayabilecekleri sorunların önüne geçilmiş olur.

Psikolog Serap Duygulu

Gönül Kültür ve Medeniyet Dergisi 

“…Kapıda ayakkabılarımızı çıkarıyorduk. Yerler halı kaplıydı. Evdekilere benzer bir sürü oyuncak vardı. Arkadaşlarımla sürekli oyun oynuyorduk. Öğle uykusuna bile yatıyorduk. Çok özlüyorum o günlerimi…” Bu cümleler anaokulundaki sınıfına özlem duyan ve yeni başladığı ilköğretim sınıfını şikayet eden bir erkek çocuğa ait. Aslında şikayet ettiği şey artık evdekine benzer bir ortamda bulunamayacak olması ve istemese de kendisinden bazı sorumlulukların yerine getirilmesinin istenmesi…

İlkokulun ailenin dışına atılan ilk adım olduğunu dile getiren uzmanlar; ‘İlkokula başlayan çocuk sıra, tahta, kural, ödev, teneffüs ve ders saati gibi zorunluluklarla karşı karşıya kalır. Bir ders boyunca sırasında oturması, tuvaletini tutması, öğrenmesi, arkadaşlarıyla uyum içinde olması gerekir. Özellikle okula başlama yaşının 66 aya çekilmesiyle birlikte aileler bu zorunluluklar karşısında çocuklarının nasıl tepki vereceklerini merak ediyorlar. Bir kısmı meraktan öte adeta çocuğunun uyum sağlamakta zorlanacağıyla ilgili kesin bir yargıya sahip. 2000’li yılların çocukları çağın uyarıcılarının (televizyon, bilgisayar, internet, cep telefonu vb.) da etkisiyle daha hızlı algılıyor ve öğreniyorlar. Ancak, çoğu çekirdek ailede yetiştiği için sosyal iletişim becerileri çerçevesinde benmerkezci olarak yetişiyor, bütün sistemin kendi istek ve ihtiyaçlarına göre düzenlenmesini bekliyor. Bu benmerkezciliğin sebeplerinden biri de annelerin aşırı koruyuculuk nedeniyle çocuklarının yaşıyla orantılı sorumluluk almasına, hata yapmasına izin vermemesi, sorumluluk duygusundan uzak yetiştirmesi. Bu tutumla büyüyen çocuk okula başladığında artık zamanın kendi isteklerine göre akmayacağı gerçeğiyle karşı karşıya kalarak korkuya kapılabilir. 

Gerçekle yüzleşme 3 yaşından sonra ne kadar erken başlarsa uyum sağlaması da o kadar kolaylaşır. Bu geçiş, oyun gruplarıyla yumuşak ve kademeli bir geçiş olmalıdır. Çocuklarına yaşına uygun sorumluluklar vermeyen aileler çocuklarının okula başlamasından dolayı çok daha fazla kaygı duyarlar. O zamana kadar çocukları ebeveynlerinden kısa süreli de olsa uzakta kalmamış, yemek yemediyse tabakla arkasından dolanılmış, uyumak istemiyorsa uyumak istediği zaman beklenilmiş ya da uyumasına yardımcı faaliyetler yapılmış (ayakta sallama, kucakta pışpışlama, dolaştırma gibi), gerektiğinde ebeveyn yatak odasına götürülmüş, tuvaleti ebeveynleri tarafından yaptırılmış olduğu için okula göndermek başlı başına bir kaygı kaynağıdır. Okula başlama yaşıyla ilgili danışmanlık almak için gelen aileler “3 yaşından sonra kreşe gidebilir” cümlesini duyduklarında “ama benim çocuğum çok küçük” cevabıyla karşı karşıya kalırız. Tabi ki bu olgunluk akşam yatıp sabah kalktığında geliştirebilecek bir durum değildir. Bir süreç ve emek gerektirir. İlkokula başladığında adaptasyon sürecinin daha sağlıklı ve hızlı olabilmesi için 3 yaşından itibaren bir hazırlık yapılmaya başlanmalıdır. Bu hazırlık aşamasına ve yeni sistemle ilkokul birinci sınıfa uyumu kolaylaştıran en önemli araç “oyun”dur. Kreş ya da anaokulları çocuklara eve benzer bir ortam ve daha fazla oyun imkanı sunduğu için uyum sağlamak daha kolaydır. İlkokula başladığında da çocuğun hayatından oyun koparılmamalıdır. 

Okul müfredat programına mutlaka daha fazla oyun saati eklenmelidir. “Sek sek ve körebe gibi” kurallı oyunların yanı sıra çocuklara simgesel oyun oynama imkanı da sunulmalıdır. Simgesel oyunlar çocuklara serbest oyun imkanları sağlandığında ortaya çıkar. Çocuk kendi gerçeklerini hareketlerle yaşatır. Bunun en belirgin örneği “sanki varmış gibi” oyunlardır. Çocuğun bir köşede yarattığı evcilik oyunu, bir odun ya da plastik çubuk ile oluşturulan atı sürmesi gibi örnekler bu gruptandır. Burada çocuk düşüncelerini yeterince gelişmemiş dili ile anlatamadığından bunları simgesel oyunla anlatmaktadır. Ayrıca bu anlatım yoluyla zihinsel simge ve uygulamalar yinelenerek özümsenmektedir. Örneğin evcilik oyunu ile hem duygu ve düşünceler aktarılmakta, hem de annelik özdeşimi sindirilmektedir. Bu oyunlar çocuğun zihinsel gelişimini ve psikolojik olgunluğunu desteklerken, okula uyum sağlama sürecini kolaylaştıracaktır.’ 

HİSAR HOSPİTAL

Kardeş Kıskançlığı

İnsanın doğasında var olan kıskanma duygusu çocuklukta genellikle kardeş doğumu ile su yüzene çıkar. Bir kardeşim olsun, kardeş istiyorum diyerek anne babasını bıktıran bir çocuk bile kardeş doğumundan sonra kıskançlık belirtileri gösterebilir. Günümüzde anne ve babaların belki de en çok şikâyet ettikleri konuların başında kardeşler arasında kıskançlık ve bunun oluşturduğu sorunlar gelmektedir.

Yeni bir kardeşin gelmesi her şeyden önce eve yeni bir birey gelmesi demektir. Bu yeni birey evdeki dengeleri değiştirecek ve daha önemlisi çocuk tarafından rakip olarak algılanacaktır. Devamlı bakıma muhtaç, annenin tüm zamanını alan, bütün aile bireylerinin ilgisini çeken küçük yavrunun rakip olarak algılanması doğal karşılanmalıdır. Bu rakip anne ve babayı çocuktan uzaklaştıran istenmeyen biridir. Sadece ev içindeki bireylerin değil misafirlerin dahi odak noktası olmuştur, ona hediyeler gelmekte, devamlı ondan söz edilmektedir.

Kardeşler arasında doğal gelişen bu durum anne ve babaların hatalı tutumları ile bir sorun halini alabilir. Genellikle ilk hata çocuğun ona bir kardeş geleceğine hazırlanmaması ile başlar. Hiçbir şeyden haberi olmayan çocuk bir gün biri ile karşılaşmakta ve kendisine kardeşi olduğu söylenmektedir. Oysa çocuğa daha gebelik sırasında kardeşinin olacağı bilgisi verilmeli ve çocuk bu duruma hazırlanmalıdır. Yeni bebeğin dünyaya gelmesinin telaşı ve sevincini fazlasıyla yaşayan aile bireyleri biran başka bir çocukları olduğunu unutabilirler. Ancak çocuk ne olup bittiğini dikkatlice izlemektedir. Özellikle ailenin ilk çocuğu ise kendisine olan ilginin birden azaldığının farkındadır. Kendisinin de yar olduğunu ispatlama çabası ile yaptığı birkaç farklı davranış biçimi anne baba tarafından tepkiyle karşılanır. Ailenin bu tutumu çocuğun “Beni artık sevmiyorlar” düşüncesini destekler.

Bazı anne babalar çocuklarına devamlı “Biz seni ondan daha fazla seviyoruz” gibi sözler söylerler. Ancak çocuğun istediği daha fazla sevilmek değil sadece sevilmektir. Eğer yeni gelen kardeşe anne babanın ilgi ve sevgisi daha fazla ise bu sözlerin çocuk için bir kıymeti yoktur. Önemli olan kendisinin eskisi kadar çok sevildiğini ve değer inden hiçbir şey kaybetmediğini çocuğa hissettirmektir. Aralarında yaş farkı az olan çocuklarda kıskançlık belirtilerinin daha fazla görüldüğü bilinmektedir. Çocuk ilk kardeşiyle daha çok sorun yaşamaktadır. Burada ailenin yoğun ilgisinin aniden başka bir çocuğa yönelmesinin katkısı büyüktür. Bazı çocuklar kardeşi doğduktan sora ona yoğun ilgi ve alaka gösterir. Her ihtiyacını karşılamak ister ve bebeğin bakımında anneye yardımcı olmak için çabalar. Bu çocuklar genellikle kıskançlığını dışa vurmayan çocuklardır. Gösterdikleri sevgi ilgi çok abartılı ve sahtedir.

Aslında kıskançlık duygusunu dışa vurmadaki zorluklan nedeni ile böyle davranmaktadır. Kardeşlerin i kıskandıklarını belli ederlerse annelerin in tamamen kendilerinden uzaklaşacağı gibi bir duyguya kapılır ve hissettiklerini dışa vuramazlar. Yeni doğan kardeşini kıskanan bir çocuk eğer anne babanın dengeli ve olumlu tutumu devam ederse kısa süre içinde yeni dun ima uyum sağlar. Bu uyumu sağlamada anne babaya büyük görev düşmektedir. Kıskançlığı pekiştirecek her türlü tutumdan kaçınılmalıdır. Yeni bebeğe çocuğun yanında çok fazla sevgi gösterisinde bulunma, devamlı ondan ve onun şirinliğinden bahsetme gibi davranışlardan uzak durulmalıdır.

Çocuk anne babanın kendisine olan ilgi ve sevgisinin azalmadığını hissetmelidir. Bunu hissettirmek de anne babanın elindedir. Kardeşler arasında rekabet doğal ve normal gelişimin bir parçası olarak kabul edilmelidir. Ancak rekabetin bir düşmanlık haline gelmesi ve her alanda kendini göstermesi doğal karşılanamaz. Çocuklar arası rekabet ve çekişmenin nedenleri arasında anne babanın gözüne girebilme, evde bir yer edinebilme, bireyselliğini kabullendirme, önemsenmek ve değer verilmek isteme sayılabilir. Esasen her yaşta insanlar arasında bir rekabet söz konusudur. Gen ellikle anne babalar kardeşler arası çekişme, didişme ve rekabet havasından büyük endişe ve üzüntü duyarlar. Onların idealinde birbirleri ile çok iyi geçinen ve hiç kavga gürültü çıkarmayan uyumlu çocuklar vardır. Kardeşler arası çekişme bütün ailenin huzurunu bozacak derecede büyük olabilir.

Anne baba, kardeşler arası rekabetin normal ve hoş karşılanacak sınırlarda olup olmadığını gözlemeli, bu sın ırlar aşılmadıkça müdahale etmemelidir. Birbirlerine zarar vermeyecek derecede ufak didişmelere karışmamalı ancak zarar vermeye başladıklarında birbirlerinden ayırmalıdır. Yani her anlaşmazlık ve didişmede hâkim yada hakem rolünü üstlenmem elidirler. Sınırların aşıldığı düşünüldüğünde krize müdahale edilmeli eğer çözüm bulunamıyorsa yetkili birine rehberlik için başvurulmalıdır. Özellikle küçük çocuk ağlayarak, zırlayarak annenin duygusallığını kullanmaya çalışır. 0 zaman büyük çocuğa sen ağabeysin, sen ablasın diye haksızca yüklenilmesi hatalı bir tutum olur. Küçük çocuğun anne ve babası tarafından devamlı desteklediği ve kayırıldığını düşünen ağabey ya da ablanın anne babaya karşı olumsuz tutum sergilemesi doğaldır.

Çocuklar birbirleri ile yaşadıkları zorlukları hemen aile bireylerine aktararak yardım isterler. 0 zaman anne babanın taraf olması beklenir. Çocuk kendisinin haklı olduğu ve desteklenmesi gerektiğini düşünür. Oysa anne babalar çok ender durumlar hariç taraf olmamalıdır. Taraf olmak onların bizi içine almak istedikleri oyuna dâhil olmak demektir. Rekabeti ve yarışı alevlendirecek olan kardeşlerin birbirleri ile sık sık kıyaslanması ya da birinin diğerinin önüne çıkarılması gibi tutumlardan uzak durulmalıdır. Çocukların yalnız iken daha sakin ve rahat olmalarına karşı anne babalarının olaya müdahale beklentisini açıklamada yeterlidir. Çok çocuklu ailelerde kardeşler arası rekabet yoğun yaşandığı zaman anne baba için dayanılmaz bir hal alabilir. Burada önemle üzerinde durulması gereken her çocuğun aile içinde kendi özel yerini farkında olmasını sağlamaktır.

Çocuklar arasında ayrım yapılmamasına özen göstererek her birinin ayrı birey olduğu bilinciyle davranılmalıdır. Bireysel farklılık göz ardı eden “benim çocuklarım” yaklaşımı kardeşler arasındaki rekabeti körükleyecek ve onların aile içindeki yerleri konusundaki endişelerini arttıracaktır. İkiz çocuklarda her kardeş arasında görül en rekabete ek olarak ailenin ve çevrenin birbirlerine benzemeleri konusundaki ağır baskısı devreye girer. Fizik görünümleri ile birbirlerine benzeseler dahi bu çocuklar iki farklı bireydir. Bu farklılığın ilk önce anne babalar tarafından kabul edilmesi gerekir. Aynı kıyafeti giydirme, aynı oyuncakları alma, aynı yatakta yatırma gibi tutumlar çocukların bireyselleşmesinin önünde büyük engel teşkil eder. Her çocuğun bireyselleşmesine ve ayrı kişiliğinin gelişmesine fırsat tanınmalıdır.

Popüler Psikiyatri / Prof. Dr. Mücahit ÖZTÜRK Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı

Kreşe alışma Süreci ve Berlin Modeli

Kreşe alışma süreci, hem çocuk ve ebeveyn hem de eğitimci için zorlu bir süreçtir. Bu sürecin hassas ve iyi bir şekilde işleyişi, çocuğun üzerindeki stresi azaltmaktadır. Çocuğun yeni bir ortama uyum sağlaması ve kreşe alışması sürecinin kolay olabilmesi için planın ve programın yapılması gerekmektedir. Böylece, çocuğun anneden ayrılma korkusu ve endişesinin ortadan kalkması sağlanabilir ve çocuk yaşadığı stresle daha iyi başa çıkabilir. Çocuğa kreşe alışmasında ve yeni ortama uyum sağlamasında yardımcı olan “Berlin Modeli“ farklı kuramlar baz alınarak Almanya‟da geliştirilmiştir. Çocuğun, aileden kreşe sağlıklı olarak geçişi için yaygın olarak kullanılmaktadır. (Laewen ve diğerleri, 2003)

Alışma sürecinde geçiş (Transition) ve bağlanma (Attechment) kuramının rolü

Kreşe/anaokuluna veya okula geçişler, çocuk için önemli bir yaşam kesitidir (Filipp, 1995). Bu geçiş süreçlerin bütün tarafların (Ebeveynler ve Eğitimciler) işbirliği ile hazırlanmasının ve karşılıklı beklentilerin önceden konuşulması geçiş sürecinin sağlıklı bir şekilde üstesinden gelinmesi için önemlidir. Aileden kreşe geçiş, çocuğun anaokuluna ve ilkokula geçiş sürecinden biraz daha zorlu geçmektedir. İlk geçiş sürecinde çocuğun edindiği deneyimler, beceriler ve özgüven, daha sonraki yaşamındaki geçiş süreçlerinin üstesinden daha kolay gelmesini sağlamaktadır.

0-3 yaş arası çocuğun güvendiği kişi olan anneden ayrılması zor olmaktadır. Bu dönemde çocukların kaygılarını, kokularını, çaresizliklerini, güçsüzlüklerini ve öfkelerini yalnız başına düzenleyebilmeleri mümkün değildir. Çünkü bu durumlarda kendisine yardım edecek ve destek olacak güvenli bir duygusal bağ geliştirdiği bir kişiye ihtiyaç duymaktadırlar Bu yaşlardaki çocuk birçok yeni durum ile (yeni bir ortam, gruptaki çocuklar, yeni bakim veren kişi) karşı karşıya gelmektedir. Bu yeni duruma çocuğun hemen uyum sağlaması ve üstesinden gelmesi kolay olmamaktadır. Özellikle 7 ve 24 aylık çocukların kreşe geçiş süreçlerinde ebeveynin desteği ve eşliği olmadan sürecin başarıya uğraması zor olmakta ve çocuk için tehlike arz etmektedir.

Çocuğun yeni çevreye adaptasyonu, eğitimci ve diğer çocuklarla güvenli bir ilişki kurması için en güvendiği kişi olan ebeveynin yardımına ihtiyacı vardır. Aileden kreşe geçiş sürecinin başarı ile sonlandırılmasında sorumluluk çocuğa ait değildir. Bu ebeveynin sorumluluk alanıdır. Alıştırma sürecinde ebeveynin ve eğitimcinin işbirliği ve beraber hareket etmesi işi kolaylaştırmaktadır ve çocuğun bakımı, eğitimi ve desteklenmesi için de gereklidir. Bağlanma kuramı, aileden kreşe/anaokuluna geçişte dikkate alınması gereken önemli bir faktördür. Son yıllarda da erken çocukluk araştırmalarının en popüler konuları arasında yerini almıştır. Üç yaşından küçük çocukların hazırlıksız bir şekilde eğitimci olsa bile yabancı insanlara bırakılması doğru bulunmamaktadır ve şayet anne ile çocuk arasında bir ayrılık gerçekleşecekse, bunun belli bir program ve plan çerçevesinde yapılması gerekmektedir (Bowlby, 2001).

Çocuğun sağlıklı gelişiminde birincil bakım veren kişi ile arasındaki duygusal bağ önemli bir rol oynamaktadır. Çünkü çocuğun ayrılma, korku, ağrı ve aynı zamanda yoğun stresler sonucu gönderdiği sinyallere duyarlı bir tepkinin verilmesi sadece onun güvenli duygusal bağ kurduğu kişi tarafından sağlanmaktadır. Erken çocukluk dönemdeki bağlanma deneyimleri diğer kişilerle kuracağı bağlanma ilişkisini etkilemektedir.

Çocuğun küçük yaşlarda kreşe uyum sağlamamasının altında yatan nedenlerden biri ebeveyniyle kurduğu bağlanma ilişkisi olabilmektedir. Çocuğun birincil bakım veren anneden ayrılması sancılı bir süreçtir. Fakat çocuk aynı zamanda birçok kişi ile güvenli ve duygusal bir bağ kurabilecek şekilde dünyaya gelmiştir (Ahnert, 2010). Ayrılığı kolaylaştıracak ve eğitimciye alışmasını sağlayacak, çocuğun ilk bağlandığı kişinin sürece dahil olması ile başarılacaktır. Böylece, çocuğun kreşe/anaokuluna başladıktan sonraki eğitimcisi ile güvenli bir bağ kurması ve çevreye kolayca uyum sağlaması gerçekleşecektir. Bowlby ve Ainworth bazı çocukların anneler tarafından kreş veya çocuk yuvalarına bırakıldıklarında korku ve üzüntüyle tepki verdikleri, bazılarının ise buna duygusal olarak hiç bir tepki göstermemelerini, çocukların ilgili kişilerle olan bağlanma kalitesine ilişkin ipuçları verdiğinin altını çizmektedirler (Kasten, 2013). Güvenli bağlanmış çocuk, annesinin yardımıyla önceki güvenli bağlanma temelinde eğitimci ile arasında bir duygusal bağ oluşturmaktadır. 

Annenin herhangi bir stres durumunda geri geleceğinin farkındadır. Bu arada eğitimcide onun için güvenir bir kişi olmuştur artık. Güvensiz bağlanan bir çocuk ise, ilk önce ayrılma gerçekleştiğinde buna tepki vermemektedir. Oysaki çocukta ayrılma korkusu mevcuttur. Fakat bu korkuyu belli etmemektedir. Aslında bu çocuklar için ayrılma korkusu büyük bir stres kaynağıdır. Bunu bir türlü ifade edememektedirler. Çocuğun yeni ortama ve gruptaki çocuklara uyum sağlaması ve eğitimcisine güven bağı kurması çocuğun gelişimi üzerinde önemli bir rolü vardır. Sağlıklı olarak gerçekleşen uyum sonucu; çocuğun gruptaki çocuklarla ve eğitimciyle etkileşime girmesi ve iletişim kurması, kendini güvende hissettiğinde çevreyi keşfetmeye başlayacak ve yeni şeyler öğrenme başlayacaktır. Çocuğun kreşe geçiş sürecinde zamana ihtiyacı vardır. Güvendiği kişiyi birden kaybetmesi, korkularının artmasına sebep olur. Endişe ve korku duyan bir çocuğun kreşteki gelişimini destekleyen etkinliklerden fayda görmesi ve yeni bir şeyler öğrenmesi söz konusu olamaz (Grossmann ve Grossmann, 1998).

Kreş/Anaokuluna alışma sürecindeki rol oynayan aktörler

Hem ebeveynin hem de çocuğun alışma sürecinde olumsuzlukla karşılaşmamaları için plan ve program yapılmasının önemi vurgulanmaktadır. Alışma süreci önceden aile ve eğitimciler tarafından planlanması gerekir. Kreş veya anaokulunda çalışan eğitimciler arasında yeni gelen çocuğun alışma sürecine kimin eşlik edeceği önceden belirlenmelidir. Çünkü ilk etapta bir eğitimci ile çocuğun duygusal bir bağ geliştirmesi için imkan verilmesi sağlanmalıdır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken alışma süreci sağlıklı olarak başarıldıktan sonra, çocuğun duygusal bağ geliştirdiği eğitimcinin hasta olması, izinli olması çocuğun tekrar kreş veya anaokulunda güven duyduğu, stres ve korku durumlarında sığınacağı güvenli bir limanın yok olması anlamına gelmektedir. 

Bunun önüne geçmek için, diğer eğitimcilerin de alışma sürecinden sonra yeni gelen çocuğa yakınlaşmaları ve güvenli bir bağ geliştirmeleri faydalı olacaktır. Çünkü çocuğun gönderdiği sinyallere duyarlı karşılık veren ve onunla etkileşime giren kişilere bağlanması zamanla çeşitlenecektir. Alışma süreci her çocuk için farklıdır. Bu süreç her çocuk için bireysel olarak planlanmalıdır. Çocuğun, herhangi bir stres durumunda eğitimciye gitmesi sağlanmalıdır. Fakat anne her durumda erişilebilir olmalıdır. Bu ilk yapılan denemede başarı sağlanmazsa; çocuk eğitimci tarafından teselli olmuyorsa; annenin çağrılarak duruma müdahale etmesi istenmektedir. Alıştırma sürecinde eğitimcinin görevi çocuğun gelişimini ve davranışlarını gözlemlemek ve onun gönderdiği sinyallere duyarlı bir şekilde karşılık vermektir (Cantzler, 2008).

Berlin Modeli

Laewen ve diğerleri (2003), tarafından öncelikli olarak 0-3 yaş arası çocukların kreşe alışmalarını kolaylaştırmak için geliştirilen bu model zamanla anaokulu alanında da kullanılmaya başlanmıştır. Bu modelde her çocuğun alışma süreci onun ebeveyni ile olan bağlanma ilişkisine, mizacına, yaşına ve eğitimcinin davranışlarına bağlıdır ve alışma sürecinin her çocukta farklı olacağı belirtilmektedir. Berlin modelinde ebeveynlerin alışma sürecine eşlik etmesi esastır ve çocuğun yeni çevreye, eğitimcisine aşina olması ve uyum sağlaması hedeflenmektedir. Model birkaç evreden oluşmaktadır. Çocuğun bu modelle adım adım kreşe/anaokuluna adaptasyon sağlaması ve eğitimcisine alıştırılması hedeflenmektedir.

Berlin Modelinin Evreleri

Kayıt ve görüşme evresi: Kayıt işleminin gerçekleşmesinden sonra ebeveyn ile çocuğun kreşe alışma sürecine eşlik eden eğitimci arasında kapsamlı bir görüşme yapılır. Bu görüşmede, çocuk hakkında örneğin, beslenme ve uyku alışkanlığı, mizacı, oyun davranışları gibi bilgiler ele alınmaktadır. Ebeveyne model anlatılır ve bu süreçteki rolü hakkında bilgi verilir.

Temel evre: Ebeveyn çocukla birlikte üç gün boyunca kreşi ziyaret eder. Bir saati geçmemek şartı ile ebeveyn kreşteki grupta çocukla beraber kalır. Eğitimci bu arada çocuğu gözlemler ve onunla iletişime geçmeye ve onu ara sıra oyuna dâhil etmeye çalışır. Burada çocukla iletişime geçmede genellikle bir obje kullanılmaktadır. Annenin rolü burada pasiftir. Ebeveyn çocuğa yanında olduğunu hissettirir, ona güven verir ve çocuğun gruptaki oyunlara katılması için zorlamaz.

İlk ayrılık evresi: Dördüncü günde ebeveyn çocukla beraber tekrar kreşe gelir. Annenin rolü bu evrede de yine pasiftir. Eğitimci çocukla iletişime geçmeye çalışır ve onu grup aktivitelerine katmaya çalışır. Bu evrede ilk olarak ebeveyn çocuktan ayrılır. Ebeveyn sadece 30 dakikalığına gruptan ayrılır. Fakat ihtiyaç halinde çağrılmak üzere kreşin başka bir odasında bekler. Bu evrede, çocuğun ebeveynin ayrılmasına verdiği reaksiyon, onun alışma sürecini belirlemektedir. Burada iki aşamadan; (a) kısa süren alışma süreci ve (b) uzun süren alışma sürecinden söz edilmektedir. (a) Çocuk ebeveynin ayrılmasına çok büyük bir reaksiyon göstermiyorsa veya ağladığı zaman gruptaki eğitimci tarafından kolayca teselli edilebiliyorsa, alışma süreci beş veya altı gün içerisinde başarıyla sonlandırılmaktadır. (b) Çocuk ebeveynin ayrılmasına büyük bir reaksiyon gösteriyorsa, onun arkasından gidiyor ve eğitimci tarafından bir türlü teselli edilemiyorsa, alışma süreci çocuğun ayrılıklara vereceği tepkilere göre iki veya üç hafta sürmektedir.

Dengeleme evresi: Ebeveynin çocukla vedalaşması daha sık ve uzun olur. Eğitimci, çocuğun bakım ihtiyaçlarını anne gittikçe kendi karşılar (Yemek yedirme, altını değiştirme gibi).

Bitiş evresi: Çocuk ve eğitimci arasında duygusal bir bağ gelişmiş ve güven ortamı sağlanmışsa çocuk ebeveynin gruptan ayrılmasına aşırı reaksiyon göstermiyorsa veya gösterse bile eğitimci tarafından çabucak teselli edilebiliyorsa süreç sonlandırılır. Ebeveynin kreşte kalmasına artık gerek duyulmamaktadır. Fakat ebeveyne her hangi bir durumda erişimin kolay olması gerekmektedir (Laewen ve diğerleri, 2003).

PAYLAŞIM PSİKOLOJİ

İyi bir çocuk yetiştirmek için dikkat edilmesi gerekenler.

Bebeğinize dokunun, gülümseyin

Bebekler ilgi ve sevgiyle büyümelidir. Bebeğe dokunmak, konuşmak, gülümsemek, ağladığında yanında olmak gerekir. Çocuğun zihinsel, sosyal, duygusal ve fiziksel gelişimi desteklenmelidir. Duygusal ve sosyal paylaşımlar, iyi eğitim, zihinsel ve fiziksel aktivite çocuğun kendini güçlü ve iyi hissetmesini sağlayacaktır. Yapabileceği aktiviteleri kendi başına yapmasına izin vermek çocuğun motivasyonunu ve kendine olan güvenini artıracaktır.

Sadece temel ihtiyaçları için yanında olmayın

Çocuğun sadece temel ihtiyaçlarını gidermeye yönelik ebeveyn olunmamalıdır. Oyun, çocuğun kendini ifade edebildiği, yeteneklerini ortaya koyup, geliştirebildiği, duygularını paylaşabildiği alandır. Bunun için sık sık çocuklarla oyun oynanmalıdır. Çocuk ile kaliteli zaman geçirmek, iyi aile ilişkileri, çocuğun aitlik duygusunu güçlendirmektedir. Zevk aldığı aktiviteler keşfedilmeli, onunla gülerek, eğlenerek keyifli zaman geçirilmelidir. Tablet, televizyon, bilgisayar gibi araçları kısıtlayarak çocukların ilgi ve becerileri takip edilmelidir. Yaratıcılıkları desteklenmeli, yeteneklerine göre branşlara yönlendirilmelidir.

Kendisini ifade etmesine izin verin

Çocuklar azar, tehdit, eleştiri olmadan dinlenmelidir. Çocuğa birey olarak değer veren ve onu anlayan, dinleyen ebeveynler olunmalıdır. Çocuğun kendini ifade etmesine izin verilmelidir. Aşırı koruyucu davranmadan, çocuklar bireyselliğe teşvik edilmelidir. Aşırı koruyucu davranışlarla çocuk büyüdüğünü hissedemez. Kendi kendine başarabildiğini hissetmek çocuğun özgüven ve değer duygusunu artırmaktadır.

Ona kılavuzluk edin

Çocuğun üstesinden gelemediği bir sorun varsa, ona bu sorunlarla nasıl baş edebileceği anlatılmalı ve kılavuzluk edilmelidir. Çocuk davranışlarda ebeveynleri rol model almaktadır. Hayal kırıklıkları yaşayabileceği ve bunlarla baş etmesi gerektiği öğretilmelidir. Ebeveynlerinden gördüğü tutum ve yaklaşımları çocuk zamanla benimseyecektir. Çocuğa yaklaşımda olumlu tutumlar ve duygular göstermek onun bu duygu ve tutumları benimseyerek davranmasını sağlayacaktır.

Akademik hayatı ile yargılanmamalı

Çocuğun akademik hayatı da gelişimi için önemlidir. Çocuğun kişiliği ve yapabilecekleri iyi değerlendirilmeli ve çocuktan beklentiler buna göre ayarlanmalıdır. Sadece akademik başarısına göre çocukların zekası değerlendirilmelidir.

Kendinizi de eğitin, yeniliklere açık olun

Çocuğun ergenlik öncesi ve ergenlik döneminde yaşanabilecekleri hakkında bilgi edinmek bu kriz dönemleriyle daha iyi baş edilmesini ve ergenin bu dönemleri daha kolay atlatmasını sağlayacaktır. Çocuğa her zaman güvenebileceği, paylaşabileceği bir sırdaşı olduğu gösterilmelidir. Yeni nesillerin getirdiği farklılıkları ve yenilikleri anlamaya çalışarak iletişim güçlendirilmeye çalışılmalıdır.

Ebeveynlerin ruh sağlığı çocuğa da yansır

Anne ve baba arasında yaşanan sorunlar çocuğa yansıtılmamalıdır. Bu durumları ebeveynler kendi aralarında çözebilmelidir. Kendini sağlıklı, mutlu, huzurlu hisseden ebeveyn, bunu çocuğa da yansıtır. Stresli olunan dönemlerde sevilen aktivitelerle rahatlama sağlanmalıdır. Anne ve babanın psikolojik sağlığının çocuğu psikolojik sağlığını da etkilediği unutulmamalıdır.

Uz. Psk. Özge Merve Türk

Ergenlik Dönemi Ruhsal Sorunları

Ergenlik Dönemi, insan yaşamında önemli bir geçiş evresidir. Bu geçiş evresi yalnızca fizyolojik değişimleri değil; duygusal ve psikolojik değişimleri de beraberinde getirir. Erken çocukluk dönemindeki deneyimler, yetiştirilme tarzı, ebeveyn tutumları, aile öyküsü gibi etkenler ergenlik döneminin nasıl şekilleneceğini gösteren önemli değişkenler arasında yer alır. Ergenlik döneminde, kaygı bozuklukları, depresif bozukluklar, duygu durum bozuklukları, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, davranım bozuklukları, risk alma davranışı (risk içerikli cinsel davranış, ergen gebeliği vb.), madde kötüye kullanımı, yeme bozuklukları en sık gözlenen psikolojik sorunlar arasında yer almaktadır

Ergenlik dönemindeki risk faktörleri; genetik, çevresel ve kültürel etkenlere oldukça duyarlıdır.

Aile öyküsünde bulunan herhangi bir ruhsal rahatsızlığın sonraki kuşaklara aktarıldığı, sonraki kuşaklarda yer alan çocuk ve gençlerin genetik olarak ruhsal rahatsızlıklara daha yatkın olduğu ve bu aktarımın onları görece riske açık hale getirdiği bilinmektedir. Ergenlikte gözlenen hızlı fizyolojik büyüme, bedensel ve hormonal değişimleri içerir. Hormonlar ve metabolizmadaki bu değişimin yanı sıra ergenlikte gözlenen en önemli olaylardan biri de benlik gelişimidir. Kimlik kazanımı, aidiyet, cinsel yönelim konusunda yaşanan çatışmalar, sağlıklı çözümlenmediği takdirde kimlik krizine dönüşebilmekte ve farklı ruhsal sorunlara yol açabilmektedir.

Yalnızca genetik yatkınlık değil; çevresel etmenler de önemli bir risk faktörü olarak ortaya çıkmaktadır. Stres ya da önceki travmalar; kaygı bozuklukları, depresif belirtiler ya da somatik (bedensel) yakınmalar açısından çocuk ve gençleri hazır hale getirmektedir. Kronik hastalıklar ve/veya aile içi tutumlar (aile içi şiddet, ihmal, istismar gibi) da ruhsal sorunları tetikleyen çevresel risk faktörleri arasında yer almaktadır. Düşük sosyoekonomik hayat şartlarında yaşamak, riskli ergen gruplarında yer almak ve fakirlik en önemli kültürel/toplumsal risk faktörlerinden biri olarak düşünülebilir.

Ergenlik Dönemindeki Ruhsal Sorunlara İlişkin Belirtiler ve Öneriler

Ergenlik dönemi, beyin gelişiminin hala sürdüğü bir evredir. Beynin karar vermekten, duyguları yönetmekten ve davranışları ketlemekten sorumlu beyin bölgesi olan frontal lob gelişmeye devam eder. Bu da ergenlerin duygusal çıkışlarını, duygu patlamalarını, risk alma davranışlarını ve verdikleri kararlarda göz ardı ettikleri detayları açıklamada kullanılan en önemli ayrıntıdır. Bu sebeple ebeveynler, çocukların gözlemledikleri farklılıkların bir geçiş evresinde, uyum sağlamaya dönük davranışlar olduğunu unutmamalıdır.

Anne babalar karşılarında fiziksel olarak gelişmiş, hatta yetişkin görünümünde birini görse de ergenlik döneminde hormonal ve zihinsel gelişim devam eder. Hormonal farklılıkla birlikte tetiklenen duygusal değişimler de sürecin bir parçasıdır. Bu dönemde genç, bedeni ve nasıl göründüğüyle ilgili aşırı uğraş halindedir, ayna karşısında saatlerini harcayabilir. Dış görünümün yanı sıra kendi benliğine dair de bir arayış içindedir. Bu arayış; kaygı, öfke, depresif duygu durum şeklinde gözlenebilir. Pek çok anne baba, bu geçiş evresinde “çocuğunu tanıyamadığını” ya da “çocuklarının ondan koptuğunu” hissedebilir. Çocukluk döneminde kurduğu ilişkinin aynı yönde süreceğini düşünebilir. Ancak ergenlik dönemi, kimlik kazanımının gerçekleştiği evredir. Bu evrede pek çok genç, anne babadan ayrışır ve sağlıklı bir kimlik oluşumu için farklı ilgi alanlarına kayabilir: örneğin, okulda sevdiği bir öğretmeni örnek alabilir; sevdiği bir aktör/aktristin davranışlarını taklit edebilir; hoşlandığı bir müzik grubuna özenebilir. Bir gruba dahil olma, aidiyet hissi ergenlik döneminde gençlerin en önemli ihtiyacıdır. Yetiştiği ortamdan, anne babadan ayrışmaya çalışır ve onlara benzememe yönünde hareket eder. Bu evrede pek çok ebeveyn kaygı duyar; ancak bu bir geçiş evresidir ve ergenin sağlıklı şekilde benlik gelişimini tamamlayabilmesi için sağlıklı sınırlara ihtiyacı vardır.

Sağlıklı sınırlar; çocukla olan bağı koparmadan, ona bireyselleşebilmesi için gerekli imkanı sağlar. Anne baba ve çocuk arasındaki iletişimi güçlendirir. “Eve geç gelme” demek yerine “Akşam 8’de ev ol” çok daha sağlıklı bir sınırdır. “O kişilerle görüşmeni istemiyorum” demek yerine “Arkadaşlarını biraz daha yakından tanırsam onlar hakkında daha doğru bilgi edinebilirim” ifadesi, genç ve ebeveyn arasındaki çatışmayı azaltır. Sağlıklı sınırlar oluştururken risk içerikli materyallerden çocuğu uzak tutmak, şiddet eğilimli içeriklere sınır koymak, sağlıklı beslenme ve egzersiz için çocuğu teşvik etmek bir diğer önemli tutumu oluşturmaktadır.

Ergenlik döneminde, ebeveynler arasındaki en büyük zorluklardan biri de hangi davranışın normal, hangisinin sorun davranış olarak algılanması gerektiği üzerinedir. Yineleyici şekilde gözlenen risk alma davranışları (alkol alma, madde kullanımı, riskli cinsel davranış, kendine zarar verme davranışı, intihar girişimi, okul sorunları gibi) anne babaların dikkatini öncelikli olarak çeken sorun alanlarıdır ve yardım alma konusunda çok daha belirgin bir çağrıyı dile getirir. Ancak risk alma davranışları gözlenmese dahi, duygusal olarak ortaya çıkan ciddi değişimler (kaygı, öfke, depresyon gibi) ya da hızlı kilo kaybı (yeme bozukluğu gibi) anne babalar için uyarıcı nitelik taşımalıdır. Bedensel değişimlerin bu kadar hızlı olduğu bir dönemde ergenin kendi bedeniyle ilgili bir şeyleri değiştirme çabası, çoğu zaman ruhsal bir soruna dönüşebilir.

Ani kilo kayıpları, akran grubunun hızlı şekilde değişmesi, alkol/madde kötüye kullanımı, ani duygu değişimleri, şiddet ya da kendine zarar verme davranışıyla beraber gözlenen isyankar tutum destek alma konusunda aileleri hızlı bir şekilde harekete geçirmesi gereken uyarı sinyalleri olarak düşünülebilir. Bu gibi durumlarda bir ruh sağlığı uzmanından destek almak oldukça önemlidir.

Anne babaların kendi duygu durumları (kaygı, stres, depresyon vb.) ile ilgili farkındalığı, çocuklarına olan tutumlarını da olumlu yönde etkilemekte; çatışmayı başlamadan durdurabilmektedir. Her genç, ne yaparsa yapsın anne babasının arkasında olduğunu hissetmek ister. Ebeveynlerin çocuklarına bu duyguyu geçirmeleri, onları yargılamadan ve suçlamadan dinlemeleri kabullenme ihtiyacını karşılayacağından iletişimi iyileştirir.

Öfke anlarında, anne babanın kendisini kontrol etmesi oldukça önemlidir. Bazı durumlarda ise ergenden anne babaya şiddet davranışı görülebilir. Bu gibi anlarda öncelikli olarak ebeveynin kendi güvenliğini sağlaması gerekmektedir. Birinden destek almak ya da ortamdan uzaklaşmak bunlardan biri olabilir. Sonraki aşamalarda, bu öfkeyi tetikleyecek şeyleri fark etmek ve bu konuda çocuğa/ergene empatik yaklaşmak (duygularını anladığını hissettirmek), sorunları ortaya çıkmadan ortadan kaldırmayı sağlayabilir.

Ergenlik Döneminde Gözlenen Sorunların Tedavisi

Ergenlik döneminde gözlenen sorunlara ilişkin aile ve okul ile işbirliği içinde çalışmak oldukça kritiktir. Ruh sağlığı uzmanı, ailenin başvuru sebebine ilişkin alanlarda, kapsamlı bir değerlendirme yaparak bilgi sahibi olur. Bazı durumlarda çeşitli ölçek ve testlerden yararlanır. Bazı durumlarda ise başvuru sebebi, gencin değil ailenin yakınması yönündedir. Değerlendirme ardından gözlenen sorun alanı, sorunun şiddeti, başlangıç süresi ve gencin/ailenin hayatındaki işlevselliğin ne ölçüde bozulduğuna ilişkin uygun bir tedavi planı belirlenir.

Gencin yaşadığı sorunlarla ilgili belirtileri hafifletmek ya da ortadan kaldırabilmek amacıyla medikal tedavi başlanabilir. Her koşul ve durumda, kullanılan ilacın ruh sağlığı uzmanı hekim (psikiyatrist) tarafından reçete edilmesi oldukça önemlidir. Medikal tedavinin yanı sıra ya da medikal tedavi ile birlikte psikoterapi başlanabilir. Ailenin ve ergenin yaşadığı sorunlarla ilgili baş etme becerilerini desteklemek, işlevselliğini ve uyum becerilerini arttırabilmek, belirtileri ortadan kaldırabilmek amacıyla uygun psikoterapi yöntem ve teknikleri kullanılır. Aile, süreç içindeki tutumları ve nasıl davranması gerektiği ile ilgili bilgilendirilir; anne babalara bu kapsamda psikoeğitim verilir.

MADALYON PSİKİYATRİ MERKEZİ

Çocukların bebeklikten ergenliğin sonuna kadar olan tüm yolculuğunun izini sürer ve bilişsel ve entelektüel gelişimlerini inceler.

Gelişim ve çocuk Psikolojisi geniş bir konudur. Bir bireyin bebeklikten ergenliğin sonuna kadar büyümesini ve her çocuğun diğerinden sadece fiziksel olarak değil, aynı zamanda düşünce süreci ve kişiliğinde nasıl farklı olduğunu anlatır. Bir çocuk zihninin kil gibi olduğu söylenir. Onu nasıl şekillendirirseniz öyle şekil alır. Bu nedenle, çocuğunuzu anlamak tüm ebeveynler için son derece önemlidir. Bir çocuğun zihinsel, duygusal ve davranışsal gelişimini inceleyen bir çalışma alanı çocuk psikolojisi bilimidir.

Büyüyen ve gelişen çocuk psikolojisi, söylenen ya da tahmin edilenden çok daha karmaşıktır. 

Bu nedenle, bunun için çaba sarf etmemiz elzem hale geliyor. Çünkü hiç kimse doğuştan bir çocuğun tüm ihtiyaçlarını ve zorluklarını mükemmel bir şekilde anlama becerisine sahip değildir. Ebeveynler ve öğretmenler zamanla çocukları nasıl yetiştireceklerini ve eğiteceklerini öğrenirler. Bir çocuğun belirli davranışlarının arkasındaki nedeni, duygularının nasıl çalıştığını veya gelişiminin her aşamasından sonra beyinlerinin nasıl geliştiğini anlamak, modern dünyada öğrenmek için önemli hale geldi.

Ebeveynler bazen aksini düşünse de, çocuklar doğası gereği kuralların takipçisidir. Hayatın erken dönemlerinde, “sobaya dokunma” gibi basit kurallar, dünyada güvenli bir şekilde gezinmelerine yardımcı olan bir çerçeve sağlar. Çocuklar genellikle kurallar ve bu kuralları çiğnedikleri için beklenen ceza konusunda oldukça gerçekçidirler. Kuralları çiğneyenler hakkında uygun değerlendirmeler yapmak, yalnızca söz konusu kuralın bilgisini değil, aynı zamanda verilen kuralın arkasındaki amacın da anlaşılmasını gerektirir.

sorunlarının öncelik sırasını belirlemek: Çocuk psikolojisi nedir?

Sorunlar çok fazlaysa ve nereden başlayacağınızı bilmiyorsanız en çok rahatsız edenden en az rahatsız edene kadar sorunlarınızı listeleyebilirsiniz. Bu düşüncelerin açıklığa kavuşmasına yardımcı olur. Hepsini tek seferde çözüme ulaştırmak mümkün değildir. İlk olarak sadece bir ya da iki sorun üzerinde odaklanmak gerekir. Diğerlerini de birer birer ele almak ve adımları belirlemek gerekir. Değiştirilemeyecek sorunlar var ise, yapılabilecek iki şey vardır: Onlardan kaçmak ve Onlarla yaşamayı öğrenmek. Çocuklar ya da anne-babada var olan bir özür ve yetersizlik, kaçılamayacak bir sorun olduğundan dolayı, üzerinde konuşmak, onunla başa çıkabilmede faydalı olabilir.

Belki de yapılması gereken savaşmak değil, bununla yaşamayı öğrenmektir.

Çocukluk, değişimlerin çok hızlı gerçekleştiği bir dönemdir. Çocuk fiziksel olarak büyüyor ve bilişsel yetenekler de gelişiyor. Bu süre zarfında çocuk çevreyi aktif olarak manipüle etmeyi ve kontrol etmeyi öğrenir ve ilk olarak toplumun gereksinimlerine, özellikle de mesane ve bağırsakları kontrol etme ihtiyacına maruz kalır. Erik Erikson’a göre, çocuğun çocuklukta üstesinden gelmesi gereken zorluklar inisiyatif , yeterlilik ve bağımsızlığın gelişimi ile ilgilidir . Çocukların dünyayı keşfetmeyi, kendilerine güvenmeyi ve çevrede kendi yollarını çizmeyi öğrenmeleri gerekir.

çözüm bulmak ve çocuk psikolojisi ipuçları

Bazı zamanlarda sorunlara o kadar odaklanır, detaylarla uğraşırız ki, mantıklı yaklaşımlar gösteremeyiz ve gerçekleri göremeyiz. Sonuç olarak başlangıçtan daha kötü bir noktaya gelinebilir. Ayrıca karmaşık sorunların, bazen çok basit çözümleri olabilir. Bir sabah uyandığınızda sorun ortadan kalkmış olsa, sorun olmadan yaşamın nasıl olacağını hayal edebilir misiniz?

• Ne yapıyor olurdunuz?
• Sorunun çözülmüş olduğu nereden anlaşılırdı?
• Kendinizde ne gibi değişikler olurdu?
• Diğer insanlar hakkınızda nasıl yorum yapıyor olurdu?

Çocuklar özümsemeyi kullandıklarında , yeni bilgileri anlamak için önceden geliştirilmiş şemaları kullanırlar . Çocuklar atlar için bir şema öğrenmişlerse, hayvanat bahçesinde gördükleri çizgili hayvana zebra yerine at diyebilirler. Bu durumda çocuklar var olan şemayı yeni bilgilere uydururlar ve yeni bilgileri var olan bilgilerle etiketlerler. Konaklama ise yeni bilgilerin öğrenilmesini ve dolayısıyla şemanın değiştirilmesini içerir. Bir anne, “Hayır, tatlım, bu bir zebra, at değil” dediğinde, çocuk şemayı yeni uyarana uyacak şekilde uyarlayabilir, sadece biri at olan farklı dört ayaklı hayvan türleri olduğunu öğrenir.

Çocuk Psikolojisi, temel olarak, bireyleri genç büyüme evreleri boyunca etkileyen çeşitli farklı psikolojik unsurların incelenmesini kapsar. 

Doğumdan ergenliğe kadar, çalışmalar genellikle bir çocuk psikoloğunun , bireyin eğilim gösterebileceği mevcut duruma yol açan koşulları anlamasına yardımcı olacaktır . Çocuk psikolojisi, genellikle bir bireyde bebeklik döneminden iki yaşına kadar meydana gelen zihinsel durumu ve değişiklikleri inceler.

Gelen gelişme psikolojisi sağ bebeklikten büyüme sırasında gerçekleşecek fiziksel ve ruhsal değişimler dikkatle incelenir. Sosyal etkileşimler ve değişimler genellikle titizlikle incelenir ve belgelenir, böylece herhangi bir bireyin yaşam döngüsü boyunca bu unsurlar arasındaki bağlantıya ilişkin açıklamalar ve teoriler oluşturulabilir. Optimum sonuçların elde edilmesini sağlamak için genellikle birkaç psikolojik stil uygulaması kullanılır. Çocuk psikolojisi sayesinde çocukların temel psikolojik ihtiyaçlarını anlamak mümkündür. Biyolojik evrelerden duygusal evrelere kadar her şey keşfedilebilir.

Çocukların çevreleriyle etkileşime girmeyi ve onları anlamayı öğrenmeleri, bilişsel yeteneklerdeki dikkate değer artışlar yoluyla gerçekleşir. Ancak bu bilişsel beceriler, çocuklukta meydana gelen değişikliklerin yalnızca bir parçasıdır. Çocuğun sosyal becerilerinin gelişimi de aynı derecede önemlidir – çevrelerindeki diğer insanları anlama, tahmin etme ve onlarla bağ oluşturma yeteneği. Bir çocuğun öğrenmesi gereken en önemli davranışlardan biri, başkaları tarafından nasıl kabul edileceğidir. Yakın ve anlamlı sosyal ilişkilerin geliştirilmesi gerekir. Kendimizi en yakın hissettiğimiz kişilerle geliştirdiğimiz duygusal bağlar ve özellikle bir bebeğin annesi veya birincil bakıcısıyla geliştirdiği bağlar bağlanma olarak adlandırılır.

Çocuk gelişimi teorileri, çocukların çocukluk boyunca nasıl değiştiğini anlamaya ve açıklamaya odaklanır.

Psikologlar ve gelişim araştırmacıları, çocukların gelişirken geçirdikleri süreci ve aşamaları tanımlamak ve açıklamak için bir dizi farklı teori önerdiler. Bu teorilerden bazıları, çocukların belirli bir yaşta ulaştığı gelişimsel dönüm noktalarına veya belirli başarılara odaklanma eğilimindedir. Diğerleri, kişilik, biliş ve ahlaki büyüme gibi çocuk gelişiminin belirli yönlerine odaklanır.

Davranış sorunlarıyla başa çıkmak

Bir çok strateji, sorunları engellemekte, kontrol altına almakta ve olumlu davranışlar ve ilişkileri geliştirmektedir. Çocuklarda bir rahatsızlık olsa dahi, anne-babaların davranışlarını değiştirmesi, çocuklarında davranışlarının değişmesine ve öz saygılarını kazanmalarında çok etkili olmaktadır. Bu uygulamalara ne kadar erken başlanırsa, çocukluk ve ergenlik döneminde daha olumlu sonuçlar elde edilir. Eğer başta yolunda gitmezse, farklı bir yaklaşımdan önce en az iki hafta denenmelidir. Anne-babalar, sıkışıp kaldıklarında ve ne yapacaklarını bilemediğinde yardım istemelidir. Diğer aileler ile bir araya gelip sorunları tartışmak ve deneyimlerini paylaşmak ve sonra yeni olasılıklar denemek işe yarayacaktır.

Ebeveyn rehberi: çocuk psikolojisi ile uyumlu çocuk yetiştirme ipuçları

Gelişim aşamaları içinde, çocuk psikolojisi, fiziksel gelişim çalışması söz konusu olduğunda genellikle büyüme boyutuna odaklanır; bilişsel gelişim için ise odak noktası genellikle hepsi birbiriyle ilişkili olarak kabul edilen anılar, dil ve düşünce süreçlerine dayalı olarak oluşturulan algılar üzerinde olacaktır. Sosyo-duygusal gelişim çalışmasına gelince, ortaya çıkan tepkiler hakkında sonuçlar çıkarılırken iletişim ve duygusal beceriler ana odak noktası olacaktır.

Bir çocuğun hem zihinsel hem de fiziksel olarak nasıl geliştiğini anlamaya çalışırken diğer yönler genellikle sürecin bir parçası olarak kabul edilse de, bu büyümeyi etkileyen biyolojik koşullar, yapılan herhangi bir yargı için çok önemli değildir.

• Açık olmak

Çocuklara ne yapması gerektiği söylendiğinde kısa ve açık olunmalıdır. Bağırmak yerine ricada bulunmak daha etkilidir. Olumlu ve gerçekçi taleplerde bulunmak gerekir ama çocukların bunlara karşılık verebilmesi için zamana ihtiyaçları vardır. Zaman zamanda uyarı emirleri verilmelidir. “ Televizyonu kapatmak için 10 dakikan var, sonra ödevlerini yapman gerekiyor” gibi.

Çocuklara kurtulmak istenilenin kendileri değil, sorunlar olduğunun mesajını vermek gereklidir. Çocuk reddedildiğini hissetmemesi önemlidir. Bunun için sadece gitmelerini değil, sorunlarını geride bırakıp, gelmeleri söylenmelidir.

size yardımcı olmak için buradayız. Bizimle hemen iletişime geçerek, stres faktörlerini nasıl ortadan kaldıracağınız veya hayatı nasıl kolaylaştıracağınızı planlamaya başlayın.

 Algısal yetenekler, 

A. PİAGET’NİN ZİHİNSEL GELİŞİM KURAMINDA TEMEL KAVRAMLAR: ŞEMA, UYUM SAĞLAMA, ÖRGÜTLEME.

B. PİAGET’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI’NA GÖRE BİLİŞSEL EVRELER

LEV VGOTSKY’NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI

2023

4

Yüklenen anlam

3

Çocuklar büyüdükçe, 

2/ Çocuk danışmanlığı

Çocuk danışmanlığı neden önemlidir?

ihmal ve istismarlar

Çocuk istismarı 

İstismarın ve İhmalin Etkileri