Asıl yetimler anadan babadan değil, ilim ve ahlaktan yoksun olanlardır.

İnsanlar, ellerinden gelenin en iyisini zeka ve önsezi birlikte uyum içerisinde çalıştığında yaparlar. Hatta, bu iki özellik birleştiğinde insanlar problemleri daha etkili bir biçimde çözerler. Dahası, insanlar tam olarak bu kombinasyonun etkisi altında daha iyi kararlar alırlar, çünkü uygun bir denge elde etmek için hem akıl yürütme becerilerini hem de duygularını kullanırlar.

Ancak, pek çok insan IQ yani zeka ve önsezi gibi kavramları genellikle zıt boyutlar gibi algılar. Dahası, zekayı rasyonel, mantıklı ve hatta analitik operasyon şekli olarak düşünürken, önseziyi bilimsel olmayan ve neredeyse büyülü bir alt tabaka ile ilişkilendirmek yaygındır. Ancak bu gerçekten ancak bu kadar uzak olabilir. Malcolm Gladwell’in Blink: The Power of Thinking without Thinking kitabı ya da Daniel Kahneman’ın Thinking, Fast and Slow kitabı gibi bazı iyi bilinen kitaplar insanları bu süreçlerin nasıl çalıştığını anlamak konusunda teşvik eder. Daha iyi düşünmeye başlamalısınız. Bunu yapabilmek için kararlarınız üzerinde düşünmek için saatler ve hatta günler adamanıza gerek yok. Bu aslında, iç sesiniz ile biraz daha fazla bağlanmayı öğrenmek ile ilgilidir.

Albert Einstein  sezgisel bir zihnin kutsal bir armağan, rasyonel bir zihnin ise sadık bir hizmetkar olduğunu söylemiştir. Ancak, toplum hizmet eylemlerine daha büyük bir değer verir ve genellikle önsezinin insanlara bir hediye olduğunu unutur. Bundan dolayı, her iki yarım kürenin de sürekli bir şekilde uyum içerisinde çalışması gerektiğini anlamaya başlamanın zamanı gelmiştir. Sadece bu şekilde zekanın dünyasından çıkıp bilgeliğe adım atabilirsiniz.

Zeka ve Önsezi – Parmaklarınızın Ucundaki Özgün Bilgi

Zeka ve önsezi arasındaki bağlantıyı daha iyi anlamak için işte bir örnek. Aniden olağan dışı semptomlar gösteren bir hastaya denk gelen iyi bir profesyoneli, bir doktoru düşünün. Doktor bir anlığına mantığını kullanmak ve kişinin yaşıyor olabileceği rahatsızlığı objektif bir şekilde anlamaya çalışmak üzerine bir karar alıyor.Doktorun önsezisini, deneyimin ona verdiği o hissi; geçmişten getirdiklerini ve klinik gözünü kullanmayı da seçtiğini unutmayın. Doktor bu iç sesi kullanarak daha hızlı tepki verebileceğini bilir, ancak zekanın iki alanını da kullanmak her zaman daha iyidir: Akıl ve önsezi. Ve, önceki deneyimlerine dayanan o iç seslerden de yararlanırlar.

Herkes, her iki düşünce biçimine de hakim olmalıdır. Rasyonel zihin ve sezgisel zihin birbirine hizmet eder ve sadece onlar uyum içerisinde çalıştığında kazanabilirsiniz. Bunun nedeni, bunlardan sadece birini kullandığınızda gerçek potansiyelinizi sınırlıyor olmanızdır. Ayrıca, sadece sezgilerini takip eden biri de yüzünün üstüne sadece bir değil, pek çok kez düşebilir. Benzer şekilde, insanların “içgüdü” ya da “altıncı his” olarak bildikleri o şeyi susturmayı tercih eden kişiler de zekanın temellerini yıkarlar.

Önsezi Bir Kahin Değil, Bir Rehberdir

İnsanlar genelde önsezi terimini bir kahin olarak görürler. Sanki, içlerinden kehanetlerde bulunan bir ses çıkmıştır ve her zaman ne yapılması ve ne yapılmaması gerektiğini gözler önüne serebilmektedir. Gerçek, bu boyutun bu şekilde çalışmadığıdır. Buna bir örnek olarak, Dr. Jean Preatz tarafından Elizabethtown College’da yürütülen bir çalışma bulunmaktadır, ve oldukça alakalı bir şeye işaret eder.

Hemşirelerin neredeyse %90’ı işleri sırasında bir karar alırken günlük bir bazda önsezilerini kullanırlar. Bunu yapmalarının nedeni bu alanın bir eylem çerçevesine sahip olduğunu bilmeleridir. Bu içgüdü insanlara neyin dikkatlerini hak edip neyin etmediğini, ya da neyin etkili olup neyin olmadığını söyler.

Zeka ve Önsezi Cesaret ve Kendine Güven Eylemleridir

Max Planck İnsani Gelişim Enstitüsünün direktörü Gerd Gigerenzer karar verme alanındaki çalışmalarda en önde gelen psikologlardan biridir. Onun için, zeka ve önsezi sizi avantajlı durumlara sokabilme becerisi olan günlük bir egzersizdir. Bundan dolayı, Gut Feelings: The Intelligence of the Unconscious adlı kitabında açıkladığı üzere, zeki insanlar önsezilerini, duygularını ve sezgilerini dinler. Dahası, eğer kendisinin bir araştırmacı olarak yaşamı boyunca öğrenmiş olduğu bir şey varsa bu da duygularınızın dikkatinizin en azından bir kısmını hak ettiğidir. Onları bir köşeye atmamalı, ortaya çıktıkları anda geçersiz addetmemelisiniz.

Onları dinlemek, bir cesaret ve kendine güven eylemidir. Bunun nedeni, önsezinizin sesi yolunuza çıktığında bunun sizi her zaman bir şekilde zorlamasıdır. Bu ses belli yönlere, rotalara ve yollara doğru ilerlemenizi fısıldar. Bu bilgilerin tamamı mantığın filtresinden geçmelidir. Çünkü sadece o zaman sizin için daha anlamlı ve uygun seçenekleri keşfedebilirsiniz.

Sonuç Olarak

Albert Einstein’ın da belirttiği gibi, modern toplum zekaya her şeyin üstünde değer verir. Bu düzenin içerisinde, mantıksal akıl yürütme, tümdengelim ve analiz de daha dikkat çekici süreçler olarak algılanır. Dahası, insanlar bir kişinin ne kadar yeterli olduğunu bulmak için IQ’yu değerlendirecek standardize edilmiş testler dahi geliştirir. Ancak, insanlar çoğu kişinin aslında her gün kullandığı neredeyse elzem bir boyutu aşağılar: önsezi. Bu özellik insanların hızlıca karar vermelerine yardım eder, onları yönlendirir ve günlük zorluklara tepki göstermelerine olanak sağlar. Eğer bunu nasıl kullanacağınızı öğrenirseniz bunu dinleyebilir ve her zaman zeka ile uyumlu bir yere konumlandırabilirsiniz. Bu daha iyi kararlar vermenize ve etkin bir şekilde tepki göstermenize olanak oluşturacaktır.

Zeka ve önsezinizi kullanma cüretini gösterin ve bilgeliğin dünyasına girin!

Valeria Sabater

Çok yakın zamana kadar, zeka doğuştan gelen ve aktarılamaz bir şey olarak görülüyordu. Bir kişinin zeki olarak doğup doğmayacağına ve öğrenerek bunun değişmesinin imkansız (hatta zor) olduğuna inanılıyordu. Aynı zamanda zeki kişinin hayatının her alanında olağanüstü yetenekleri olduğuna inanılırdı. Howard Gardner bunu sorguladı ve sonunda farklı zeka türleri olduğunu ve çoğunun duygusal zeka yoluyla geliştirilebileceğini gösteren çoklu zeka teorisi (1983) olarak bilinen kavramı ortaya attı.

Zeki olmak, her şeyi mükemmel bir şekilde yapmak anlamına gelmez

Gardner, zekayı sorunları çözme veya bir veya daha fazla kültürde değerli olan ürünler üretme yeteneği olarak tanımlar. Bu, farklı özelliklere sahip tek bir zeka değildir, çoklu, farklı ve bağımsız bir zekalar kümesini temsil eder. Böylelikle zeka olarak kabul edilenlerin alanını genişletir ve bilimsel zekanın parlaklığının hayatının her alanında daha yetenekli olacağı anlamına gelmediğini onaylar.

Finans, iş, spor, araştırma alanlarında başarılı olmak akıllı olmayı gerektirir, ancak her alanda belirli bir zeka türü kullanılır. Belli bir disiplin için zeka teorilerinden birine sahip olmak gerekli olabilir, ancak hiçbiri diğerlerinden daha iyi veya daha az alakalı değildir. Bu nedenle, hayatımızda gelişmeden, ilerlemeden söz ettiğimizde akademik geçmiş oldukça önemlidir.

Stephen Hawking ne Don Juan’dan ne de komşuları ve müşterileri ile güzel bir ilişkisi ve sevecen bir ailesi olan yerel manavdan daha az ve daha çok zeki değildir. Ne Einstein, Messi’ye göre, ne de Bill Gates, Picasso’ya göre daha zekidir. Her biri sadece kendi alanlarına göre yeteneklidir.

Zeka bir kapasite olarak anlaşılırsa, dünyayı inşa etmenin, farklılıklar çizmenin, herkesin kendi yolunda ilerlemesi gerektiği anlamı çıkarılır. Kişide hakim olan zeka türüne göre gözlemlenen olgunun belirli yönlerine dikkat çekmeyi gerektirir.

“Tek bir zekamız yok. Her insanın kendine özgü bir akıl kombinasyonu vardır.”

– Howard Gardner

Zekanın sekiz türü

Gardner tarafından tanımlanan sekiz zeka türü olduğundan, tüm insanlar dünyayı sekiz farklı yoldan bilme yeteneğine sahiptir. İnsanlar bilmeyi farklı şekillerde öğrenir ve uygular. Aslında Gardner, tüm insanların kapsamlı zeka gelişimine sahip olduğuna inanır. Bu farklılıklar, bir bilgi alanına göre tercih gösterir ve tüm insanların aynı konuları aynı şekilde öğrenebileceği inancıyla müfredatını evrensel bir şekilde yapılandıran eğitim sistemine meydan okumayı oluşturur. Şimdi farklı zeka türlerinin neler olduğunu görelim.

Dilsel zeka

Dilbilimsel zeka, siyasi liderlerin, yazarların, şairlerin, yetenekli editörlerin sahip olduğu şeydir. Beynin iki yarımküresini de kullanır ve her ikisinin de dil işleme ve anlama yeteneğine katkıda bulunduğu görülmektedir:

• Sol yarım küre, ölçü bilimin dilsel anlamını işler. Aruz, konuşma, ritim, tonlar ve vurgunun ses uyumudur.
• Sağ yarım küre ise ölçü bilim tarafından iletilen duyguları işler. Okuma, yazma ve ayrıca konuşma ve dinlemede kelimelerin sırasını ve anlamını anlama yeteneğini ifade eder.

Beyinde, Broca‘nın alanı dilbilgisi, yani gramer cümlelerinin üretimi ve Wernicke’nin konuşmayı anlama alanıyla ilgilidir.

Mantıksal-matematiksel zeka

Mantıksal-matematiksel zeka, tarih boyunca “tek zeka” olarak kabul edilmiştir. Matematik ve mantık problemlerini çözme becerisi gösterir. Sol yarımküre açık bir baskınlığına sahiptir. Hipotezlerin inşasında ve değerlendirilmesinde aynı anda çıkarım, sistematikleştirme, bilginin işlenmesi gibi çok sayıda değişkenin mantık yoluyla düşünülmesine izin verdiği için bilim adamlarının, mühendislerin, ekonomistlerin vb. zekası olarak anılır. Zeka testlerinde, özellikle Entelektüel zekayı (IQ) keşfedenler, mantıksal-matematiksel zekayı dilbilimle ilişkili olarak değerlendirirler, çünkü zeka sözlü değildir ve daha çok fikir üzerinde gelişir.

Mekansal Zeka

Mekansal zeka, dünyanın zihinsel modelini üç boyutta oluşturmaktan ibarettir. Diğer yetenekli kişilerin sahip olduğu zekanın yanı sıra, sanatçıların, özellikle heykeltıraşların, mimarların, denizcilerin, mühendislerin, cerrahların, dekoratörlerin, fotoğrafçıların, tasarımcıların ve reklamcıların sahip olduğu zekadır. Sağ yarım küre, beynin mekansal hesaplamasından sorumlu kısmıdır. Beynin sağ yarı küresinin arkasında bir lezyon bulunduğunda, kişi yönünü şaşırır, yüzleri veya mekanları tanıyamaz.

Mekansal problemlerin çözümü, navigasyon yardımıyla bilinmeyen bir yere varmak için araba sürmekten, harita kullanımından, satranç oynamaya, ve tabii ki, grafik ve görsel sanatlara, üç boyutluların kullanımına kadar varan bir yeteneği kapsar. Zihinsel imgeler oluşturmaya, fikirleri temsil etmeye ve bu nedenle düşünsel temsili gösteren çizmeye izin verir. Algıda seçicilik, görsel detaylarda saklanır.

Müzikal zeka

Müzik zekası, müzisyenlerin, şarkıcıların ve dansçıların, bestecilerin, müzik eleştirmenlerinin vb. kişilerin kendilerini yeterince ifade etmelerini sağlayan şeydir. Müzik yapma, beste yazma, analiz etme, şarkı söyleme, dans etme, dinleme, enstrüman çalma yeteneğidir. Beynin sağ yarım küresinde, algı ve müzik üretimi ile ilgili, tamamen lokalize olmayan bazı alanlar vardır. Çocukluk döneminin erken dönemlerinde doğal bir yetenek olarak ve doğuştan gelen bir işitsel algı (kulak ve beyin) vardır. Bu, sesleri, tonları, ses enstrümanlarını öğrenme yeteneğidir.

Bedensel kinestetik zeka

Bedensel kinestetik zeka, vücut aracılığıyla kendini ifade etme ve güç, koordinasyon ve denge, hız, esneklik, onarım yapma veya eller aracılığıyla yaratma gibi eylemleri gerçekleştirme yeteneğidir. Zanaatkarlarda, sporcularda, cerrahlarda, heykeltıraşlarda, aktörlerde, modellerde, dansçılarda vb. meslek gruplarında bulunan zekadır. Hareketin kontrolü ve bedenin kendisinin kontrolü, beyinde tam olarak motor kortekste yer alır: her yarım küre, karşı tarafa karşılık gelen vücut hareketlerine hükmeder veya kontrol eder.

Kaba motor becerilerin ötesinde, belirli vücut hareketlerinin (ince motor becerileri) evrimi, insan türünün gelişimi için, makro beceriler yeteneğinden aletleri kullanma becerisini içeren problemleri çözmeye kadar büyük önem taşır. Bir problemi çözmek için kinetik olarak davranmakla bedeni sporda hareket ettirmek veya antrenman yapmak veya dansta duyguları ifade etmek veya heykel yapmak için kullanmak arasında bir ayrım olduğu açıktır. Çünkü ilkinde mantıksal zeka matematiği ile birleştirilirken, geri kalanında sezgisel açılım etkileşime girer.

İçsel zeka

İçsel zeka, kendinizi tanımanıza ve anlamanıza izin veren şeydir. İçsel yönleri incelemeyi, kişinin kimliğinin farkındalığını artırmayı, duygu evrenine erişmeyi, eylemlerde kendi davranışlarını yorumlamayı, kendi inanç sistemiyle bağlantı kurmayı, kısacası iç dünyayla bağlantı kurmayı mümkün kılan şeydir. Frontal loblar, bize kendimiz üzerindeki analitik ve eleştirel kotayı sağlayan ve neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda rehberlik eden ahlaki değerleri bize sağlayan loblardır.

İçsel zeka, hedef belirleme, kişinin kendine ders verme yeteneğinin farkında olması, hedeflere göre kendi potansiyelini bilme becerisidir. Çevreye en iyisini vermek için kişinin kendisi üzerinde derinlemesine düşünebilmesi, kendi kendine bilgi üretmesi anlamına gelir. Başka bir deyişle, kendinizi daha iyi anlamanıza ve kendinizle çalışmanıza olanak tanır.

Doğal zeka

Doğal zeka, doğayı bilmek, sınıflandırmak ve düzenlemek amacıyla doğayı gözlemleme ve inceleme yeteneğidir. Türleri veya nesne ve insan gruplarını gruplandıran ve aralarında farklılıklar ve benzerlikler kuran biyologlar ve botanikçiler tarafından gösterilen tipik bir şeydir.

Gardner, bu zekanın kökeninin, ilkel insanların doğaya uyum sağlama ihtiyacından kaynaklandığına dikkat çekmiştir. Çünkü ilk çağlardaki insanın neyin beslenmesi için faydalı olacağını ve neyin zararlı olduğunu, avlanmak için hangi araçlara ihtiyaçları olduğunu, iklim koşullarına nasıl uyum sağlayacağını, nasıl sığınacağını, tehlikelerden korunacağını bilmesi gerekirdi.

Doğa bilimciler genellikle bir grubun veya türün üyelerini gözlemleme, tanımlama ve sınıflandırma veya yeni tipolojiler oluşturma konusunda yeteneklidir. Fauna ve florayı tanıma yeteneklerine sahiptirler çünkü bu zekanın özellikleri kendini araştırmaya adamış ve bilimsel yöntemi sistematik olarak uygulayan kişilerin özellikleridir. Bu nedenle bilim ve kültürün herhangi bir alanına da uygulanabilir.

İnsanlar olarak bizler bitkiler, hayvanlar, iklim değişiklikleri vb. şeylerle uğraşırken az ya da çok bu tür bir zekayı kullanırız. Bu yetenek bilimsel sınıflandırmaya eklenir. Ancak Gardner (1986) tarafından daha sonra yapılan bir revizyonda doğal zeka, çoklu zekadan çıkarıldı, bu nedenle şu anda tanımlanmış 8 tür zeka vardır.

Akıllı olmak, kim olduğumuzun farkında olmaktır

“Akıllı eylemler olarak gördüğümüz zeka, tarih boyunca değişime uğramıştır. Zeka, bir tanktaki [arabadaki] yağ gibi kafada bulunan bir madde değildir. Birbirini tamamlayan bir potansiyeller koleksiyonudur.”

– Howard Gardner

Akıl çeşitlerinin her birini ve açıklamalarını okuduğunuzda, bir veya birkaçıyla kendinizin daha fazla özdeşleştiğini hissedersiniz. Bu oldukça normal ve aynı zamanda çok faydalıdır. Sahip olduğumuz zeka türlerinin veya tiplerinin farkında olmak, bize sınırlarımızı ve kapasitelerimizi tanıma ve kendimizi çok yetenekli bulmadığımız zekalar konusunda eğitme imkanı verir.

Sahip olduğumuz zekayı iyileştirmek ve eksiklerimizi gidermek, kendimizi ve evrenle olan bağı geliştirmenin bir yoludur.

Akıllı olmak sadece matematikte iyi olmak, tüm hayvan türlerini nasıl daha iyi sınıflandıracağını bilmek, oldukça ayrıntılı bir heykel yapmak veya bir iş seçerken iyi bir özgeçmişe sahip olmak değildir. Gerçek hayatta akıllı olmak bundan çok daha fazlasıdır.

Meraklı insanlar, mevcut durumlarına meydan okumaya cesaret eder çünkü devamlı olarak gözlem yapar, soru sorar ve öğrenir. Keşfetmek, değişmek, yaratmak ve bilinmeze doğru adım atmak becerisine sahiptir.

Meraklı insanlar güçlü insanlardır. Albert Einstein’ın deyişiyle: Ön plana çıkmak için yetenekten ziyade tutku ve merak sahibi olmalısınız. Güçlü insanlara, nezaket ve iç güç bahşedilmiştir. Bu insanları, geri kalanından ayıran, her zaman detaylarla ilgilenmeleri ve büyük zorluklara odaklı olmalarıdır.

Stephen Hawking merakı, “asla vazgeçmeme isteği” olarak tanımlar. Ayaklarınıza değil yıldızlara bakmak ile ilgilidir. Gördüğünüz şeyi anlamlandırmaya çalışmak ve evreni mevcut kılanın ne olduğunu merak etmektir. Benzer şekilde, Thomas Hobbes bu ilgiyi, “zihinsel tutku” olarak ve Victor Hugo da “bir tür cesaret” olarak tanımlar

Merakın ne olduğuna dair çok sayıda açıklama bulunmaktadır. Fakat sadece bir tanesi merakın özünü içerir ve size merakın, öğrenmenin ve insan gelişiminin temeli olduğunu hatırlatır. Etkisi ve çocuklardaki birincil dürtüsü, çocukların psikolojik gelişimleri ve günlük harekete geçişlerini uyarmak için olmazsa olmazdır. Merak, bilgi için lazım olan hevesi ayakta tutmaya yarayan motordur.

“Sıkılmanın çaresi meraktır. Merakın ise çaresi yoktur.”

– Dorothy Parker

Meraklı insanlar farklıdır

Meraklı insanlarla ilgili bu kadar özel olan nedir? Açıkçası, ilk olarak, onlarda en çok öne çıkan özellik, kimsenin sormadığı soruları sorabilmektir. Örneğin, Isaac Newton bir fizikçi, astronom, filozof, matematikçi, kaşif ve hatta simyacıydı. Bilgiye olan tutkusunun ve merakının bir sınırı yoktu. Bu yüzden bir eureka anı ile — kafasına bir ağaçtan elma düşmesi sonucu hareket yasaları ve yer çekimi kavramını buldu.

Charles Darwin bir başka sınırsız merakı ile çok bilinen örnektir. En ünlü alışkanlıklarından biri dünyanın her yerindeki bilginlere mektup yazmaktı. Mektuplarda; bitkiler, kuşlar, böcekler, insan davranışları, ifade ve duygularla ilgili sonu gelmez sorular vardı. Neden bu mektupları gönderdi? Çünkü bilmeliydi!

Bu iki örnek, bilim insanlarının “bilgiye açlık” olarak tanımladığı şeydir. Bu bazı insanlarda çok gelişmiş bir motivasyon tipidir ve aşağıdaki süreçlerden oluşur.

Meraklı insanlar bilgi ve keşifte başarılıdır

Merak, öğrenme psikolojisinde anlaşıldığı gibi, ödül temelli bir motivasyon tipidir. Beklenmedik bir şey keşfetmek, bir sorunun yanıtını bulmak ve bir bulmacayı çözme tecrübesi hissidir. Bu yüzden meraklı insanlar için hareket geçmeyi sağlayan şey, zorluk ya da uzun zamandır süre gelen şüphedir.

Kaliforniya Üniversitesinde yürütülen ve Cell gazetesinde yayımlanan bir çalışma da aynı sonucu bulmuştur. Dr. Matthias Gruber ve çalışma arkadaşları göstermiştir ki çok meraklı insanların beyni farklı çalışmaktadır. Dopaminerjik sistemleri daha kuvvetli ve bağlantılıdır. Bu da, herhangi yaştan meraklı bir insanın beyninin, yalnızca öğrenme süreci ile tatmin yaşayabileceğini gösterir. Çünkü problemlerin çıktığı ama aşıldığı heyecan verici arama sürecinde başarılı olur. Ödül merkezleri ve hipokampüs, bu insanlardaki en etkin iki bölgedir.

Merak olmazsa insanlar hayati dürtülerini kaybeder

Donald W. Winnicott, 50 ve 60’lı yıllarda bu konuda bazı şeyler söylemiştir. Bu adam sonradan önemli bir psikanalist olan ünlü bir çocuk doktoruydu. Ona göre, bir insan merakını yitirirse, yaratıcılık, doğaçlama ve mutluluk gibi hayati dürtülerini de kaybeder. Peki bu neden olur? Açıkçası, Winnicott’ın tecrübesine göre, bazı insanlar sahte bir kimlik yaratır. Tabii ki rutinlerinde, çözülmemiş problemlerinde ve henüz atlatılmamış travmalarında sıkışmış hayal kırıklığına uğramış insanlara dönüşürler. Özünde, onları sakladıkları ışık saçan ve özgün kendilerinden ayıran şey ilgisizlikleridir.

Tatmin etmeyen bir hayat, herkesin potansiyelini azaltır ve insanların motivasyonları, ruh halleri ve merakları ile birlikte yavaş yavaş yok olur.

Herkes, kendi içinde yaratıcıdır ve müthiş olası keşifler barındırır. Öte yandan günlük rutininiz genelde içinde yaşadığınız kültürün tasarımına göre ruhunuzu zayıflatır. Bunun nedeni mevcut düzeni, geleneksel olanı ve doğru bilineni zorlayan insanların oldukça tehlikeli olarak görülmesidir. Öte yandan hislerinizi açıp her şeyi tecrübe etmeye başladığınızda her şeyin daha iyi olduğunu görürsünüz. Sevdiğiniz şeyin ne olduğunu anlayıp peşinden gitmelisiniz. Tutkunuzu ve ilginizi neler uyandırır? Dünyayı içinizdeki çocuğun gözünden görmek ve keşfettikleriniz karşısında tekrar heyecanlanmak harika olmaz mıydı?

Örneğin, sahip olduğunuz soruların yanıtını ya da şüphe ettiğiniz şeyleri şu an arama motorlarına yazabilirsiniz. Fakat kendi keşfinizle bulduğunuz yanıtlar çok daha değerli olacaktır. Araştırma, seyahat, yeni insanlarla tanışmak ve eleştirel ve ıraksak düşünme ile merakınızı beslemelisiniz. Son olarak motivasyonunuzu uyandırmalı ve iyileştirmelisiniz

Yani, Hawking’in tavsiyesine uyun ve yıldızlara bakın. Yazar Dorothy Parker’ın dediği gibi sıkıntınızı merakla iyileştirin.

Ancak zeka ve meraklı olma arasında bir fark var. Birincisi sözde IQ (zeka katsayısı) ile “ölçülebilirken” ikincisi kişisel bir özellik. Peki, bu iki konsepti nasıl birbirine bağlayabiliriz?

Zekanın net bir tanımı yoktur

Zeka dediğimiz şey tam olarak nedir? Meraklı olmanın zekayı nasıl etkilediğini anlamak için kendinize sormanız gereken ilk soru bu. Ancak bu sorunun cevabı basit değil. Tam tersi. “Zeka” pek çok farklı anlamı, fonksiyonu ve alanı kapsadığı için tanımlamanın zor olduğu bir konsept.

Bu alanda uzman pek çok kişi zekanın farklı yetileri barındıran zihinsel bir kapasite olduğu konusunda hemfikir. Bu yetilerin arasında mantık ilişkisi kurmak, gerçeğe mana vermek ve planlar yapmak var. Ayrıca problem çözme kapasitesi, ezberleme, soyut düşünme, geçmişteki bilgileri anlama veya onları kullanarak yeni veriler üretme de bu yetilerden bazıları. Bu durumda akıllara başka bir soru geliyor. Eğer yukarıda bahsedilen yeteneklerden bazılarını güçlendirirsek, zekamızı artırmamız mümkün olur mu? Yukarıda bahsettiğimiz çalışmanın üzerinde durduğu konulardan biri de bu. Aşağıda ayrıntılarından bahsedeceğiz.

Meraklı olmak hafızanızı geliştirir

Meraklı insanlar bilgileri daha iyi aklında tutar (Gruber, 2014). Bu, ilgi duyduğunuz konularla ilgili bilgileri, ilgi duymadığınız konularla ilgili bilgilere göre çok daha kolay aklınızda tutacağınız anlamına gelir.

Neden böyle olur? Çünkü merak, motivasyonla yakından ilişkilidir. Bilgileri aklınızda tutma yeteneğiniz, motivasyonunuz yüksek olduğunda artar. Daha iyi kavramak için bir örnek verelim. Hayvanları seven biri için türediğimiz primat türlerin isimlerini eksiksiz olarak hatırlamak, hayvanları sevmeyen birine göre çok daha kolay olacaktır. Gruber, “Merak, beynin, her tür bilgiyi öğrendiği ve aklında tuttuğu bir duruma gelmesini sağlayabilir. Bu durumda beyin öğrenmeye motive olduğu şeyi ve ayrıca onun etrafındaki her şeyi içine çeken bir girdap gibidir.” der.

Merak ve içsel motivasyon

Örneğe devam edecek olursak, hayvan sever birinin hayvanların dünyasıyla ilgili yeni şeyler öğrenme motivasyonunun çok güçlü olduğunu görebilirsiniz. Belli bir konu hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak ister çünkü bu konuya karşı tutku duyar. Bu motivasyon içseldir ve merakı açıklayan faktörlerden biridir.

İçsel motivasyon içinizden gelir ve sizin bazı şeyleri sırf onları yapıyor olmak için yaptığınız anlamına gelir. Kendinizi başarılı hissetmenizi ve olgunlaşmanızı sağlar. Dışsal motivasyonun aksine, harici bir teşviğe (örneğin, para gibi) gerek yoktur. Ayrıca belli bir başarı kazanmak (birinci sırada gelmek gibi) ile de bağlantılı değildir.

Meraklı insanlar, öğrenmenin hazzını yaşamak için öğrenirler.

Hobilerimiz muhtemelen bu tür içsel motivasyonun en açık örneğidir. Bisiklete binersiniz çünkü kendinizi iyi hissetmenizi sağlar. Dışarıda vakit geçirmeyi seviyorsunuzdur. Merak için de benzer şey geçerlidir. Yeni şeylerle ilgili bilgi edinirsiniz çünkü bu, size, ilginizi çeken şey hakkında yeni bir şey öğrenmenin hazzını yaşatır. Gördüğünüz gibi, hem merak hem de motivasyon öğrenme sürecinin gerçekleşmesi için çok önemlidir. Bu yüzden hiç sevmediğiniz bir konuya çalışırken, o konuyu öğrenmek izin için daha zordur. Çalıştıktan birkaç saat sonra öğrendiklerinizi unutma ihtimaliniz de daha yüksektir. Hafızanızda en ufak bir iz kalmayacaktır

“Zeka değişime ayak uydurabilme becerisidir.”

– Stephen Hawking

Meraklı insanların beyninde neler olur?

Neuron dergisinden araştırmacılar, merakı uyarmanın ve onun gerektirdiği güçlü iç motivasyonu uyandırmanın, ödül sistemine bağlı olan serebral devreyi aktif hale getirdiğini keşfettiler.

Özellikle serabral korteksin üç anahtar bölgesinde beyin aktivitesini artırıyor. Bu bölgeler öğrenme, hafıza ve zevk veren davranışların tekrarlanması süreçleriyle yakından ilişkili.

• Sol kuyruklu nükleus: Bu bölge pozitif duygular ve yeni bilgilerin öğrenilmesi ile ilgili olduğu kadar hafıza ve öğrenmeyle de yakından ilişkili.
• Nükleus accumbens: Araştırmacılar özellikle yemek, seks ve video oyunlar gibi doğal pekiştiriciler söz konusu olduğunda merakın bağımlılık ve ödül devresiyle ilişkisini incelediler.
• Hipokamp: Bu bölüm yeni anıların oluşumu için çok önemli.

“Merak, ödül sistemini çalıştırıyor, ödül sistemi ve hipokamp arasındaki etkileşimler beyni, öğrenmeye ve bilgileri aklında tutmaya daha yatkın hale getiriyor.”

– Ranganath

Daha iyi bir gelecek

Bu sonuçlar, öğrenme süreçlerini geliştirebilecek olası yöntemler konusunda araştırmalar yapılması için yeni kapılar açtı. Üstelik, bu araştırmalar sadece tam anlamıyla sağlıklı olan meraklı insanlarla ilgili olmayacak. Bir tür nörolojik bozukluğu olan insanları da kapsayacak. Kısaca söylemek gerekirse, öğretmenlerin  öğrencilerinin merakını uyandırmasının önemini de ortaya koyuyor. Öğrenciler anlatılan konuya hiç ilgi duymadığında, onlara bu konuyu öğretmeye çalışarak saatler harcamak yararsız. Gelecek bu yeni eğitimsel, stratejileri geliştirmekte yatıyor. Öğretmenler öğrencilerinin merakını uyandırmayı başarırlarsa öğrenme süreci çok daha iyi olabilir. Aynı şey iş yerleri için de geçerlidir. İşin sırrı meraktır!

Psikolog ve gazeteci Sara Clemente

Çocuklar dünyayı yetişkinlerden daha geniş ve zengin bir şekilde görürler. Gerçekten de, sürekli acelemiz, seçici dikkatimiz ve asgari merakımız bizi dezavantajlı duruma sokuyor. Çocuklar yetişkinlerin görmediği uyaranları algılar. Bunlar, acelemiz veya seçici dikkatimiz nedeniyle yetişkinler olarak fark etmediğimiz yönler, nüanslar ve tekilliklerdir.

Bilim bu konuda iki şey keşfetti. İlk olarak, küçüklerin çoğumuzun yaşla birlikte kaybettiği erdemleri vardır. İkincisi, bir çocuğun gözünden görülen dünya daha zengin ve çok daha etkileyicidir.

Genellikle çocuklarımızın, öğrencilerimizin veya genel olarak çocukların algısını küçümseriz. Onları büyük potansiyele sahip gençler olarak gördüğümüz doğrudur. Bununla birlikte, bazen dünyayı hala olgunlaşmamış ve hatta sınırlı bir şekilde işlediklerini kabul ederek onları gerçekten sınırlandırıyoruz.

Ancak, durum böyle değil. Bilişsel süreçler söz konusu olduğunda, hala öğrenecekleri ve geliştirecekleri çok şey olması muhtemel olsa da, algı söz konusu olduğunda, dört ila beş yaşındakiler olağanüstü olma eğilimindedir…

“Çocuklara ne düşünecekleri değil, nasıl düşünecekleri öğretilmelidir.”

– Margaret Mead

Neden çocuklar ve yetişkinler aynı şeyi görmüyor?

Çocukların yaşları ve masumiyetleri nedeniyle onları eşsiz kılan erdemleri olduğunu hepimiz biliyoruz. Gerçekten de, dünyayı aynı anda hem son derece yenilikçi hem de zorlu bir şekilde görebiliyorlar. Her şey onların dikkatini çeker ve her şey onlara soru sormasını sağlar. Aslında onlar için gerçeklik, sonsuz bir deney ve etraflarındaki dünyayı anlamaya çalışmanın senaryosudur.

Vladimir Nabokov, merakın en saf haliyle temelde itaatsizlik olduğunu söylerdi. Çocuklar, yetişkin sınırları belirleyene ve onlara nasıl düşüneceklerini, bir şeyleri nasıl anlayacaklarını ve onlara nasıl tepki vereceklerini söyleyene kadar “itaatsizliklerinden” zevk alırlar. Çünkü, bir şekilde, büyüdükçe, bize dayatılan bu düşünce kurallarında kendimizi eritiriz. Aslında, doyumsuz merakımız söner ve biraz daha öngörülebilir ve metodik hale geliriz. Çocukların yetişkinlerin göremediği uyaranları algıladıkları iddiası, belki de olağanüstü güçlere sahip olduklarını düşündürebilir. Dahası, belki de bizden kaçan varlıkları ve tekillikleri görüyorlar. Ancak, durum böyle değil. Aslında dünyaya başka bir şekilde bakabilseydik, gerçekte onların algıladıklarını biz de görürdük.

Çocukların dünyası ve genişletilmiş algısı

2017 yılında Ohio Eyalet Üniversitesi, Psikolojik Bilimler Derneği dergisinde yayınlanan bir araştırma yaptı. Araştırmacılar, bir yetişkinin dikkatinin bir çocuğunkinden nasıl farklı olduğunu anlamaya çalıştılar. Dört ila beş yaş arasındaki çocukların, alakasız bilgileri hatırlamada yetişkinlerden daha iyi performans gösterdiğini keşfettiler.

Aslında, iki gruptan bir dizi belirli ögeyi hatırlamaları istendiğinde, yetişkinler belirli uyaranları uyandırma konusunda daha ustaydılar. Başka bir deyişle, yetişkinlerin seçici algısı çocuklarınkinden daha üstündür. Bununla birlikte, küçükler, yaşlıların bile fark etmediği yönleri ve detayları hatırlayabildiler.

Çocukların meraklı bakışları

Çocukların yetişkinlerin görmediği uyaranları algıladığı açıktır. Bu onların doğuştan gelen merakları ile açıklanmaktadır. Daha az spesifik ve daha kapsamlı bir dikkatle tanımlanan bu bilgi hevesinin oldukça kesin bir şeyle açıklanabileceğini öğrenmek ilginç. Bu, merakın hayatta kalma ile bağlantılı olduğu gerçeğidir.

Çoğu zaman, kediyi merak öldürür deriz. Aslında gerçek şu ki, muhtemelen kediyi daha akıllı yaptı. Rochester Üniversitesi (ABD) Beyin ve Bilişsel Bilimler Bölümü bu konuda bazı ilginç araştırmalar yaptı. Merakın bilişin temel bir unsuru olduğunu buldular. Gerçekten de merak sayesinde toplumun ilerlemesi her alanda desteklenir. Tıbbi, sosyal, teknolojik ve benzeri alanlar buna örnektir. Ayrıca, beş yaşındaki çocuk yetişkinlerden daha fazla şey algılıyorsa, bunun nedeni merakın gelişiminin doğal bir parçasını oluşturmasıdır.

Yavaş yavaş, neyin önemli olduğuna odaklanmak ve böylece daha verimli olmak için dikkat dağıtıcı şeyleri görmezden gelebileceklerdir. Ancak, bu potansiyeli kaybetmemeleri ve çevreyle ilgili belirli ayrıntıları takdir etmeye devam etmeleri çok daha iyidir. Gerçekten de meraklı bakış, çocukluktaki ivmesini asla kaybetmemelidir.

Çocukları çevrelerine bağlamak için dijital bağlantıyı kesme

Yeni teknolojiler çocuklar için istisnai bir kaynak olabilir. Ancak bunlardan iyi yararlanmak gerekir. Örneğin, tüm boş zamanlarını ekranlara ayırmaları asla iyi bir fikir değildir. Onları bu cihazlara erken yaşta maruz bırakmak da tavsiye edilmez.

Çocuğun çevresiyle ve yaşıtlarıyla etkileşimini mümkün olduğunca teşvik etmeliyiz. Sadece görme yoluyla veya mobil cihazlara ve tabletlere parmaklarının uçlarıyla dokunarak değil, beş duyularıyla birden dünyayı incelemelerini, ilişki kurmalarını ve keşfetmelerini sağlamalıyız. Koşmalarına, kirlenmelerine ve karton uzay gemileri gibi kendileri için bir şeyler icat etmelerine izin vermeliyiz.

Çocukların yetişkinlerin görmediği uyaranları algıladığı doğrudur. Ancak öyle bir zaman gelecek ki, sürekli ekranlara maruz kalırlarsa dikkat düzeyleri yetersiz kalacak ve merak duygusu minimum düzeyde olacaktır. Bunun olmamasını sağlamak için çalışalım. Meraklı zihin hayatta kalmak için her türden uyarana ihtiyaç duyar, bu yüzden onu sınırlamayalım.

Merak, yani bilgi, öğrenme ve keşfetme arzusu, yemek açlığına çok benziyor. Öyle ki, bu iki duygu, aynı beyin bölgelerini ve süreçlerini paylaşıyorlar. Merak ve açlık, aynı beyin bölgelerini paylaşırlar. Bu büyüleyici bir gerçek, çünkü bu iki temel insan ihtiyacı, yani her ikisi de, hayatta kalmamızı sağlayan fonksiyonlar. Biri yiyecek bulma dürtüsü olarak bu işlevi sağlarken, diğeri ise zorluklarla baş etmeye ve ilerlemelere daha iyi uyum sağlayacak bilgi edinme ile ilgili.

Albert Einstein, merakın kendine özgü bir nedeni olduğunu söylemiştir. Hayatta, ortamımızda bulunan şeyleri sorgulamaktan daha önemli olabilecek belki de yalnızca birkaç şey var. Görünenin ötesine geçmek, sorular sormak, keşfetmek ve dünyaya bir çocuğun tutkusu, ilgisi ve masumiyetiyle bakmak olağanüstü bir şey. Gördüğünüz gibi, hem insanların hem de hayvanların merak içeren bir eğilime sahip olması aslında tesadüf değil. Bir şeyleri keşfetme dürtüsü, açlığın hissedilmesi kadar belirleyici bir durum. Aslında, her ikisi de, davranışları yönlendiren, varoluşu sürdürmeye yarayan ve giderek karmaşıklaşan ortamlarda gelişmeye devam etmemize yardımcı olan dürtüler olarak hareket ederler.

İnsanlar için yiyecek bir şeyler bulma gibi fizyolojik bir ihtiyaç durumu olmasaydı ne olurdu? Kesin bir biçimde, insan hayatı sürdürülemez duruma gelirdi. Aynı şekilde, belki de, anahtar deliğinden bakma dürtüsü olmadan da gelişme olmazdı. Örneğin, hastalıkların tedavilerini nasıl araştıracağımızı merak etmemize neden olan şey de aynı dürtüler.

“Toplum, bilmeye değer olanı değil de, onun dışındaki her şeyi bilmek için doyurulamaz bir merak yapısına sahip.”

– Oscar Wilde

Merak ve açlık neden aynı beyin bölgelerini kullanıyor?

Bu aslında oldukça yeni bir bulgu. Birleşik Krallık’ta bulunan Reading Üniversitesi’nde araştırmalarını sürdüren bir nörobilimci ekibi, son dönemde yaptıkları bir çalışma ile merak ve açlığın gerçekten de beyin bölgelerini paylaştığını ortaya çıkardı. Araştırmacılar, çalışmaya başlarken, her iki boyutun da motivasyonun iki ana itici gücü olduğundan şüpheleniyorlardı. Bu nedenle, sık sık üzerinde durdukları ve söyledikleri bir şey, açlığın insanları tatmin etmek için aşırı durumlara yönlendirebileceği gerçeğidir. Şaşırtıcı görünebilir, ancak merak, aynı zamanda insanları bilgi biriktirmek, diğer muhtemel senaryoları keşfetmek ve kendimizi bu gezegendeki en gelişmiş varlık olarak görmek için her şeyi yoluna koymakta.

Bu sadece bir tesadüf mü? Pek de öyle görünmüyor. Açlık ve merakın ortak mekanizmalardan başlaması olasılığı oldukça yüksek, çünkü bunlar aynı sonuca, yani hayatın sürdürülmesi durumuna yönelen mekanizmalar. Merak, her şeyden önce, hareketi ve diğer tarafta ne olduğunu bilebilmek için konfor bölgesinin ötesine geçmeyi sağlıyor.

Bu yapı, insanların kaşif olmalarına, hayatta kalmak ve gelişmek için ve daha iyi kaynaklar keşfetmek için yeni bölgelere doğru harekete geçebilecek varlıklar olmasına yardım ediyor. Örneğin tarih öncesi insan göçlerini ve bunların insanlık için ne anlama geldiğini düşündüğümüzde de bu sonuca ulaşabiliriz. Bilişsel sinirbilimci Johnny King Lau ve ekibi tarafından yapılan bu keşif, bu anlamda, birçok insanın şüphelendiği bu gerçeği doğrulamış oldu.

Limbik sistem

Merak ve açlık olguları beynin aynı bölgelerini paylaşmalarına rağmen, ikinci boyutun biraz daha karmaşık olduğu açık. Açlık hissi, beyin kandaki hormonlarda ve besin seviyelerinde bir dizi değişiklik algıladığında harekete geçen güçlü bir içgüdü.

Bununla birlikte, bu çalışmayı yürütmekte olan Reading Üniversitesi’nin bilim insanları, MRI ile yaptıkları gözlemlerin sonucunda ilginç bir olguyu da tespit ettiler. Aynı beyin bölgesi, merak durumu söz konusu olduğunda ve boş mide beyine insanın aç olduğunu bildirdiğinde harekete geçiyor. Bu bölge, beynin ödül merkezi olarak da tanımlanan limbik sistem. Benzer şekilde, bu sinyaller alındığında, bilateral nucleus caudatus ve ventral tegmental alan gibi diğer alanlar da aktivitelerini arttırıyorlar.

Peki beynin bu alanları tam olarak ne yapıyor? Aslında, bu alanlar, ödüllerin işlenmesine yönelik davranış türlerini yönetiyorlar. Başka bir deyişle, bir insanı, kendisini ödüllendirecek bir şey almasına izin veren eylemler yapmaya yönlendirirler.

Açlık durumunda, eyleminizin karşılığında aldığınız şey besindir. Ayrıca güzel bir yemeğin tadını çıkarmanın keyfi de bu ödüle dahil oluyor. Böylece, merak söz konusu olduğunda, bilgi edinir, yeni keşifler yapar ve mutluluk duygunuzu birçok farklı yoldan tatmin etmek için yeni yollar bulursunuz.

Merak ve açlık, sizi motive etmek için beyin bölgelerini paylaşır

Merak ve bilgiye sahip olma arzusu, psikoloji tarihindeki William James, Ivan Pavlov ve Frederic Skinner gibi en önemli isimlerden bazılarının ilgisini çeken psikolojik bir fenomen. Bu nedenle de, merak ve açlık duyguları, motivasyonla ilgili olduğu için beyindeki ilgili bölgeleri paylaşıyorlar. Bu durum, ilk başta, bize, merak güdüsünün zeka ve rasyonalite ile ilgili olduğu gibi görünebilir. Diğeri, yani açlık, ise birincil bir içgüdü olarak algılanabilir. Ancak, her ikisi de bir kişinin hayatta kalması için gerekli unsurlar.

Aslında merak duygusunun kaybı, genellikle depresyon ve hastalıkla birlikte ortaya çıkarak, açlık eksikliği ile de ilişkili oluyor. İnsanlar, ikisi de olmadığında, bir anlamda, bir hiç halini alabiliyor. William James’in haklı olarak söylediği gibi, “Bilmediğimizi anlama arzusu bizi hayatta tutuyor çünkü merak da beslenmenin başka bir vazgeçilmez şekli“.

Bu nedenle, bu dürtüyü sürdürmeye çalışmakta büyük fayda var. Başka bir deyişle, beden ve zihin için de geçerli olacak şekilde, hayatta kalmak için onu her gün beslemenin yollarını bulun. Sağlık ve umut içerisinde, herhangi bir sınır ve zorluğun ötesine geçmek için araştırmaya devam edin. Çoğu canlı için, bizler için de olduğu gibi, merak ve açlık, iki temel içgüdü.

Psikolog Valeria Sabater