Düşünmek zor bir sanattır onun için çoğunluk tek karar verir.

Dijital ayak izi nedir? Artıları eksileri nelerdir?
Dijital ayak izi, dijital teknolojileri kullanırken bıraktığımız izdir. Çevrimiçi platformlardaki faaliyetlerimiz, web sitelerindeki gezintilerimiz, sosyal medyadaki paylaşımlarımız, beğenilerimiz, kredi kartı harcamalarımız, mobil telefonlarla yaptığımız her işlem ile dijital izler bırakırız. Başkalarının bizimle ilgili dijital platformlarda paylaştıkları içerikler de dijital ayak izimize eklenir. Tüm izler bizimle ilgili verilerdir. Bu veriler bizim için olumlu ya da olumsuz sonuçlar doğurabilir. Olumlu yanlarına değinmek gerekirse, dijital platformlarda paylaştığımız verilerle, platformlar daha iyi bir kullanıcı deneyimi sunabilir. Tercihlerimize, ihtiyaçlarımıza uygun içerikleri karşımıza çıkarabilir. Yine dijital ayak izleri suçluların bulunmasını da kolaylaştırabilir. Öte yandan dijital ayak izlerimiz bizim için olumsuz sonuçlar da doğurabilir. Bireyin dijital platformlardaki mevcudiyeti dijital itibarını şekillendirmektedir. Sanal dünyada istemediği şekilde izler bırakan bireyler sorun yaşayabilir. Kaba, bilinçsiz, nezaketsiz paylaşımlar yaşamlarının daha sonraki bir evresinde karşısına çıkarak bireyleri etkileyebilir. Bugün sorun yaratmayacak bir paylaşım, gelecekte konumumuz değiştiğinde, gözler üzerimize çevrildiğinde bizi zor durumda bırakabilir. Bu da netiketle yakından ilişkili.
Netiket nedir?
Netiket, yeni medya teknolojilerini kullanırken ve sosyal medyada diğer insanlarla iletişim kurarken uyulması gereken nezaket kurallarıdır. İnternetin kısaltması olan ve ağ anlamına gelen net ve görgü kuralı anlamına gelen etiket sözcüklerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuş bir sözcüktür. Yeni medya teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla insanlar arası etkileşim ve iletişimin büyük bir kısmı bu mecralardan sürdürülmeye başlandı. Yeni medya teknolojilerinin kullanım süresi ve yayılımı arttıkça dijital dünya gerçek karşılaşmaların yerini almaya başladı. İnsanları bir araya getiren bu sanal mekânlar yeni sosyal normların oluşmasına da sebep oluyor. Netiket bir sosyal normdur ve diğer sosyal normlar gibi bir arada düzen ve huzur içerisinde yaşamayı mümkün kılmayı amaçlar. Nasıl günlük yaşamda sosyal normlara, görgü kurallarına uymayan kişiler ayıplanıyor, dışlanıyor olumsuz algılanıyorsa, dijital iletişimdeki sosyal normlara yani netikete uymamak da benzer sonuçlar doğurabilir. Netiket diğerleriyle ilişkilerimizi düzgün bir şekilde sürdürebilmek, dijital dünyada yürüttüğümüz sosyal yaşamda kabul görmek, benliğimizi olumlu bir şekilde sergileyebilmek ve dijital itibarımızı yönetmek için gereklidir.

Elektronik posta, whatsapp ve sosyal medya kullanımı için netiket önerilerinizi öğrenebilir miyiz?
Elektronik posta için netikete dair çalışmalar 1985 yılına kadar uzanıyor. O tarihten bu yana akademi ve akademi dışı alanlarda email netiketi ile ilgili kurallar belirlenmiş. Bu kaynaklardaki ortak kurallara baktığımızda şunlar ön plana çıkıyor: Elektronik posta yazarken dilbilgisi ve yazım kurallarına özen göstermek, yazım yanlışları yapmamaya dikkat etmek, karmaşık ve okumayı zorlaştırıcı şekilde uzun emailler yazmamak gerekiyor. Aynı anda birden çok kişiye gönderim yapmaktan kaçınılmalı, elektronik posta yazarken kişi kendisini ve profesyonel konumunu doğru olarak belirtmeli, kullanılan dildeki resmiyet düzeyine dikkat edilmeli. Bunların yanında şaka ya da ironi yapmaktan kaçınılması tavsiye ediliyor. Çünkü yazılı iletişimde yüz yüze iletişimin avantajları olmadığında şakalar yanlış anlamaya neden olabiliyor. Profesyonel amaçlar için takma isimlerden oluşan hesaplar değil, mutlaka gerçek isim ve soyisim içeren profesyonel bir email adresi edinmek şarttır. Örneğin size [email protected] gibi bir hesaptan bir iş başvurusu gelse belki özgeçmişine bile bakmadan eleyebilirsiniz. Bir elektronik posta selamlama ve veda ifadeleri içermelidir. Profesyonel ve resmi yazışmalarda emoji çok tercih edilmemelidir. Eğer atılan mesaj herkesi ilgilendirmiyorsa “Tümünü yanıtla” (reply all) seçeneği kullanılmamalıdır. Emailin asenkronize bir iletişim biçimi olduğu unutulmamalı. Yani atılan maile hemen cevap alınmadığında karşı tarafı rahatsız edecek ısrarlı taleplerden kaçınmak gerekiyor. Whatsapp’da profesyonel yazışmaları mümkün olduğunca iş saatlerinde yapmak, geç saatlere bırakmamak gerekiyor. Birine sırf her an ulaşabiliyoruz diye her an iletişim kurma hakkımız var gibi düşünmemek gerekiyor. Whatsapptan görüntülü görüşme yapmak için çok samimi değilsek, mutlaka önceden karşı tarafın uygunluğunu sormak gerekiyor.
Farklı mecralara, farklı mevkilere ve farklı kurumlara özgü farklı netiketlerden bahsetmek mümkün. Örneğin Facebook’ta normal olarak görülebilen bir yazışma biçimi emailde kullanıldığında hoş karşılanmayabiliyor. Sanal ortamlarda diğerleriyle iletişime geçmeden önce kullanılan platformun dinamiklerini düşünmek gerekiyor. Tıpkı gerçek hayatta her yerde aynı davranmadığımız, bazı yerlerde kabul edilebilir olan davranış ve hallerin bir başka ortamda kabul edilmez oluşu gibi, farklı çevrimiçi platform ve siber karşılaşmaların farklı dinamikleri var. Birinde kabul edilebilir olan davranış bir diğerinde kabul görmeyebilir. Genel kurallardan bahsetmek gerekirse sosyal medyada saygılı, nefret söylemi barındırmayan nazik bir üslup ve dil kullanılması çok önemli. Saldırgan ifadelerden kaçınmak gerekiyor. Bireyler kendilerine ait daha sonra utanç duymalarına sebebiyet verebilecek fotoğraf ya da videolar yayınlamamalı. Facebook, Instagram gibi platformlarda geçmişte yaptıkları paylaşımlardan ötürü pişmanlık ve utanç duyan insanların sayısı gittikçe artıyor. Günümüzde insanlar geçmişteki paylaşımları nedeniyle suçlanabiliyor, işten atılabiliyor ya da itibar kaybına uğrayabiliyor. Başkalarına ait hiçbir fotoğrafı onlara sormadan çevrimiçi ortamlara aktarmamak gerekiyor. Açık saçık ya da rahatsız edici bilgiler paylaşılmamalı. Her yeni tanışılan kişiye hemen Facebook ya da Instagram’dan takip isteği göndermemek gerekiyor. Oysa Twitter takip mantığı ile işlediği için Twitter’da açık hesap kullanan herkesi tanıdık tanımadık fark etmeden takip etmek normal kabul ediliyor.

Hoş karşılanmayan, netikete aykırı örnekler verirseniz ilk akla gelenler hangileri olur?
“Merhaba” gibi bir selamlama ifadesi kullanılmadan yollanan emailler hoş karşılanmıyor. Birçok kişi arkadaşları tarafından sosyal medyada izinsiz şekilde fotoğraf ve görüntülerinin paylaşılmasından ve etiketlenmekten rahatsız oluyor. Sosyal medyada kısa süre içerisinde art arda paylaşılan selfie ya da diğer fotoğraflar insanları bıktırıp profilinizi sessize almalarına ya da takipten çıkmalarına sebep olabiliyor. Yine sosyal medyada sürekli çekilişe etiketlemek de rahatsızlık verici olabiliyor. Whatsapp gibi mesajlaşma uygulamalarında özellikle kalabalık gruplarda birebir sohbetlerin uzatılması hoş karşılanmıyor.

Dijital itibarın önemi nedir?
İtibar, diğer insanların bizim hakkımızda sahip oldukları görüşlerdir. Bizim hakkımızda diğerlerinin algı, ilgi ve onayı ile ilgilidir. Bugün bu algı dijital medyadaki görünürlüğümüz üzerinden de şekilleniyor. Çevrimiçi ortamlarda dijital itibar yönetimi yapılıyor. Bu mecraları nasıl kullandığımız, hangi yanlarımızı sergileyip hangi yanlarımızı gizlediğimiz üzerinden şekillenen bir itibar söz konusu oluyor. Dijital itibar hem bireyler hem de kurumlar açısından önemli. Dijital platformlarda içerikler her zaman ve her yerde, herkes tarafından görülebildiği için ve burada oluşturulan içeriklerin kalıcılığı nedeniyle, bu platformlarda bireylerin ya da kurumların itibarlarını korumaya çok özen göstermeleri gerekiyor. Sanal dünyada olumsuz, hoş olmayan şekillerde yer almak itibarınızı zedeleyebilir. Bu açıdan hem kendi faaliyetlerimize hem de başkalarının bizim hakkımızda oluşturduğu veriye itibar yönetimimizin önemli bir parçası olarak bakmak gerekli. Dijital itibarlarını korumak için kurumlar artık sanal dünyadaki faaliyetlerine ve görünürlüklerine çok önem vermeye başladılar. Kurumla ilgili olumsuz bir yorum olduğunda hemen buna müdahale eden, sorunu çözen ekipler görevlendiriyorlar. Ya da çalışanlarının sosyal medyadaki faaliyetlerini düzenleyen netiket kuralları, sosyal medya kullanım kuralları belirleyerek dijital itibarı korumaya alıyorlar.

Doç. Dr. Gül Esra Atalay

Bazı istatistiklere göre ruhsal hastalıklardaki artış endişe verici boyutlara ulaşmış durumdadır. Ancak kimileri, aslında gözlemlenen artışın hastalıklardan değil tanı yöntemlerinin hassasiyetinin değişmesinden kaynaklandığını düşünmektedir. Bu durumun sonucu olarak günümüzde çok sayıda insan, klinik olarak ciddi olmayan rahatsızlıkların tedavisi için tıbbi destek almaktadır.

Ruhsal sağlık konusunda aşırı tanı adı verilen kavram, aslında bir hastalık olarak sınıflandırılmayacak rahatsızlıklara bu şekilde tanı koyma eğilimine verilen addır. Psikiyatri alanında görülen bu durum sadece hatalı tanıya yol açmakla kalmaz, aynı zamanda ihtiyaç olmadığı halde gereksiz ilaç kullanımını da beraberinde getirir. Tanı ya da teşhis koyma, çok uzun yıllardan bu yana psikiyatrinin en problemli alanlarından biri olmuştur. Bunun en büyük nedeni, psikiyatri problemlerinde tanı koymanın aşırı derecede subjektif bir konu olmasıdır. Çünkü psikiyatr, yalnızca kendi gözlemlerine ve kimi zaman da doğru sonuçlar vermeyen çeşitli araçlardan aldığı verilere dayanarak bir kişinin belirli bir hastalığının bulunup bulunmadığına karar veren kişidir. Bu şartlar altında da, sık sık hatalar yapılmakta ve aşırı tanı olarak tanımlanan durum ortaya çıkmaktadır.

“Sadece ilaçları bilen ilacı bilemez.”

– José de Letamendi

Rahatsızlıklar ve Hastalıklar

Ruhsal alanda sağlık ve hastalık arasındaki sınırları açık bir biçimde çizmek pek de kolay değildir. Öncelikle “normal” olarak tabir edilen durumun son derece subjektif bir kavram olduğunu kabul etmeli ve her bir durumda farklı ve özel bir şarta bağlı olarak değerlendirilmesi gerektiğini unutmamalıyız. Aynı zamanda insanlarda bir dereceye kadar ruhsal sıkıntılara rastlamanın doğal ve yaygın bir durum olduğunu da akılda tutmak gerekir. Çünkü yaşam bir dizi belirsizlik içinde sürüp gitmektedir. İstediklerimizin tamamına hiçbir zaman sahip olamayız. Aynı şekilde hayatımızda ve kendimizle ilgili mükemmel bir denge oluşturmamız da mümkün değildir. Ayrıca hepimiz, ölümün varlığı ve bunun kaçınılmaz olması gibi acımasız bir gerçek karşısında bir dereceye kadar huzursuzluk duyarız. Hiç kimse elinde olmayan ve değiştiremeyeceği durumların yarattığı üzüntü ve hayal kırıklığından kaçamaz. Bu yüzden de her birimiz içimizde bir miktar bencillik ya da kötülük barındırırız.

Kimi insanların hayatlarında üzüntü dolu dönemler yaşamasının doğal olması kadar bazılarının da anksiyete derecesine varacak kadar önemli sorunlarla karşı karşıya kalması da olağandır. Yani kimin ne tür bir ruhsal problemle yüzleşmek zorunda kalacağı tamamen duruma bağlı olarak değişmektedir. Bazı psikanalizcilere göre insanların, belirli tetikleyiciler olması durumunda yaşamları boyunca üç defaya kadar psikoz geçirmeleri son derece normaldir. Yani aslında oldukça normal olan birbirinden farklı pek çok rahatsızlık birer hastalık olarak nitelendirilmekte ve buna göre işlem yapılmaktadır. Bu nedenle de aşırı tanı adı verilen sorun ortaya çıkmaktadır.

Rahatsızlık ve Hastalıkları Tanımlayın

Bir süre öncesine kadar sevdiği bir kişiyi kaybetmenin yarattığı üzüntü gibi özel durumlar, bu kederden etkilenen yakın çevre tarafından anlayışla karşılanan ve kabul edilen durumlar arasında bulunmaktaydı. Aile ve yakın arkadaşlar bu olumsuz durumun getirdiği acının bir kısmını paylaşır, belirli bir süre yas tutmanın doğal bir reaksiyon olduğunu anlar, bu durumu anlayışla karşılayarak kabul ederdi. Günümüzde bu destek mekanizmaları gittikçe daha zayıf bir kimliğe bürünmeye başladı.

Artık duygusal acıları ifade etmek çok daha zor bir hal almış durumdadır. Genellikle sadece o acıyı çeken kişiler kendi acılarını yaşar ve bu durumun getirdiği olumsuzlukları hisseder. Benzer şekilde, “sağlıklı olma” zorunluluğunun çizdiği sınırlar içinde yaşamak zorunda hisseden pek çok insan artık kendilerine acılarını yaşama özgürlüğünü bile tanımamaya başlamış durumdadır. Bu yüzden de çıkış yolu olarak ilaç kullanmayı, bu ilaçları alabilmek için de bir psikiyatr tarafından muayene edilmeleri gerektiğini görmektedirler.

Son olarak ilaçların, iyi ya da kötü bir şekilde bu işlevi yerine getirdiğini ve hem bireysel hem de ortak rahatsızlıklardan kurtulma konusunda yardımcı olduklarını söylemek gerekir. Bu bağlamda, aşırı tanı kavramının iki yönü bulunmaktadır. Bir tanesi, ortodoks olarak tanımlanabilecek ve sadece çok dar bir alanda tanı ve tedavi yapabilen psikiyatrlar tarafından konulan tanılardan kaynaklanan aşırı tanı vakalarıdır. Diğeri ise acıyı çeken fakat bu acıyı anlamayı reddeden kişilerin neden olduğu aşırı tanı durumudur. İşte bu gruba giren kişiler, yaşadıkları acıyı bir şekilde dindirmek için ilaç kullanmayı isterler.

Bağımlılık denildiğinde akla ilk uyuşturucu, alkol ya da sigara bağımlılığı geliyor. Nitekim bu üç “kimyasal” bağımlılık bizde yoksa kendimizin de bir bağımlılığı olduğunu hiç düşünmüyoruz. Sürekli cep telefonumuza bakmamızı, aklımızdan yediğimiz yemeklerin takibini yapmamızı, hoşlandığımız kişinin sosyal medya hareketlerini kontrol etmemizi, yaşamımızda kötü giden durumları kendimizi işe vererek maskelememizi normal buluyor veya göz ardı ediyoruz. Bize iyi gelmese de birer alışkanlığa dönüştürdüğümüz bu davranışlarımızın birer “bağımlılık” olabileceklerine hiç ihtimal vermiyoruz. Ama öyleler. Amerika’da kitapları çok satanlar listesinde yer alan Uzman terapist Dr. Carder Stout‘a göre bağımlılık eğilimi, dirayetimizden bağımsız olarak, hepimizin psişesinde; bilincinin ve bilinçaltının tamamında gömülü halde bulunuyor. İyi haberse bu eğilimimizin üzerimizdeki etkisini azaltmanın, bağımlılıklarımızı “yenmenin” etkili bir yolu bulunuyor. Nasıl mı? Egomuzu değil ruhumuzu besleyerek.

Bağımlılığın genetik bir hastalık veya çevresel etmenlerden dolayı oluşan bir davranış modeli olduğu söyleyen iki geleneksel görüşe bir üçüncüsünü ekleyen Stout için bağımlılık sadece bir enerjiden oluşuyor. Önce kendini bedende şiddetli bir özlem hissi ile gösteren bu enerji daha sonra zihni ele geçirerek takıntılı düşüncelere dönüşüyor. Bu düşünceler de bağımlılığı oluşturan o aksiyon gerçekleştirilene kadar susmuyor. Sonucun potansiyel olarak negatif olacağı durumlarda bile dürtülerimizi kontrol edemememize de bağımlılık deniyor.

Travmaların bağımlılıklar üzerindeki etkisi

Peki bağımlılıklarımızın tetikleyicisi ne oluyor? Stout’a göre çocukluk yıllarımızdan gelen çözülmemiş travmalarımız bağımlılıkların oluşmasında önemli bir rol oynuyor. Ebeveynler tarafından yeterince ilgi görmemek, terk edilmek, göz ardı edilmek duygusal travmalar açarak negatif kök inançlar geliştirmemize neden oluyor. Kendimizi “değersiz” görmemizi sağlayan bu negatif kök inançlarımız da ileri yaşlarda bağımlılık geliştirmemiz için ideal zemini hazırlıyor. Travmalar direkt olarak bağımlılıklarımızı oluşturmasa da neden oldukları kök inançlar aracılığıyla o negatif enerjinin bir parçası haline geliyorlar.

Bağımlılık nasıl enerjiden oluşuyor?

Stout’a göre psişemizi oluşturan iki yönümüz bulunuyor. Bunlardan ilkini spiritüel yanımız yani ruhumuz diğerini ise dış dünyaya yansıttığımız kimliğimiz yani egomuz oluşturuyor. Minnet, neşe, sevgi ve takdir gibi pozitif duygular, spiritüel yanımızı besliyor. İlk doğduğumuz anda aslında sadece ruhumuzla doğuyoruz. Zaman ilerledikçe, iyinin de yanında kötü deneyimler; reddedilmeler, korkular, kalp kırıklıkları yaşadıkça benliğimizin diğer yanı; egomuz da şekillenmeye başlıyor. İyi duygularla beslenen spiritüel yanımızın sesi, egonun büyümesiyle giderek kısılmaya başlıyor. Egomuz güçlendikçe bağımlılık geliştirmeye açık hale geliyoruz. Neredeyse tüm toplumu egosu güçlü spiritüel yanı zayıf insanlar oluşturduğu için bağımlılık hem kendi içimize döndüğümüzde hem de kafamızı çevirdiğimiz yerde gördüğümüz “insan olmanın ortak deneyimi” haline dönüşüyor.

Modern zamanda bağımlılık türleri

Kimyasal bağımlıklar bir yana birçok farklı bağımlılık türü bulunuyor. Spora, sağlıklı beslenmeye, kariyere, insan ilişkilerine karşı bağımlılıklar geliştirebiliyoruz. Ama bir tane modern zaman bağımlılığı neredeyse hepimizde görülüyor: Cep telefonu bağımlılığı.

Günlük hayatımızın önemli bir parçası haline gelen telefonlar hayatımızın her alanında bizimle ve çoğumuz bunun normal bir durum olduğuna inanıyoruz. Aslında bağ kurma arzumuzun bir sonucu olarak geliştirdiğimiz telefon bağımlılığı, amacının aksine insanlarla yüz yüze iletişim kurmakta zorlanmamıza sebep oluyor ve yakın çevremizle bile aramıza bir çeşit mesafe koyuyor. Yine de hiç birimiz telefon kullanma alışkanlıklarını ne değiştiriyor ne de bir alkol bağımlısının yapacağı gibi telefon kullanımıza limit getirmiyoruz.

Bağımlılıklar nasıl yenilebilir?

Cep telefonu örneği gibi her birimizin bir çeşit bağımlılıktan muzdarip olduğu zorlayıcı bir çağda yaşıyoruz. Dolayısıyla bağımlılığı olağanın çok dışında, korkunç takıntılar olarak görmeyi, tabulaştırmayı ve ötekileştirmeyi bir an önce bırakmamız gerekiyor. Aksine bağımlılığın varlığını kabul etmek hatta onunla “arkadaş” olmak bağımlılıklardan iyileşmemizin tek yolunu oluşturuyor.

Stout’un uzun yıllar boyu çok çeşit bağımlılığı tedavi ettiği klinik deneyimlerine göre bağımlığı oluşturan bu negatif enerjinin antidotunu iyi enerji veriyor. Bu iyi enerji de kabul etmekten, şefkat göstermekten, anlamaktan, kendimize ve desteğimizi isteyen kişilere önyargısız ve saygılı bir tavırla yaklaşmaktan geliyor. Bağımlılıklarımızı bi zayıflık olarak görmediğimiz, nefretle değil sevgi ve saygı ile yaklaştığımız zaman iyileşme süremiz başlayabiliyor. Kötü deneyimler sonucu açılan yaralarımızı ancak sevgi dolu bir enerji sarabiliyor.

Bağımlılıklarımızla arkadaş olmaya başlayabilmek için ilk önce ona bir isim vermemiz gerektiğini söyleyen Stout, onunla aynı bir arkadaşımızla konuştuğumuz gibi iletişime geçmemizi; saygı, şefkat ve sevgi ile yaklaşmamızı öneriyor. Hal ve tutumumuzdaki bu değişimin de egosu baskınlaşmış psişemize denge getireceğini, iç huzurumuzun ve barışımızın yeniden kurulacağını söylüyor.

BURCU ERBAŞ

 “Her şeye sahibim ama mutlu değilim ve hiçbir şey beni tatmin etmiyor.” Bu duygu genellikle çocukluktan kaynaklanır. Ayrıca uygun şekilde ele alınmazsa gelişmeyi engeller.

Her şeye sahipsiniz ama mutsuz hissediyorsunuz. Neden mutlu olamıyorsunuz? Memnuniyetsizliğiniz nereden geliyor? Üzüntünüzün kaynağı ne? Etrafınızda birçok insan olmasına rağmen neden bu kadar mutsuz ve yalnız hissediyorsunuz? Korkularınızı dağlamaktan sizi alıkoyan nedir?

Böyle hissediyorsanız, terapiye başvurmak istemiş olabilirsiniz. Çünkü suçluluk, yalnızlık ve tatminsizlik duygularından kurtulmak kolay değildir. Genelde fark etmediğiniz şey, kural olarak, bu duyguların çocukluğunuzdan kaynaklandığıdır.

Bu, kontrol etmeniz gereken ilk kısımdır. 

Bu, özellikle sevdikleriniz ve yakınlarınız, bir işiniz, aileniz ve güvenliğiniz varsa, sizin için kafa karıştırıcıdır. Ancak, bu duygular düşündüğünüzden çok daha yaygındır. Bakalım bunların arkasında ne yatıyor.

” Sosyal kabul, ‘sevilmek’, çok fazla güce sahiptir çünkü yalnızlık duygularını uzak tutar.”

-Rollo May-

Bu suçluluk duygusunun arkasında ne yatıyor?

Bu tür bir suçluluk hissediyorsanız, muhtemelen faydalı bir hayatınız var ve her yönden yetkinsiniz. Sorun şu ki, her şeye sahip olduğunuzu hissediyorsunuz ama aynı zamanda anlayamadığınız veya kavramsallaştıramadığınız bir tür ıstırabı da yanınızda taşıyorsunuz ve mutsuz hissediyorsunuz.

Dahası, çektiğiniz acıda kendinizi tanımakta bile güçlük çekersiniz. “Hiçbir şey istemiyorum, neden bu rahatsızlığı hissediyorum?” bunu kendinize sorun. Bunun nedeni, çocukluğunuzda veya ergenliğinizde, duygusal ihtiyaçlarınızı değil, fiziksel ihtiyaçlarınızı karşılamış olmanız olabilir.

Bu, ana bağlanma figürlerinizle (genellikle ebeveynleriniz) duygusal olmayan söylemlerle karşı karşıya kaldığınız anlamına geliyordu. Örneğin, duygusal ilgiye veya yakınlığa ihtiyaç duyduğunuzda, “Bütün gün çalışıyorum, bu kadar bencil olmayı bırakın” gibi yanıtlar aldınız.

Bağlanma teorisinin geliştiricileri (Ainsworth, 1969; Bowlby, 1990), çocukken ebeveynlerimizin bağlanma veya bağlanma stilini taklit ettiğimizi iddia ettiler. Bu nedenle neye bakmamız veya neye önem vermemiz gerektiğini vekaleten veya taklit yoluyla öğreniriz. Aslında gözlemlediklerini veya çevremizin bize aşıladığını bütünleştiririz.

Bu nedenle, çocuklukta, duygusal ihtiyaçlarınızdan bağlantıyı kesmeyi, maddi araçlar, toksik üretkenlik veya sizi bir şekilde sosyal olarak tatmin eden herhangi bir şey yoluyla psikolojik iyiliği aramayı öğrendiniz.

Her şeye sahipmişim gibi hissediyorum ama…

Her şeye sahipmişsiniz gibi hissediyorsunuz, ama bu ne anlama geliyor? Bu, kontrol etmeniz gereken ilk kısımdır. Aslında, kendinize acınızın yoğunluğunu azaltmak için her şeye sahip olduğunuzu söyleme eğilimindesiniz. Ancak doğa bilgedir ve birdenbire ya da sebepsiz yere duygular üretmez. Hayatınızda rahatsızlık hüküm sürdüğünde, bunun üzerinde çalışmanız ve sizi endişelendiren veya üzen şeyi çözmeniz gerekir.

Duygusal yalnızlık gözlemlenmelidir. Bu duyguları netleştirmek, yaşamınızı arzu ettiğiniz değerlere göre anlamanıza ve yeniden yönlendirmenize izin verecektir. Bunu yapmak için, zihninizi açmalı ve çalışmaya aşırı bağlılığın veya hedeflere ulaşma ihtiyacının sizi tamamlayamadığını anlamalısınız. Geriye dönüp bakarsanız, ailenizin mi yoksa sosyal geçmişinizin mi akademik başarıya mı yoksa iş başarısına mı her şeyden daha fazla değer verdiğini anlayabilirsiniz. Eğer bu şekilde şekillendirilmişse, muhtemelen başarılarınızdan veya başkalarına olan bağlılığınız dışında bir şey için değerli olmanıza yönelik karmaşık ihtiyaca olan ilgiyi azaltmıştır.

Bazen sağlıklı bir yaşam tarzı modeli oluşturmak veya yeniden kazanmak için size rehberlik edebilecek ruh sağlığı uzmanlarına başvurmanız gerekir. Gerçekten de, yolculuğunuzda dostça olmayan yollardan geçtiğinizde desteklenme ihtiyacınızı belirlemek çok önemlidir. Her şeyden önce, başkalarıyla olan ilişkiniz, kendinizle sağlıklı bir ilişki kurmayla başlar.

Psikolog Raquel Aldana

Suçluluk duygusu çocukluk döneminde bakım veren kişilerin tutumlarının içselleştirerek modellenmesi veya çevresel diğer maruz kalınan tutumlarla ve kişinin karakter özellikleriyle de birlikte ortaya çıkan bir duygudur. Yani temelinin çocukluk döneminden oluştuğunu söyleyebiliriz.

Suçluluk; kendisini birçok farklı şekilde gösterebilmektedir. Bazen beklentilerin karşılanmamasından dolayı hissedilirken bazen de yapılan hatadan dolayı kişiye kendini kötü hissettirerek cezalandırır. Bu suçlar bazen kişiye aittir, bazen de yoğun suçluluk hissine rağmen aslında ortada gerçek bir suç yok ancak yoğun bir suçluluk hissi vardır.

Suçluluk duygusuna sebep olan şeylerden biri beklentidir. Örneğin; neden 90 aldın da 100 almadın tutumdaki bir ebeveyn çocuğa suçluluk duygusunu yüklemiş olabilir. Bu gibi yargılamalara eleştirilere ve suçluluk hissettirilen durumlara sıklıkla maruz kalarak ve içselleştirip model alan bir çocuk, gelecek yaşantısında sürekli olarak her şeyin en iyisini yapmayı bekleyip ve yapamadığı taktirde kendini suçlayarak, kötü hissettirerek cezalandırabilir. Bu onun için bir modelleme olmuştur ve artık yargılayıcı veya suçlayıcı kişiler olmasa da düşünce sistemi bu suçluluk modeline göre çalışır.

Suçlayıcı bir ailede yetişmek; kişinin sürekli olarak kendini eleştiren ve yargılayan biri haline gelmesine sebep olmuş olabilir. Örneğin; ”senden bir adam olmaz, sen yapamazsın, senden ne hayır gördük ki, bak komşunun oğluna senin gibi mi?” vb. tutumlara maruz kalmakta suçluluk psikolojisinin temelini oluşturabilen etkenlerdir. Sürekli olarak suçlanmaya maruz kalındığı için, kişi ortada gerçek bir suç olmadığında bile hatalı veya kusurlu olduğunu düşünebilir.

Suçluluk duygusu; hata veya yanlış yaptığımızda bunu algılamamızı sağlayacak duygusal bir uyarıdır. Kişi bilinçli veya bilinçsiz bir yanlış yaptığında suçluluk duygusu sayesinde kendini kötü hissederek hatanın farkına varır. Bu sebeple belirli bir düzeye kadar aslında suçluluk duygusunun olması, kişinin kendisini ve diğer ilişkilerini koruduğunu da söyleyebiliriz.

Örneğin; daha önce haksız yere kalbini kırdığınızı fark ettiğiniz arkadaşınıza karşı suçluluk duygusu hissettiğinizde bu duygu tekrar aynı hatayı yapmamak için sizi korur. Önemli olan belirli bir seviyeye veya suçun durumu ve boyutuna göre duyulan suçluluktur.

En ufacık bir şeyde bile kişinin kendini yargılaması, olay kapansa bile suçluluk duygusunun yoğun hissedilmesi, bazen de kendisinin işlemediği bir suçu üstlenmiş olmak sağlıksız suçluluk duygusudur. Sağlıksız suçluluk duygusuna sahip kişiler, aşırı fedakar, sabırlı, hassas, çok vicdanlı ve merhametlide olabilmektedir.  Mükemmeliyetçilik , kontrolcülük , endişe ve kaygılı , özgüven eksikliği, onay ihtiyacı ve değersizlik algısı da suçluluk duygusunu hisseden kişilerde sıklıkla rastlanan durumlardır.

Suçluluk duygusuyla nasıl baş edilir?

Suçluluk duygusunda kişi kendini çok fazla yargılayabilir, eleştirebilir ve bir başkasına gösterdiği hassasiyeti kendine gösteremeden acımasızca suçlayıp affetmekte güçlük çekebilir. Bu sebeple bir psikolojik destek önemlidir. Duygunuzu tanımak ve anlamak gerekir. Hissettiği suçluluğun, sağlıklı suçluluk duygusu mu? Sağlıksız suçluluk duygusu mu? Olduğunu ayırt ederek kişinin durumuna göre bir yol belirlenerek üstesinden gelmenin mümkün olduğu bir durumdur.

Psikolog ÖZLEM ODABAŞI

Duygular hayatımıza anlam katan, bizlere ihtiyaçlarımız hakkında ipuçları sunan ve yaşam kalitemizi belirleyen en önemli yapılardır. Duygular her gün, her ilişki ve etkileşimde meydana gelebilirler. Mutluluk, üzüntü, öfke, şaşkınlık, korku ve tiksinme evrensel olarak deneyimlenen en temel duygulardandır. Peki duygu meydana geldiğinde ne yapmalıyız? Onları olduğu gibi dışa mı vurmalı yoksa bastırmalı mıyız? Bu sorulara verilen cevaplar kültürden kültüre değişiklik gösterebilir. Ancak duyguların hayatımıza zenginlik kattığı, eylemlerimiz için bizi harekete geçirdiği düşünüldüğünde duyguları düzenlemeye çalışmak bizim için daha işlevsel olabilir. Duygu düzenleme hangi duygulara ne zaman sahip olduğumuzu, bu duyguları nasıl yaşadığımızı ve diğer insanlara nasıl gösterdiğimizi içeren süreçleri ifade eder. Bu süreçler kendiliğinden ya da kontrollü şekilde oluşabilir.

Öncül Odaklı ve Tepki Odaklı Duygu Düzenleme

Duygu düzenleme deyince genel olarak ilk akla gelen olumsuz duyguları azaltmaktır. Ancak duygu düzenleme hem olumlu hem de olumsuz duyguları arttırmayı, azaltmayı ya da sürdürmeyi içerir. Duygular hem oluşmadan önce hem de oluştuktan sonra düzenlenebilir.

Öncül odaklı duygu düzenleme, duygu meydana gelmeden önce yaptığımız şeyleri belirtir. Öncül odaklı duygu düzenlemeye örnek olarak bir öğrencinin yüksek lisans başvuru sürecinde girdiği mülakatı, kendi değerini ya da başarısını ölçmek yerine programı ne kadar sevdiğini ya da sevmediğini anlamak için bir fırsat olarak görmesi verilebilir.

Tepki odaklı duygu düzenleme ise, duygu ortaya çıktıktan sonra yaptığımız şeyleri belirtir. Tepki odaklı duygu düzenlemeye örnek olarak, bir kişinin kart oyununda elinde ona oyunu kazandıracak kartlar tutarken heyecanlı ifadesini yüzüne yansıtmaması verilebilir. Buradan hareketle duygu düzenlemede iki temel süreçten bahsedilebilir: yeniden değerlendirme ve bastırma. Yeniden değerlendirme potansiyel olarak duygu oluşturacak bir durumun, duygusal etkisini azaltmak amacıyla birey tarafından bilişsel olarak yeniden ele alınmasıdır. Yeniden değerlendirme duygu üretme sürecinin başlarında gerçekleşir. Bastırma ise bireyin süregelen duygu dışavurumunu engellemesidir ve dolayısıyla tepki odaklıdır.

Duygu düzenleme sıklıkla başa çıkma ile karıştırılmaktadır. Başa çıkmada öncelikli odak noktası olumsuz duyguları azaltmaktır. Ancak duygu düzenleme çok daha geniş bir kavramı ifade eder ve hem olumlu hem de olumsuz duygulanımın düzenlenmesini içerir. Duygu meydana geldiğinde onu anlama ve kabul etme, hedeflere giden yolda yaşanabilecek stresi kaldırabilme becerisine sahip olma ve ortama uygun duygu düzenleme stratejilerine erişebilme duygu düzenlemeyi tanımlar. Bunların yokluğu ya da buralardaki eksiklikler duygu düzenlemede birtakım güçlükler yaşandığını gösterir. Duygu düzenlemede yaşanan güçlüklerin yani duygu düzenlemenin işlevsel olarak gerçekleşmemesinin psikolojik iyilik halimiz üzerinde olumsuz bir etkisi olabilir.

Duygu düzenleme stratejileri

1. Duygular bize ait eşsiz yapılardır. Olumlu ya da olumsuz her duygunun bir işlevi vardır. Bir duygu meydana geldiğinde onu tanımlamaya, o duyguyu nasıl yaşadığımızı ve bedenimizin neresinde hissettiğimizi anlamaya çalışabiliriz.
2. Duygular ihtiyaçlarımızı daha iyi anlamamız konusunda bize yardımcı olabilir, hayatımızla ilgili önemli ipuçları sunabilirler. Bu nedenle de zorlayıcı da olsa bazı duyguları deneyimlemek, o duygularla baş başa kalmak öğreticidir. Unutulmamalıdır ki hiçbir duygu sonsuza dek sürmez. Mutlu hissettiğiniz bir anı hatırlayın. Mutluluğunuz nasıl sonsuza dek sürmediyse; yaşadığınız, sizi zorlayan duygu da sonsuza dek sürmeyecektir.
3. Duygular iyi ya da kötü değillerdir, nötrdürler. Duyguları iyi ya da kötü yapan bizim onlara yüklediğimiz anlamlardır. Bu nedenle yaşadığımız duyguyu hemen sınıflandırmak yerine ona yüklediğimiz anlam üzerine düşünebiliriz. Genellikle üzüntü, öfke gibi duygulara insanlar tarafından kötü etiketi yapıştırılır. Ancak üzüntü de öfke de yaşanması gereken, son derece sağlıklı duygulardandır.
4. Bazen yoğun duygusal deneyimler yaşayabiliriz. Böyle anlarda duygularımızı diğer insanlarla paylaşarak ya da bir deftere yazarak düzenleyebiliriz. Bazen yaşadıklarımızı, hissettiklerimizi kendi sesimizden duymak bile tek başına etkili olabilir.

YAŞANTI PSİKOLOJİ

Tekmele beni sendromunda mutlaka bir duygusal manipülasyon (gaslighting) vardır. Duygusal manipülasyon, bazen bilinçli olarak gerçekleşebilse de çoğu zaman narsist ve sosyopat kişilerin bilinçsizce uyguladıkları bir davranış durumudur. Aynı zamanda borderline kişilik bozukluğu olanlarda da sıklıkla rastlanabilmektedir. Buradaki ana hedef, bilinçli ya da bilinçsiz olarak, kişiyi sosyal ortamlardan soyutlamak ve özsaygıyı yok ederek kendine bağımlı hale getirmektir. Aslına bakarsan bu bir davranış bozukluğudur. Manipülasyon yapan kişinin benmerkezci olmasından da kaynaklanır. Amaç karşısındaki kişinin fikir, düşünce ve algılarını ona belli etmeden çeşitli yol ve taktikler aracılığıyla değiştirmeye çalışması durumudur. Duygusal manipülasyon yapan kişi her ne kadar çözüm arıyor gibi gözükse de gerçekleri çarpıtarak kendi doğrularını kabul ettirmeyi hedefler.

Tekmele beni sendromunda bir tekmeleyenler, birde tekmelenenler vardır. Buradaki tekmelenme ifadesi, fiziksel olarak ayak darbesi ile şiddete maruz kalmak değildir. Duygusal ya da ekonomik anlamda kişinin de zemin hazırladığı tekrarlanan mağduriyetler anlamındadır. 

Duygusal anlamda tekmeleyen kişi; benmerkezci ve dominanttır, baskın karakterlidir. Genelde yüksek sesle konuşur. O her zaman her konuda haklıdır. Eleştirileri abartılı ve acımasızdır, aşağılamaktan çekinmez. Ayrıca usta birer yalancıdırlar. Çok iyi algı yönetirler. Zaman zaman öfke ve mağdur rolü oynadıkları gibi, sıklıkla karşısındakine suçluluk duygusu yaşatırlar. Kendilerine karşı duyulan, koşulsuz sevgi ve güven en büyük silahlarıdır.

Tekmele beni sendromunda; bir kez manipulatif operasyonlara maruz kalan kişinin hayatının diğer dönemlerinde de aynı hataya düşebilme tehlikesi vardır. Tekrarlayan duygusal ya da ekonomik manipülasyonlarla şekillenen “tekmele beni sendromu’’ etkiye pasif tepki olarak gelişen bir çeşit davranış bozukluğudur.

Kişinin bilinçaltına işlemiş hatalı davranış kalıpları nedeniyle uygun bir manipülatif istismarcı ile karşılaşıldığında aynı duygusal suistimaller tekrardan ortaya çıkabilmektedir. Konuyu biraz daha açacak olursak; duygusal manipülasyon nedeniyle sömürülmüş ve istismar edilmiş kişi, bu ilişkiden öyle ya da böyle kurtulduktan sonra aynı ilişki modelini tekrardan yaşama ihtimali oldukça yüksektir. Çünkü kişinin bilinçaltında hatalı olarak yerleşmiş olan beğeni ve hoşlantı kodları hep aynı tarz davranışı ve karakteri olan kişilere yönelecektir. Böylece birey bir bataklıktan kurtulup diğerine sürüklenecektir.  Tekmele beni sendromu, sadece ekonomik manipülasyonlar sebebiyle para kaybetme şeklinde de tezahür edebilir. Örneğin kumarda ya da şans oyunlarında veya birilerinin dolandırıcılığına maruz kalarak ekonomik kayıp yaşayanlar; aynı manipülatif tahriklere kapılarak sürekli maddi kayıplar yaşayabilirler. Bilhassa kumar ve iddia oyunları ile para kaybedenler, genellikle maddi kayıplarını düzeltmek için gerekirse borçlanıp ya da kredi çekerek veya başka usüllerle para temin ederek oynamaya devam ederler. Böylece maddi kayıplarını ciddi düzeyde derinleştirirek, işin içinden çıkılmaz hale getirebilirler. Bu kişiler içinde bulundukları manipülatif kısır döngüden kurtulabilmeleri ancak profesyonel destekle mümkün olabilir. Çünkü bu kişilerin maruz kaldıkları duygusal ya da ekonomik manipülasyonlar, içinde bulundukları ‘’ödül eksikliği sendromundan ‘’ kaynaklanıyor da olabilir. Burada eksikliği duyulan serotonin ve endorfin hormonları, kişileri manipülatif davranışlara, açık hale getirmektedir.

Özetle tekmele beni sendromunda şu davranış hataları vardır;

1. Kişi duygusal sömürüye uğrayıp suistimal edilmiştir ama yine de kişi sonraki ilişkilerinde daha sağlıklı arkadaşlıklara değil aynı tarz ilişki modeline yönelir.
2. Kişi, çektiği acılardan çok yakınır ama bunları bir hayat dersi şeklinde yaşamına yansıtamaz.
3. Kumar ve iddia oyunları gibi ekonomik tahrikler nedeniyle para kaybetme, manipülasyonları durdurmaz bilakis daha alevlendirebilir.
4. Söz konusu manipülatif kısır döngüden kurtulma çok zordur ancak profesyonel yardımla kurtulunabilir.
5. Kişinin karşısına sürekli manipülatif suistimalcilerin çıkmasını bir kader olarak kabul eder, bir davranış hatası olduğunun farkında olmaz.
6. Kişiler, manipülatif istismarcının, duygusal alandaki adeta zulüme varan davranış tarzlarını, bir nevi sevgi gösterisi gibi kabullenme hatasına düşebilir.
7. Ekonomik hedefli bir istismar durumunda(örneğin ev sahibi olmak için batık bir mütahite para kaptıranlar gibi) nasıl olsa şimdiye kadar ödedik diye düşünülerek, hatanın neresinden dönsek kardır diye düşünmeden sürekli para kaptırmaya devam etme yanlışına düşülebilir.

UZM. DR. MEHMET YAVUZ

Hayat her zaman bir tavır meselesidir, özellikle de diğer insanlarla etkileşime girdiğinizde. Başarılarınız, servetiniz veya kişisel durumunuz ne olursa olsun, tutumlarınız sizin hakkınızda çok şey söyler.

Hayat her zaman bir tavır meselesidir, özellikle de diğer insanlarla etkileşime girdiğinizde. Başarılarınız, servetiniz veya kişisel durumunuz ne olursa olsun, tutumlarınız sizin hakkınızda çok şey söyler. Hangi üniversite derecesine sahip olduğunuz, işinizin ne olduğu veya nerede yaşadığınız önemli değil. Sizin hakkınızda her şeyi söyleyen, başkalarıyla ilişki kurma şekliniz ve onlara karşı tutumunuzdur. Başka bir deyişle, size ihtiyacı olanlara, sizi sevenlere ve hatta sizden pek hoşlanmayanlara karşı nasıl davrandığınızdır. Nezaket, fedakarlık ve dayanışma telaffuzu kolay kelimelerdir. Ancak iş bu nitelikleri sergilemeye geldiğinde oldukça karmaşık bir süreç olabiliyor. Bununla birlikte, bunu başarırsanız, bunlar kişiliğinizi tanımlayan ve hatırlanacak nitelikler olacaktır.

Tutum, hayatta karşılaşmanız gereken farklı durumlara yaklaşma şeklinizdir. Sizi karakterize eden ve herkesin sizin hakkınızda bildiği alışkanlıklardır. Örneğin, bir mağazaya girdiğinizde satıcılara selam veriyorsanız ya da ihtiyaç sahibi birini gördüğünüzde onlara yardım etmekten çekinmiyorsanız, çeşitli tutumlar sergiliyorsunuz demektir. Nezaket, kibarlık, cömertlik ve fedakarlık gibi tutumlar. Bu kelime genellikle iş veya ilişkilerde kullanılır, ancak başınıza gelen her şey için geçerli olduğunu fark etmeyebilirsiniz. Engellerle karşılaştığınızda, düştükten sonra tekrar ayağa kalktığınızda veya karşılaştığınız hedeflerin zorluklarını kademeli olarak artırdığınızda geçerlidir. Tutum, kendisini gösteren eylemler olmadan hiçbir şeydir. Bizi insan, arkadaş, eş, meslektaş ve yurttaş olarak tanımlayan şey kuşkusuz bu eylemlerdir.

İyi niyetli olduğunuz ve bu doğrultuda ilerlemek için emrinizde gerekli kaynaklara sahip olduğunuz temelinden başlayarak, tutumun doğuştan geldiğini düşünebilirsiniz. Ancak, o kadar basit değildir. Nitekim neyin doğru neyin yanlış olduğu konusunda toplumdan aldığınız mesajlar ve kendi deneyimlerinizin birikimi de hayata karşı eğiliminizin şekillenmesinde çok şey ifade ediyor. Bunun nedeni, tutumlarınızın aldıkları takviyeye karşı son derece hassas olmasıdır. Tutum da öğrenilir. Örneğin, çocukken belirli bir durumda iyi davrandığınız için ödüllendirildiyseniz, benzer bir durumla bir daha karşılaştığınızda muhtemelen aynı davranışı sergileyeceksiniz. Ayrıca, benzer davranışları edinmeniz daha kolay olacaktır. Örneğin, bir yetişkin olarak, belki her zaman dakik olmaya çalışarak bunu sergilersiniz.

Eylemlerinizin değeri

Ne zaman bir şey söyleseniz veya yapsanız, çevrenizdeki insanlarla iletişim kurarsınız. Bunun olumlu veya olumsuz sonuçları olabilir. Ne düşündüğünüz gerçekten önemli değildir çünkü kimse kafanıza giremez. Bu nedenle sadece gerçekler geçerlidir ve sadece bunları kelimelere dökmeye özen göstermelisiniz. Gerçekten eyleme dökmediğinizde, “Bu kişiye yardım edeceğim” diye düşünmenin bir anlamı yoktur. Aslında böyle davranırsanız hem kendinize hem de eğer onlara yardım edeceğinizi söylediyseniz karşınızdaki kişiye yalan söylemiş olursunuz. Sonuç olarak, sözleri gerçekten hiçbir şey ifade etmeyen, güvenilmez biri imajını yansıtırsınız. Gerçekten de, hiç kimse, hatta siz bile, vaatlerinizi yerine getireceğinize bahse girmez.

Başkalarıyla olan ilişkileriniz kadar, tutumlarınız da kendi hayallerinizi, fikirlerinizi veya hedeflerinizi ilgilendirir. Ancak, dünyanın en iyileri olsalar bile, onları harekete geçirmezseniz, size hiçbir faydası olmaz.

Söz uçar, tavır kalır

Konuşup durmak ama harekete geçmemek, aynı zamanda başkalarının sizin hakkınızda yanlış izlenimler geliştirmesini sağlamanın bir yoludur. Bir şeyi iletmek istiyorsanız ve söyledikleriniz doğruysa, ona her zaman doğru tavırla eşlik etmelisiniz. Unutmayın, eylemler kaybolmaz ve unutulmaz. Her zaman özgünlüğünüzü göstermeli ve değerlerinize sadık kalmalısınız. Her şeyden önce, yerine getirebileceğinizden emin olmadığınız bir şeyin sözünü vermeyin. İkna edici misiniz ve eylemleriniz sözlerinizle tutarlı mı? Her zaman söylemek istediğiniz her şeyi söyler misiniz yoksa her şeyi kendinize mi saklarsınız? Başkalarıyla birlikte olma ve hareket etme şeklinizi düşünün ve kendinizi onların yerine koyun.

Tutumlarınız sizi diğerlerinden ayırmaya yardımcı olur

Sizi siz yapan kıyafetleriniz, saç stiliniz veya yürüyüş şekliniz değildir. Sizi diğerlerinden gerçekten ayıran şey, zaferleriniz ve yenilgileriniz karşısında zorluklara ve başarılara karşı tavrınızdır.

Günümüz dünyasında seri üretim ürünlere alışkınız. Bu nedenle elle yapılanları unutmaya meyilliyiz. Eşsiz ve tekrarı olmayan türleri… El işçiliği ve tasarımı sayesinde çok daha değerli olan o el yapımı parça gibi olmalısınız. Kalabalığın arasından sıyrılmak ve herkesle aynı olmamak istiyorsunuz. Sorumluluk, sahibi olmalı, mazeret üretmemeli, gerçekleri öngörmeli, pozitif olmalı ve duygularınızı yönetme yeteneğine sahip olmalısınız.

Verdiğiniz sözleri tutmayı, harekete geçmeden önce düşünmeyi ve başkalarına verdiğiniz izlenimi ve sizin ve onların sizi tanımlama şeklini geliştirmek için ne yaptığınızı analiz etmeyi unutmayın.

“Şeylerin anlamı, şeylerin kendilerinde değil, onlara karşı tutumumuzda yatar.”

– Antoine de Saint-Exupéry

Psikolog Gema Sánchez Cuevas

Bir önyargıyı parçalamak, atomu parçalamaktan daha zordur. Albert Einstein

Bizi daha az ön yargılı yapan değişkenlerden biri eğitimdir. Daha eğitimli insanlar genel olarak daha az klişe ve ön yargılı ifade ederler. Eğitimin önyargıyı azaltmadaki etkileri muhtemelen büyük ölçüde insanların okulda tanıştığı yeni sosyal normlardan kaynaklanmaktadır. Sosyal normlar neyin uygun ve uygunsuz olduğunu tanımlar ve bunlarla ilgili normları değiştirerek klişeleri ve önyargıyı etkili bir şekilde değiştirebiliriz.

İletişim alanında internet genellikle kötü bir üne sahiptir ve bunun iyi bir nedeni vardır. Sosyal medya kullanımı, gençlerde daha zayıf zihinsel sağlığa katkıda bulunabilir. Ayrıca, kullanıcıların duygularını manipüle etmek ve yanlış bilgileri yaymak ve kamuoyunu etkilemek için tıklama tuzağına düşürmek için de kullanılabilir. Buna rağmen araştırmalar, uygun şekilde kullanıldığında internetin sosyal fayda için güçlü bir kaynak olabileceğini gösteriyor. Farklı gruplardan bireyler çevrimiçi olarak olumlu ve işbirliği içinde etkileşime girdiğinde, toplum daha iyiye doğru değişebilir.

ön yargı nedir? ayrımcılık neden yaşanır?

Ayrımcılık ve önyargı terimlerini ayırt etmek için davranış yapısını ve işlevini incelemeliyiz. Tutumlar, duygusal, davranışsal ve bilişsel olmak üzere üç bileşenden oluşur. Duygusal durum, tutumumuzun kaynağı hakkındaki duygularımızı gösterir. Bilişsel durum, bu konudaki düşüncelerimizi belirler. Davranış ise eylemleri gösterir. Tutumun kaynağı hakkında sahip olduğumuz düşünce ve duygularla ilişki kurarız.

İnsanlar daha az önyargılı olabilir, zira nefretten kabullenmeye giden yolculuk bir çeşit üst bilinç aydınlanmasıdır.

İnsanların tutumlarındaki ön yargı için yapılan araştırmalar, klişelerin ve önyargıların bilinçli farkındalığın dışında kalabileceğini belirtmektedir. Üstelik istenmeyen ayrımcı davranışlara yol açabileceğini göstermiştir. İnsanların amaçlarının ve güdülerinin (örneğin, doğru olmak, başarmak) bilincin dışında da işleyebilmektedir. Bu nedenle, önyargıyı kontrol etme motivasyonu da bilinçsizce gerçekleşebilmelidir.

Doğum tarihini paylaşmak bile insanların birileri hakkında olumlu hissetmesini sağlamak için yeterlidir. Ortak bir tutkuyu paylaşan kişiler, ortak bir ilgisi olmayanlara göre sosyal olarak daha bağlı hissederler. Bazen insanlar sınıfta veya işyerinde çok kültürlü etkinliklerle ortaya çıktıklarında, kendilerini zorlanmış hissediyor. önyargıyı kontrol etmeye yönelik örtük bir motivasyon, kendiliğinden, kasıtsız ayrımcılığı engellemeye etkili bir şekilde hizmet edebilir. İstenmeyen, kendiliğinden önyargılı davranışlar endişe kaynağıdır ve genellikle kontrol edilemez ve bu nedenle kaçınılmaz olabilirler.

Önyargılı Olmak Nedir? Ayırımcılık Nedir?

İnsanlar ön yargılıdır ve hatta bazen utanmadan ön yargı gösterirler. Üstelik ayrımcılığı haklı çıkarmak için türlü türlü nedenler ortaya sürülür.  Bununla birlikte öngörüler çoğu asılsızdır, gerçeklerle bağdaşmaz ve toplumsal baskının sonucudur. Toplum, bireyi özgür iradesi ile karar vermek yerine, toplumun çoğunluğuna uyum sağlamasını bekler, destekler. Birey, kendi duygu ve düşünceleri ile objektif ve açık pencereden bakmayı öğrenmelidir.

Köklerinizi bilin ve mirasınızla gurur duyduğunuzu başkalarıyla paylaşın. Geniş aile ile bayramları kutlayın. 

Geleneklerinizin ve geleneklerinizin sevincini yaşamak için kendinizden farklı geçmişlere sahip arkadaşlarınızı davet edin. Kişileri veya grupları hedef alan şakalara ve karalamalara karşı konuşun. Sessizlik, kabul ettiğinize dair bir mesaj gönderir.

Bilgili olun; zararlı mitleri ve klişeleri reddetmek için mümkün olduğunca fazla doğru bilgi sağlayın. Önyargılı tutum ve davranışların etkisini bir aile olarak tartışın.

Önyargıyı ortadan kaldırmak yavaş ve riskli bir iştir. 

İnsanları rahatlık alanlarından çıkarmaya zorlamayı ve genellikle birlikte vakit geçirmedikleri insanları tanımalarına yardımcı olmayı içerir. Topluluğunuzun içindeki ve çevresindeki çeşitli mahallelere aile gezileri planlayın ve farklı kültürlerin sanat biçimlerini kutlayan yerel müzeleri, galerileri ve sergileri ziyaret edin. Müzeler, halk kütüphaneleri ve tarihi yerler gibi bölgenizdeki insan ve medeni haklar mücadelesiyle bağlantılı önemli yerleri gezebilirsiniz. Farklı kültürlerin yanı sıra farklı geçmişlere sahip yazarlar tarafından yazılmış kitapları da okumak faydalıdır.

Neden ayrımcılık yapılır? Kim önyargılı davranır?

Ayrımcılık ise cinsiyet, ırk veya sosyal sınıf ayırımı yaparak kişiyi ya da topluluğa karşı olumsuz davranmak ve eyleme geçmektir. Ön yargılı kişi, duygu ve düşüncelerini eyleme dökmeyebilir. Oysa ayırımcılık yapan kişi, aktif olarak eyleme geçmiştir. Kendisinden farklı olan, farklı düşünen, davrananlara karşı başkalaştırma ve dışlama eylemini uygular. Kişi, içinde bulunduğu sosyal grubun normal kabul ettiği duygu ve davranışlara uyma eğilimindedir.

İnsanların nasıl düşündüklerini ve hissettiklerini değiştirmeseler de, davranışlarını değiştirebilirler.

İnsanlar genellikle ön yargı (duygusal ön yargı), stereotipler (bilişsel ön yargı) ve ayrımcılık (davranışsal ön yargı) göstererek kendi sosyal grupları dışındaki diğerlerine karşı önyargılıdırlar. Geçmişte, insanlar ön yargılarıyla daha açık davranıyorlardı. Ancak 20. yüzyılda, önyargı, klişeler ve ayrımcılık gibi durumlar toplumsal soruna dönüşmektedir. 21. yüzyılda sosyal grup kategorileri daha da karmaşık hale gelmektedir.

Yargılar nasıl yıkılır? Önyargı nedir?

İnsan, elinde olmadan toplumsal doğru normaller ile davranma eğilimindedir. Genellikle kişinin cinsiyeti, kişilik yapısı, sosyal rolleri ve ilgi alanları belirleyicidir. Kendimizi ait hissettiğimiz gruba, aileye, ekibe karşı güçlü bir aidiyet duygusu hissederiz. Böylece hayatta kalırız ve yaşamı daha konforlu devam ettiririz. En azından orta beyin limbik sistem bizi bu şekilde hissetmeye yönlendiriyor.

Kendimizden farklı insanlarla etkileşime girmek kolay değildir. Kendi grubumuza ait olmayan kişilerle çatışmalar yaşanabilir.  Ayrımcı ve olumsuz duygularla yaklaşmak yaygın bir durumdur. Lakin ne olursa olsun, duygu ve davranışlarımızı orta beyin bölgemiz değil, ön prefrontal korteks yönetmelidir. Yani karar verici olan, durum analizi sağlayan düşünme ve karar veren ön beyin bölgesi olmalıdır.

Damgalama, sorunları olan kişilere yönelik olumsuz tutumları ve olumsuz davranışları (ayrımcılık) ifade eder. Hepimizin başkaları hakkında nasıl düşündüğümüzü ve başkalarına karşı nasıl davrandığımızı etkileyen tutum ve yargıları vardır. Başkalarına karşı cinsiyetlerine, cinsel yönelimlerine, kültürlerine, ırklarına veya inançlarına dayalı olumsuz tutum ve davranışlardan kurtulmalıyız. Bunun için öncelikle farkında olmalıyız. Hepimiz toplum tarafından aktarılan ve aile, arkadaşlar ve medya tarafından pekiştirilen önyargılar ve yargılayıcı düşüncelerle büyüdük.

Ancak düşünme şeklimizi değiştirebiliriz ve insanları etiketler veya klişeler olarak değil, benzersiz insanlar olarak görebiliriz. Yargı ve ayırımcılık, sosyal yapı ve kimliklerle bağlantılı olabilir. Lakin müzik tek bir nota ile değil, bir çok notanın ahenk ile dansıyla güzelleşir.

 Dr. Bora Küçükyazıcı NöroPsikoloji 

İzleniyormuş Gibi Hissetmenin Psikolojik Açıklaması

Susie Neilson

Gece neredeyse tamamen boşalmış metro vagonunda kitabınıza, Instagram akışınıza ya da işe gidip gelirken zaman geçirmek için ne yapıyorsanız onu yaptığınızı hayal edin. Bir durağa vardınız, kapıların açılıp kapandığını duydunuz ve tren yoluna devam etmekte. Birkaç dakika sonra boynunuz sertleşmeye ve gerilmeye başladı ve nasıl olduğunu açıklayamazsanız bile birilerinin size baktığını hissettiniz. Başınızı kaldırdığınızda birinin size baktığını gördünüz. Gözleriniz kısa bir süre buluştu, sonra biraz korkmuş bir şekilde başka tarafa bakmaya başladınız. Bir yandan da hala size bakıp bakmadığını görmek için o kişiye tekrar bakamayacak kadar kendinizi rahatsız hissettiniz ama vücudunuz size hala baktığını söylemekte. Çoğumuz bu tarz bakışları hissetmiştir. Bu duruma eşlik eden hisler bazen neredeyse doğa üstü gelir. Siz bakmasanız bile birinin gözlerinin sizi takip ettiğini fiziksel olarak hissedebilir veya sanki arkanızda bir çift gözünüz daha varmış gibi gelebilir.  

Bize bakanı görmesek bile izleniyormuşuz gibi hissettiren şey nedir? Neden bu garip duyguya sahip olduğumuzda genellikle haklı çıkarız? 

Çünkü gözlerin bildiğinden daha fazlasını algılar.

İçgüdüsel olarak hissettiğimiz veya bildiğimiz diğer birçok şey de olduğu gibi, gözlenme konusunda sistemlerimiz bilinçli bakışımızın çok ötesindeki şeyleri de tespit eder. Kortikal olarak kör olan TN ismindeki hastanın görsel korteksi “göremeyecek” şekilde hasar görmüştü ancak beyni hala gözlerinden veri almaya devam ediyordu. TN’ye yüz resimleri gösterildi, resimlerin bazılarında kişiler doğrudan ona bakıyor, diğerleri yana bakıyordu. TN, gördüklerini açıklayamasa veya ifade edemese de kendisine doğru bakan yüzlerin yer aldığı resimler gösterildiğinde beynin tehdide ve uyarılmaya tepki veren kısmı olan amigdaladaki aktivasyonda artış olmuştu. TN’nin yaşadıkları izlenmekle ilgili sahip olduğumuz “altıncı hissin” bir kısmını bize açıklayabilir: Beynimiz bilinçli bakışımızın ötesinde çalışıyor. Diyelim ki, caddede yürüyorsanız ve bu hisse kapıldıysanız muhtemelen doğrudan görüş alanınızın dışında yer alan bir şeyleri hissediyorsunuzdur. 

Hislerine göre düşünebilirsin.

Peki ensemizde yer alan o karıncalanma hissi nedir? Gerçek gibi gelebilir, lakin yalnızca saplantı ürünü olabilir. 20. yüzyılın başından beri izlenme hissini inceleyen ilk insanlardan biri olan psikolog Dr. Edward Titchener karıncalanma hissi hakkında “Bakılma Hissi” adlı geniş kapsamlı bir makale yazdı. Bakışın cilt üzerinde bu tür bir etkiye sahip olabileceği fikrini reddederek “Biri dizi veya ayağı üzerine çok düşünürse şaşırtıcı derecede yoğun bir organik duyum hissedecektir” diye ifade etti makalesinde.

Titchener’ın 1898’de makalesinin yayınlanmasından bu yana çok sayıda çalışma bireylerin doğaüstü bir “bakış hissi” hakkındaki iddialarını test etti ve “bakış hissinin” doğruluğunu defalarca çürüttü. Karıncalanma hissedebiliriz, ancak karıncalanmanın kaynağı izlendiğimiz inancından kaynaklanır, izlenmekten değil. Bu hayal gücüyle ilgilidir. 

Çünkü bakış son derece önemlidir.

Öncelikle bu konuda neyin bizi korkuttuğu üzerinde konuşmalıyız, yani genellikle insanların nereye baktığına odaklandığımız gerçeği üzerine. Beynimiz, insanların bize bakıp bakmadığını merak etmek için çok fazla enerji harcıyor. Bu aktiviteye adanmış bütün bir nörolojik ağ olduğuna dair bir teori var. Aslında, Oxford nörobilim araştırmacısı Harriet Dempsey-Jones’un geçen yıl Conversation’da açıkladığı gibi, insan gözü açığa çıkaracak şekilde tasarlanmıştır.

Dempsey-Jones, “Başkalarının bakışlarını üzerimize çekmek için özelleşmiş olan sadece beyinlerimiz de değil, gözlerimiz dikkat çekmek ve bakış yönünü kolayca fark etmek için istisnai bir şekilde biçimlendirilmiştir” diyor. İnsan gözleri, göz bebeklerimizin ve irislerimizin çevresinde sklera olarak bilinen göz akına sahip olduğu için diğer türlerin gözlerinden farklıdır. Dempsey-Jones’un belirttiği gibi, sklera bir insanın diğerinin bakış yönünü algılamasını kolaylaştırır. Peki, neden önemli bu tasarım? İletişim için. Birincil gücü iletişim olan bir tür olarak insan bakışı, ilgiyi, kaynakları, tehlikeyi, şehveti ve hatta aşk gibi daha karmaşık duyguları fark etmek için son derece güçlü bir araçtır. 

Çoğu zaman yanlış bir şekilde size bakıldığını varsayarsınız…

Bu durum her zaman hissettiğimizin doğru olduğu anlamına gelmez. Current Biology dergisinde 2013 yılında yayınlanan bir araştırmaya göre güneş gözlükleri kullanan birinin nereye baktığından emin olmadığımız türde durumlarda genellikle izlendiğimiz varsayımında bulunuyorsak hatalı olabiliyoruz.

İzleniyor olma hissi kendi kendini gerçekleştiren bir kehanete dönüşebilir. Birinin size arkadan baktığını düşündüğünüzde aniden dönüp onunla yüzleşebilir ve o kişinin size bakmasına neden olabilirsiniz. Arkanızı dönmeden önce o kişinin size baktığını bilinçaltınızda fark etmiş olmanız ve hafızanızın birkaç dakika sonra sizi bu konuda uyarmış olması da mümkündür.

Bu aslında iyi bir şey olabilir.

Kabul edelim ki biz insanlar benmerkezci canlılarız. Geçmişte şimdi olduğundan çok daha büyük tehdit risklerine karşı hayatta kalmak zorunda olan hayvanlarız. Araştırmacılar, bakışa karşı hassas olduğumuzu düşünüyor çünkü bu hassasiyet hayatta kalmak için bir araç. New South Wales Üniversitesi’nde nörobilimci Colin Clifford, “Doğrudan bakış, hakimiyet veya tehdit sinyali verebilir ve bir şey tehdit içeriyorsa onu kaçırmak istemezsiniz. Öyleyse diğer kişinin size baktığını varsaymak daha güvenli bir strateji olabilir” diyor. Clifford “Göz teması başka türden bağlantılara da işaret edebilir. Doğrudan bakış genellikle diğerinin bizimle iletişim kurmak istediğine dair bir işarettir, bu nedenle yaklaşmakta olan bir etkileşim için bir sinyal içerir” diyor.

Başka bir deyişle, bakış yakınlığın yanı sıra tehlikenin de işareti olabilir. Her ikisi de kendi iyiliğimiz için dikkat etmemiz gereken şeylerdir. Ayrıca farklı derecelerde olsa da hepimiz kendimizi daha sağlıklı, daha ahlaklı ve herkesten daha iyi olduğumuzu düşünen üstünlük yanılsamasının kurbanlarıyız. Durumun gerçekten böyle olup olmadığı son kertede önemli değil; önemli olan şey buna inanıyor olmamızdır. 

PROF. DR. KEMAL SAYAR

Çeviren: Klinik Psikolog Rabia Yavuz

Kaynak: https://www.thecut.com/article/the-psychology-of-feeling-like-youre-being-watched.html

Beyniniz Sizi Her Gün Başka Bir İnsan Yapar

Steve Paulson
Beynimiz yeni duygular ile bağlantılıdır.

Beyin “plastisitesi” (esnekliği) modern bilimin en büyük keşiflerinden birisi olsa da, nörobilimci David Eagleman bu kelimenin yanıltıcı olduğunu düşünüyor. Kalıba dökülüp nihai şeklini alan bir plastikten farklı olarak, beynin fiziksel yapısı sürekli olarak değişmektedir. Ancak Eagleman da bu kelimeyi kullanmaya devam etmekte ve “tüm literatür plastisite terimini kullanıyor bu sebeple ben de az da olsa kullanıyorum” demektedir. Ayrıca bilgisayar betimlemelerini de beyin için kullanmanın doğru olacağını düşünerek “livewired” terimini ortaya çıkarmış ve beynin yazılım-donanım sistemlerinin birbirinden ayrı olamayacağını söylemiştir. Eagleman harika bir enerjiye sahip. Stanford Üniversitesi’nde yardımcı profesör, ayrıca roman yazarı ve “The Brain” adlı televizyon programının sunucusu. HBO dizilerinden olan Westworld’ün de bilim danışmanı. Şimdilerde Silikon Vadisi şirketlerinden olan ve beyne veri iletimi sağlayıp insanların dokunarak görüp duymasını sağlayan cihazları geliştiren NeoSensory’nin CEO’su. David Eagleman ile yaptığım söyleşide nöronların birbirleriyle nasıl yarış halinde olduklarını, insanlar için tamamiyle yeni bir algı deneyiminin mümkün olup olmadığını ve neden “siz beyninizsiniz” fikrini savunduğunu konuştuk.

Beynimizin ne kadar yumuşak olduğunu ancak anlamaya başladığımızı söylüyorsun. Beyin her gün yeniden mi şekilleniyor?

Hayatın her anında beyin yeniden şekilleniyor. 86 milyar nöron var bölümler arasında katrilyonlarca bağlantı var. Bu uçsuz bucaksız bağlantı denizleri sürekli olarak sağlamlıklarını değiştiriyor ve bir yerdeki bağlantılarını kesip başka bir yerle bağlantı kuruyorlar. Geçen haftaya veya geçen yıla göre daha farklı bir insan olmamızın sebebi bu. Adımın David olduğunu öğrendiğin anda beyninin fiziksel yapısında değişimler oluyor. Bir şeyi hatırlamak bu demek oluyor.

Bunlar ufak değişimler mi yoksa tüm hafta boyunca ciddi anlamda gerçekleşen bir yeniden yapılanma mı var?

İkisi de. Şu anda yaşadığımız Covid döneminde herkes birçok değişiklik ile karşı karşıya. Hepimiz hamster tekerleğinden düşmüş gibiyiz. Her şeyi yeniden düşünmemiz ve üretici olmamız gerekiyor. Beyin, dünyaya dair içsel bir model geliştirme çabasındadır böylece neler olabileceğini tahmin edebilir. Ancak şimdi tüm tahminler hata veriyor. Kısıtlama dönemindeki tek umut ışığı beynimizin esnekliğini daha çok kullanıyor olmamız ile ilgili. Henüz hastalığa yakalanmayanlar bir tür faydalı Covid beyni geliştirdiler. Kendimizi yeni durumla mücadele ederken buluyoruz. Beyin için en önemli şeylerden birisi bu. 

Birkaç yıldır, hayatları boyu manastırda yaşamayı kabul eden ve ölünce beyinlerinin bağışlanmasını onaylayan rahibeler ile yürütülen bir çalışma var. Otopside, araştırmacılar fark ediyor ki, bu rahibelerden bir kısmının beyninde bazı bölgelerde Alzheimer mevcutmuş ancak hayatta oldukları sürece kimsenin bundan haberi yokmuş. Bunun sebebi kendilerine sürekli meydan okumuş olmaları. Sorumlulukları ve yapmaları gerekenler vardı. Sürekli birbirleriyle uğraşmak zorundaydılar ve beyin için iyi anlamdaki en önemli zorlayıcı faktör başka insanlardır. Öldükleri güne kadar bilişsel olarak aktifler. Hastalık sebebiyle beyinleri fiziksel olarak yok olsa da sürekli olarak beyin içinde yeni yollar inşa etmişler. 

Beynimizdeki farklı yapılarda nöronların bitmek bilmeyen bir savaş halinde olduklarını yazmışsın, beyindeki belli bölgeleri kontrol altına almak istedikleri için verilen bir savaş.

Bireysel tüm nöronlarda ve her seviyede bu yarış var. Ormanda yürürken huzurlu hissederiz, gördüklerimiz bize güzel gelir. Aslında beyinde olan da budur. Ormanda tüm ağaçlar ve çalılıklar güneş ışığı için mücadele eder ve bazıları yavaş büyüyüp yayılır. Diğerleri ise tüm güçlerini uzayıp büyümek için harcar ve yapraklarını güneş ışığını yakalamak için seferber eder. Nöronlar ile yaşananlar da tamamen aynısıdır. Sinir sinyallerinin iletimine baktığımızda (nörotransmisyon) diğer nörona sinyal göndermek için kimyasal salgılayan bir başka nöron aslında birbiriyle savaşır haldedir. Bu açıdan baktığımızda fazlaca bilgi ediniriz. Beynin bir parçası kullanılmadığı anda diğer parçalar görevi ivedi bir şekilde devralır. 

Beynimizde gerçekleşen bu yarış haline bir örnek verecek olursan…

Görme korteksi dediğimiz beynimizin arka kısmını düşünelim. Tüm görme işlemlerinin gerçekleştiği alan. Görme yetimizi kaybettiğimizde aslında bir süre gözlerimiz bağlı gibi oluruz. Dokunma, duyma gibi duyularımız devreye girer ve o bölgeyi ele geçirir.  Görme engelli doğan birisinde ise bu alan tamamen farklı şekillerde kullanılır – dokunma, duyma, kelime ezberleme ve diğer işlemler için. “Beynin bu bölümü görme için” şeklindeki her alanı etiketleme fikrimizi değiştirmeliyiz.

Yani beyin tüm verileri topluyor ve tekrar organize mi ediyor?

Beynin sihirli olması noktası buradan başlıyor. Beyin, verilerin nereden geldiğiyle ilgilenmez çünkü ona ulaşan etrafta dolaşan küçük elektrokimyasal çivilerdir diyebiliriz. Beynimizde her saniye başı 10 ile yüzlerce nöron ölüyor. Beyin, gelen verilerin kulaktan mı yoksa ağız ve burun moleküllerinin birleşiminden mi içeri girdiğini bilemez. Onun bildiği en önemli şey, gelen geri bildirimlere göre kaslara emir vermek ve gelen bilgiyi olması gerektiği şekilde değiştirmektir. Böylece dünyayı öğrenmiş oluruz. 

Ortaya attığın değişik bir fikir var. Rüya görmemizin sebebi görsel imgelemeyi korumak diyorsun. Yani rüya görmeseydik görme yetimiz kaybolur muydu?

Kesinlikle. Işık için elektriğe sahibiz. Ancak daha önceki dönemler böyle bir şey yoktu. Gerçekten karanlıktaydık. Duyma ve dokunma duyularımız karanlıkta da iyi ancak görme için aynı şey geçerli değil. Yıllar önce, öğrencim Don Vaughn ve ben bir model üzerinde çalıştık. Bu model rüyalarımızın her gece görsel korteksimizi savunmada tuttuğunu gösteriyor. Ve tüm bunlar özel bir devre ile gerçekleşiyor. Her 90 dakikada beynin orta segmentindeki (bölümündeki) nöronlar sönmeye başlıyor ve tüm aktivitelerini görme bölgesine yönlendiriyor. Bu olanlar kendiliğinden gerçekleşiyor ancak rünen o ki hepsi birer müdafaa hareketi. “Evet. Gece oldu ve uyuyorsun. Biz çalışmaya devam edelim de komşuların gelip senin bölgeni de istila etmesin.” 

Rüyalar için pek de romantik olmayan bir bakış açısı! Rüyaları; bilinçaltına, ruhlarımıza açılan bir pencere olarak değil de görsel korteksimizi aktif olarak tutan bir şey olarak gördüğünü söylüyorsun.

Bazen romantik bir yan arıyorum ama genelde gerçekleri aradığımı söyleyebilirim. Beyinlerinin ne kadar esnek olduğunu görebilmek için 25 farklı tür primat ile çalıştık. Geceleri ne kadar REM uykusuna (uykuda rüyaların oluştuğu evre) sahip olduklarını gözlemledik. Ve mükemmel bir ilişki tespit ettik. Beyin yapısı ne kadar esnekse o kadar çok REM uykusuna ihtiyaç oluyor. REM uykusu en çok bebeklerde görülür. Çünkü beyinleri gerçek manada esnektir ve görsel kortekslerinin savunulmasına en çok ihtiyaç duydukları dönemdir. 

Yani her gün kendi etrafında dönüş yapmayan, yarısı karanlıkken yarısı aydınlık olmayan başka bir ülke daha olsaydı, o zaman gezegendeki varlıklar rüya görmeyecek miydi?

Biz rüya gören varlıklar evrendeki az sayıda yaşayan türlerden olurduk. Her zaman ışıklı veya hep karanlık olan bir ülkede olsaydık rüyalar için dertlenmemize gerek olmazdı. Aynı şekilde kendi etrafında daha hızlı dönen bir gezegende de hem ışığı hem karanlığı 90 dakika içinde yaşayacağımız için yine rüya göremezdik.

Beyninin yarısını kaybetmiş insanlar ile ilgili birçok hikâye mevcut. Bir kısmı bu şeklide doğarken bir kısmı da cerrahi müdahale geçirmiş oluyor. Buna rağmen hayatlarına normal bir şekilde devam ediyorlar. Bu nasıl mümkün olabiliyor?

Diyelim ki 7 yaşından önce bu işlemi geçirmiş bir çocuk var. Böyle olduğunda çocuk da iyi durumda oluyor. Gençken hemisferektomi (beynin sağ ya da sol yarımküresinin cerrahi olarak alınması prosedürü) geçirmiş çok sayıda yetişkin ile konuştum. Yalnızca alınan hemisferin (yarımküre) diğer tarafındaki uzuvlarında hafif bir aksama gözüküyor. Ama bilişsel olarak iyiler. Bunun anlamı yarısı kaybolsa da geri kalan kısım ile tüm sistem nasıl işleyeceğini biliyor. 

Hayvanların dünyasında da beyin esnekliği ile ilgili muhteşem örnekler var. Örneğin, ön ayakları olmadan doğan bir köpeğin arka ayakları ile yürümeyi öğrenmesi gibi…

Bir köpeğin arka ayaklarını kullanarak bir insan gibi iki ayak üzerinde yürüdüğü inancı var. Neden?Çünkü kendisine yemek bulmalı, annesini bulmalı. Bu sebeple bir köpek bedenini ön ayakları olmadan nasıl idare edeceğini çözüyor. Bu bize, köpek beyinlerinin, bedenlerini köpek olarak kullanmayla genetik olarak bütünleşmediğini gösteriyor. Durum neyi gerektiriyorsa o şekle giriyorlar. Hayvanlar alemine baktığımızda, çok farklı şekillerde inanılmaz beden şekilleri ile karşılaşırız. Farklı kemik uzunlukları, değişik kas yapıları, tuhaf kanatlar, pençeler ve boğaz yapıları… Beyin her seferinde yeniden dizayn edilemez. Bunun yerine, genetik aracılığıyşa değişimler görülür. Herhangi bir gen daha uzun veya biraz daha kısa olacak şekilde programlanıp yaratılırsa çok farklı beden yapılarıyla karşılaşırız. 

İnsan beyni kaybolan bir duyusunun yerini nasıl dolduruyor?

Bu soru fazlaca ilgimi çeken bir konu ile ilgili: insanlar için yeni duyular meydana getirebilir miyiz? Yeni bir veri girişi gerçekleştikten sonra beyinde dünyada kullanıma uygun faydalı ve farklı bir veri akışı oluşturabilir miyiz? Buna “duyu ikamesi” (sensory substitution) deniyor. Bu konudaki çalışmaları, kendi laboratuvarımda, duyma yetisi olmayan insanlar ile yürütüyoruz. Telefonlarda yer alan titreşim özelliğine benzer titreşimler sağlayan motorlar ile donatılmış bir yelek dizayn ettik. Bu yelek sesleri yakalayıp titreşime çeviriyor. Titreşim motoru alçak ve yüksek frekanslar arasında tanımlanmış durumda, tıpkı bizim iç kulağımız gibi. Yani biz iç kulağı aldık ve modelin derisine transfer ettik. Böylece duyma yetisi olmayan insanlar dış dünyada oluşan işitsel şeylerin bilgilerini titreşim yoluyla derilerinden edinmiş oluyorlar. Derimizi pek fazla kullandığımız söylenemez. Ancak aslında birçok veriyi iletebileceğimiz inanılmaz bir bilgisayar benzeri materyal niteliğindedir. 

Derimiz hesaplama ve işletim konusunda neden bu kadar iyi?

Çünkü üzerinizde yürüyen veya uçarken değip geçen bir şeyi dahi hissedecek kadar hassas geliştirilmiş. Veri transferi kapasitesi açısından oldukça geniştir ve birçok veriyi aktarmayı sağlar. Herkes takılan bir gözlük aracılığıyla veya takılan bir kulaklık ile daha fazla bilgi aktarmak üzerinde çalışıyor. Ama başka şeyler için hem gözlerimize hem kulaklarımıza ihtiyacımız var. Derimiz ise her zaman müsait olan bir kanal. 

İşitme engelli birisi için bu tarz aletler işe yarıyor ancak duyuları geliştirmek için olasılıklar olabilir. Mükemmel derecede iyi duyularımız olsa da gelişebilir veya değişebilirler.

İlgimi çeken bir diğer konu da duyuların genişlemesidir. Gördüğümüz şeyleri kızılötesi veya ultraviyole hale dönüştürebilir miyiz? Bir akşam mühendislerimden birisi koluma kızılötesi bir bileklik taktı. Bu bileklikle karanlıkta iki blok arasında yürüdüm ve aniden karıncalanmalar hissettim. Bunun ne olduğunu düşündüm. Neden bu kızılötesi ışıkları alıyordum? Daha sonra kızılötesi LED ile tasarlanmış gece güvenlik kameralarından bileğimi takip ettim ve görebildim. Normalde bize tamamen görünmez olan bir şey kızılötesi. Bir arabanın yanından geçerken yeni park ettiğini anlarız çünkü bize yansıyan bir sıcaklık vardır. Tüm bu ısı bilgilerini dünyadan alırız bu da içine dalıp kaybolabileceğimiz yeni bir şeydir. 

Peki duyuların genişlemesinin ötesinde, tamamen yeni bir duyu eklenirse? Stok market, Twitter verileri veya uçurduğunuz drone ile doğrudan bir algı deneyimi yaşarsanız ve bunu deriniz aracılığıyla algılayıp yalpalar gibi, yuvarlanır gibi veya yanlış yolda yürüyormuşsunuz gibi hissederseniz ne olur?  Hali hazırda devam eden ve yeni bir duyumuz olursa neler olabileceğini araştırdığımız birçok deneyimiz var. Beynimiz bu yeni deneyimlere hazır mı?

Sizce bir gün herhangi bir insanın beynindeki tüm nöral bağlantıların haritasını çıkarıp ne tür bir insan olduğunu öğrenmemiz mümkün olacak mı?

Belki. Hayatımız boyunca olmayacağını düşünüyorum. İyi ya da kötü. Ama teoride edindiğimiz her tecrübe beynimizde haritalanıp saklanıyor. Bu sadece nöronlar arasındaki bağlantının kuvvetli olması ile ilgili değil. Daha derinlerde hücreler ile ilgili. Kanalların kesin dağılımı ve biyokimyasal kaskadların kesin yapısı (reaksiyonlardan birinin ürünlerinin gelecek reaksiyonlarda yakıldığı kimyasal reaksiyonlar dizisi) genlerin açığa çıktığı hücre çekirdeğinde yer alır. Tüm bunlar dünya üzerindeki tarihinizi temsil eder. Teoride, belki 300 yıl içinde, bir insanın zihnini okuyabiliriz. 

Beyin bilimi için zihindeki her şeyin azaltılabilir olduğu fikrine karşı çıkanlar var. Bazı insanlar bunu “nöromanya” veya “nöro-çöp” olarak adlandırıyor. Bu eleştiri ile ilgili fikrin nedir?

Bu eleştirinin hiçbir dayanağı yok. Birçok nöro-çöp var. Şüphe götürmeyen bir gerçek var o da “siz beyninizsiniz” fikri. Hayatınızda olan her şey – tarihiniz, kim olduğunuz, ne gördüğünüz – beyninizde depolanıyor. Size bir örnek vereyim. Parkinson hastalığı sonrası kompülsif (dürtüsel) kumarbaz olup çıkan insanlar var. Bazı zeki klinisyenler bunun sebebinin ilaçlar olduğunu fark etti. Bu ilaçlar hareket problemlerini çözmeye yardımcı olan dopamin seviyelerini yükseltiyor ama bu insanları birer kumarbaza çeviriyordu. Nörotransmitterlerinize dokunursanız onlar da sizin davranışlarınızı ve risklerden kaçınma seviyelerinizi değiştirir. Kısacası bu insanlar kumarbaz olmayı seçmedi ama beyniniz değiştiğinde siz de değişirsiniz. 

Bu mantığı takip edecek olursak yaşa bağlı gelişen felsefi soruların – özgür irade, ruhani deneyimler veya benliğin doğası gibi- hepsini yersiz hale getirmiş oluruz. Her şey bir demet nöronun beyni ateşlemesi ile ilgili. 

Aslında bir demet nöronun biraraya gelmesi olarak adlandırmadan önce olan biteni anlamak için bir orta yol mevcut. Beynimizdeki her hücre Wisconsin eyaleti kadar karmaşık. Beynimizdeki her hücre tüm insan genomunu içinde barındırıyor. Son derece karmaşık biyokimyasal kaskadların içinde milyonlarca proteinin yoğun trafiği var. Beynimizdeki her nöron akıllara durgunluk verecek kadar karmaşık ve bunlardan 86 milyar tane var. Yani bir demet nöron dediğimizde tüm bunları yok saymış oluruz. Aslolan tüm içsel yaşantınıza olan evrenin burada bulunmasıdır.

Ama tüm bu öznel deneyimler beyin fonksiyonlarına indirgenebilir mi?

Tabii. İlaç alırsın ve tamamen farklı deneyimler yaşarsın. Ya da beyin hasarı yüzünden halüsinasyonlar görürsün.Tüm bunların beyin aracılığı ile olduğunu biliyoruz. Ama bilinçli deneyimlerin -tarçının kokusunu veya günbatımının güzelliğinin- neyle ilgili olduğuna dair büyük teorilerimiz yok.

Bilincin de beyinden başladığını düşünüyoruz ama hala başka bir şey olabilme ihtimali söz konusu. Hayal edin, çölün ortasında radyo bulan Kalahari Bushman’sınız ve daha önce böyle bir şey görmemiştiniz. Fark ediyorsunuz ki eğer düğmeyi çevirirseniz radyodan sesler geliyor. Anten ile oynarsanız frekansı da değiştirebiliyorsunuz. Sesleri alma kaliteniz farklılaşıyor. Kabloların düzeni seslerin oluşmasına sebep oluyor diye düşünebilirsiniz. Ama farklı şehirlerde radyo kuleleri olduğunun farkında bile olamazsınız. Elektromanyetik radyasyonun varlığını bilemezsiniz, dokunmanız ya da hissetmeniz imkansızdır ama seslerin geldiği yer de budur. 

O zaman belki de her şey beyin tarafından oluşturulmuyordur. Bir şekilde bilincimize de bakmamız gerekiyordur. 

Konunun bu olduğunu söylemiyorum ama bu ihtimalin de nörobilim adına göz önünde bulundurulması gerektiğine inanıyorum. 

Beyin konusunda cevaplanmamış ve en çok çözmek istediğiniz konu nedir?

Esasen bilinç konusu diyebilirim. Neden bazı şeylerin canlı olduğunu hissederiz? Karmaşık makinalar üretebiliriz, ama Mac laptopumun içsel ve öznel bir deneyim yaşadığından şüphelenmem. Bir şekilde bunu deneyimlediğimiz halde. İnsan olmanın ne anlama geldiğinin merkezinde yer alan durum budur. Sadece iyi bir teorimiz olduğunda harekete geçmeyiz, hatta bazen iyi bir teorinin neye benzediğini bile bilemeyiz. 

PROF. DR. KEMAL SAYAR

Çeviren: Uzman Psikolog Lamia Kalender Ergül

Biz insanlar gerçeklikle yüzleşmemek için inanılmaz enerji harcıyoruz.
– Dr. Dan Siegel

Kaygı, Panik ve Beynin Alarm Sistemi

Kaygı anında beyninde neler oluyor? Her şey karmaşık hale geliyor. Belirsizlik seni korkutuyor. Huzur uçup gitti. Bunlar olan bitenin sonuçları. Bir de o gizemli makinenin içinde neler oluyor ona gözatalım.

Beynin harika bir makinedir. Evrende keşfedilmiş en karmaşık sistem olduğu da bir gerçektir. Ne yazık ki kötü bir özelliği de var: tembeldir. Çalışmayı hiç sevmez. Bunun için işlerini en az çabayla yapmak için davranış ve düşünme kalıpları oluşturur. Karşılaştığı durumları sürekli analiz etmek yerine çevreden ipuçlarını toplar ve öğrendiği kalıpları kullanarak tepki verir. Bu yüzden dolmuş şoförleri aynı anda hem para sayarken hem vites atabilir, para üstü verebilir ve günlük sohbetini yapabilirler.

Beynin alışkanlıklar oluşturabilmesi hayatı kolaylaştırır. Araba sürerken her seferinde öğrenmene gerek kalmaz. Bildiğin yemekleri pişirirken farklı dünyalara dalıp gidebilirsin. Ders dinlerken bunu başarabilen birçok öğrenci tanıyorum. Yine de küçük bir sorun var. Beynin ipuçlarıyla harekete geçen bir çağrışım makinesidir. Bazen çevreden veya kendi zihninden gelen sinyalleri yanlış yorumlayarak seni kaygı, korku ve paniğe sürükler. Düşünceyle işin içinden çıkmaya çabaladıkça bataklık etkisi yaratır. (Belki de kaygı kelimesi kayganlıkla ilgili bir kökten geliyordur.) 

Beyin ve Kaygı Döngüsü

Sabah sporu ne kadar zor! Ya Pazartesi gününe ne demeli? Nedense Cumartesi sabahları bir harika. Bunun sebebi beynin günleri ve onlarla ilişkilendirdiği duyguları kendine göre anlamlandırmış olmasıdır. Sabah uyanırsın ve beyin bir ipucuyla (Yine mi Pazartesi!) otomatik bir davranışa geçiverir. Omuzların düşer. İçin sıkılır. Bir of çeker ve yataktan sürünerek çıkarsın. Al sana otomatik beyin.

Elbette verimli çalışmak üzere gelişmiş bir buçuk kiloluk sevimli organın enerji tasarrufu yaparak seni hayatta tutmaya programlı. Biran önce herşeyi alışkanlık haline getirmek ve en az çabayla yaşamak istiyor. Durumu yanlış yorumladığı zamanlarda ise küçük bir çocuğun yorganın altına saklanması gibi (senin de yaptığını biliyorum) içine dönüp kaygıyla mücadele etmeye çabalıyor. Kaygı sisteminin nasıl işlediğini öğrendikten sonra yeni araçlarla rahatlamaya başlayabilirsin. Artık yorganın altında yaşamana gerek yok.

Beyindeki Kaygı Sistemi Nasıl İşliyor: Deneyimler, Kalıplar ve Anlamlandırma

Kaygı bazı insanlar için alışılmış bir duygudur. Bazıları için de bilinmezliğin yan etkisi. Uzun zamandır huzursuzluk duygusuyla yaşadıkları için sanki kaygı olmadan hayat olmazmış gibi gelir. Aslında kendi beyinlerinin akıl oyunlarına kurban olurlar. Bunu anlamak için beynin yapısına yakından bakalım.

Beynin üç ana katmana sahip. Beyin binlerce yıl önce uzak akrabaların tek katlı, hayvani dürtüleri barındıran bir yapı olarak varolmaya başladığı düşünülüyor. Ataların avlanıyor, uyuyor, sevişiyor ve dans ediyorlardı. Kulağa hoş geliyor. Belki de orada durmalıydık çünkü ne olduysa beyinleri daha fazla gelişmeye başladığında oldu.

İnsanların yaşadığı çevre ve sosyal yapı değiştikçe yeni becerilere ihtiyaç duydular. Beyin de yeni koşullara uyum sağlamak için çeşitli beceriler geliştirmek zorunda kaldı. Sonuçta avcılık becerileri tarım yapan birisi için öncelikli değildir. Balık tutarken de ne kadar güçlü olduğunuzun önemi yoktur. Asıl önemli olan neler yapabildiğinizdir. Binlerce yıl içinde çevreye uyum sağlamak için duygusal farkındalığı sağlayan ikinci kat oluştu. Duygular diğer insanların tehlikeli olup olmadığını anlamak ve aynı zamanda yeni ilişkiler oluşturmak için de hayatiydi. İnsanların sorumluluk duyguları gruplar halinde yaşamlarına ve liderlik rolünü benimsemelerine neden oldu. Şehir hayatıyla derin düşünme ve analiz gibi yeni beceriler geliştirdik. Bu da üçüncü kata yerleşti. Aile apartmanına dönen beyin dışarıdan harika bir işleyişe sahipmiş gibi görünür. Birçok kişi için ise komşular arasında korkunç bir ilişki vardır. Beynin aşağı ve yukarı bölümlerinin çatışması düzenin bozulması anlamına gelir. Şimdi şu komşulara göz atalım.

Sürüngen Beyin: Yaşamsal İşlevler, Hayvani Güdüler

Nefes alıp vermek için uğraşmadığına şanslısın. Yaşadığın onca şeyin içinde bir de nefes alış veriş ve kalp ritmini sürekli takip etmen gereksiydi hayat nasıl olurdu! Sürüngen beyin adı verilen katman insanın en eski beynidir. Beslenme, kaçma, savaşma ve üreme tepkilerini kotnrol eder. Sürüngen canlılarda aynı beyin yapısı olduğu için bu isim verilmiştir.

Sürüngen beyin sayesinde hayatta kalırsın. Karşıdan karşıya geçerken acı bir fren sesi duyduğunda veya ağzından köpükler saçarak üzerine gelen bir köpek gördüğünde kaçmak için derin bir analiz yapmana gerek kalmaz. Fakat insan beyni sadece tek katmandan oluşmuyor. Sürüngen beynin işleyişini sabote eden duygular da hayatın bir parçasıdır.

Duygusal Beyin: Aşk, Sevgi ve Korku

Duygusal beyin yaşanan olayların duygusal değerlendirmesini yaparak sonraki deneyimler için altyapı oluşturur. Örneğin tehlike anında beyindeki kimya fabrikasının müdürü olan hipotalamus’a kortizol ve adrenalin gibi stres hormonlarını salgılaması için mesaj gönderir. Kalp atışını hızlandırır, oksijen alımı artar ve kaçmaya hazır hale gelirsin. Sevdiğin birisine sarıldığında aşk hormonu adı verilen oksitosin salgılanır. Bu aynı zamanda empati kurmana, güvende hissetmene ve yeni ilişkiler oluşturmana yardımcı olan kimyasaldır. Her şey ne kadar kolay görünüyor değil mi? Bir hormon azalınca gerekli desteği alırsan yeniden denge oluşabilir. Aslında tam olarak öyle değil.

Dürtüler ve duygular sıklıkla çatışmaya girer. Diyelim ki gecenin bir saati televizyon seyrediyorsun. Birkaç saat önce yemek yedin. Ama ilişkin yeni bittiği için öyle huzursuz hissediyorsun ki bir şeyler atıştırmak iyi geliyor. Artık yemeği rahatlamak ve içindeki boşluğu doldurmak gibi duygusal sebepler için kullanıyorsun. Bu durumda duygusal beynin gerçekten aç olmayan bedeni aç olduğuna inandırarak yemeye teşvik ediyor. Bir de düşünceler işin içine girdiğinde işler daha karışık bir hal alır.

Son Teknoloji Neokorteks: Dil, Soyut Düşünce ve Hayalgücü

İnsanları diğer memelilerden ayıran şey dil becerileri, karmaşık planlamalar yapabilmeleri ve zaman algılarıdır. Neokorteks adı verilen beynin beyaz katmanı düşünme, planlama, gelecek ve geçmişe yönelik analizler yapma ve duyguları tahlil etme gibi çeşitli işlevlere sahiptir. Bazen beynin en üst katında oturan kibirli bir yönetici gibidir. Her şeyi bildiğini düşünür ama nadiren kontrol ondadır.

İnsanların duyguları ve düşünceleri arasındaki sorun da burada başlar. Geçmişte sarsıcı bir deneyim yaşadığını varsayalım. Duygusal taraf bir ders çıkararak gelecekte de benzer olayların başına gelebileceğini hissetmeni sağlar. (“İnsanlara güvenme. En son nasıl aldatıldığını hatırlıyor musun?”) Diğer yanda neokorteks, yani düşüncelerle hareket eden bölge geçmişi bırakmanın mantıklı olduğunu belirtir. Bu yüzden insanlar kaygı duygusu içindeyken bir yandan güvende hissetmek ister, diğer yandan da bir şeylerin ters gideceğini kendilerine tekrar ederler. Garip varlıklar olduğumuz doğrudur.

Beyin Kendiyle Çatıştığında: Kaygı ve Güvensiz Bir Dünyada Yaşama Hissi

Amigdala beynin duygusal alarm sistemidir. Aynı zamanda korkuyu hissetmeni sağlayan bölge. Dışarıdan gelen uyaranları tehlikeli veya tehlikeli değil şeklinde ayırarak dürtüsel bir tepkiye yönlendirir. Tüm stres sistemini biranda harekete geçirebilecek bir güce, hormonlara sahiptir. Ne yazık ki duygu ve düşünceler birbirine karıştığında amigdala yanlış sinyaller verebilir.

Sınava giren bir çocuğun kaygı içinde hissetmesinin suçlusu amigdaladır. Çocuk sınıfta güvendedir. Önündeki ise “mantıklı olarak” sadece bir kağıt parçasıdır. Ya aklından geçenler? Başarısız olma korkusu, eleştirilme beklentisi, yeterince iyi olmadığını hissetmek… Düşünceleri gerçek olmayan anları yaratır ve korku haklı hale gelir. İşte neokorteksin yaptığı da tam olarak budur: beynin duygusal bölgelerini gerçek bir tehlikenin olduğuna ikna edebilir. Amigdala aynı zamanda duygusal hafızayı da harekete geçirerek çeşitli korkuların yüzeye çıkmasına neden olabilir. Dr. Candace Pert ve arkadaşları Duygu Molekülleri kitabında kaygılı insanların daha fazla olumsuz anıları hatırlama eğilimi olduğunu belirtir. Bu da “Neden olumlu düşünemiyorum!” tepkisini açıklıyor.

Kaygı Bozukluğu ve Beyindeki Değişim

Kaygı bozukluğu (anksiyete bozukluğu) yaşayan insanların büyük bölümü bir şeylerin kötü gideceği hissiyle yaşarlar. Mantıklı olarak tehlike içinde değillerdir. Ama gel de bunu duygusal beyne anlat! Kalp çarpıntısı kötülüğün habercisi haline gelmiştir. Kaygı sorunları yaşayan birisi için dünyanın en huzurlu yerinde tatil yaparken bile kontrolü kaybetme korkusu, ölüm korkusu, kötü bir şeyler olacak hissi onları avlayabilir.

Kaygı anında beynin düşünen, planlayan ve bedeninde oluşan duyguları anlamlandırmanı sağlayan ön bölgeye (prefrontal) kan akışının azaldığı belirlenmiştir. Bu yüzden kaygı sorunu yaşayan insanlar “düşünemiyorum”, “her şey çok karmaşık” gibi ifadeler kullanır. Aynı zamanada bedendeki duyguları farketmeyi sağlayan insula isimli beyin bölgesi de normalden daha az kan akışı aldığı için belirsiz bir güçle savaştığı hissine kapılırlar. Haklıdırlar. Ama evlilikte söyledikleri gibi “Haklı mı olmak istiyorsun, mutlu mu?”

Beyin binlerce yıllık bir gelişimin ürünüdür. Doğru bir yaklaşımla düşünceler, duygular ve dürtüler uyumu bir bütünlüğe kavuşur.

Psikolog Hasan Arslan

AFFEDİN, UNUTUN ve YENİDEN BAŞLAYIN

Geçmişi arkanızda bırakmanın en doğru yolu geçmişte olanları ve geçmişinizdeki kişileri affetmek ve mutsuz anları unutmaktır. Kendinize biraz zaman tanıyın ve hazır olduğunuzda geçmişi arkanızda bırakın. Bu, bir arkadaşınızı ya da işinizi kaybetmenize neden olan hatalarınız için kendinizi affetmek, ailenizi sizi anlamadıkları için affetmek, eski arkadaşlarınızı size geçmişte yaptıkları kötülükler için affetmek ya da kalbinizi kıran eski bir arkadaşınızı affetmek demektir. Konu ne olursa olsun kendinizi iyileştirmenin ve geleceğe mutlu şekilde adım atmanın tek yolu geçmişi unutmak ve affetmektir.

Kendinize karşı nazik olun.

Kendimizin en kötü düşmanı yine kendimizdir. Geçmişte yaptığınız bir hatayı geride bırakmak zor olabilir ama şunu unutmayın, kimse bilerek ya da isteyerek hata yapmaz. Geçmişte ne yapmış olursanız olun kendinizi mutlaka affedin.

Şimdiki zamana odaklanın.

İçinde bulunduğumuz bu an bize verilen en değerli hediyedir, bunu asla unutmayın. Bunun farkında olursanız gününüzde size hakettiği değeri verir ve daha mutlu bir insan olursunuz. Değişimlerin aniden gerçekleşmediklerini unutmayın, gününüzde ve gelecekte daha mutlu olmak için kendinize zaman tanıyın.

Hayatınızdaki güzellikleri takdir edin.

Tabii ki zor dönemler geçirebilirsiniz, uzun süreli bir probleminiz olabilir ama ne olursa olsun geçmişi unutmak ve anın tadını çıkartmak hayatınızdaki iyilikleri de takdir etmenizi sağlar. Hayatınızda yolunda giden tek şey evdeki evcil hayvanınızın size gösterdiği sevgi bile olsa bundan mutlu olun. Bu, sizin geleceğe umutla bakabilmenize yardım etsin.

Yalanlara kanmayın.

Geçmişinizde sizi üzen, size kendinizi değersiz hissettiren biri olduysa ve siz hala bunun güvensizliklerini yaşıyorsanız buna bir an önce son verin. Siz, değerli, güzel, akıllı ve sevilmeyi hakeden birisiniz. Bunu bilin ve buna inanın. O zaman geleceğe umutla bakmak daha kolay olacak.

Her şeyin bir nedeni olduğunu kabullenin.

Geçmişi fiziksel olarak değiştiremesek de zihinsel olarak değiştirebiliriz. Geçmişinizin şimdiki zamanınızı yaşamanızı engellemesine izin vermeyin. Başınıza gelen her şeyin bir nedeni olduğunu bilin ve kabullenin. Bu, geçmişin yaralarının iyileşmelerini kolaylaştırır.

Baştan başlayabileceğinizi bilin.

Çocukken, bisiklete binmeyi öğrenirken, defalarca düşüp tekrar ayağa kalkmadınız mı? Tabii ki kalktınız! Geçmişteki negatiflikleri gününüze taşımayın, tıpkı çocukken olduğu gibi geleceğe bakın ve ilerlemeye devam edin. Hayatta moralinizi bozabilecek pek çok şey var ama istediğiniz her an yeni bir sayfa da açabilirsiniz. Her zaman negatife odaklanarak kendinize eziyet etmeyin.

GEÇMİŞE BİR SÜNGER ÇEKEREK. BUGÜN HAYATA YENİDEN BAŞLAYIN….

Dr. İlhami Pektaş.

Kendini sevmek.. Sevginin ne anlama geldiği konusunda kafamız oldukça karışmış durumda. Hepimiz sevgiyi bir başkasında, dışarıda arıyoruz çünkü sevginin oluşması için bir şey yapmanın, başarmanın gerekli olduğunu düşünüp duruyoruz. Bir başarı elde edince insanların sevgisini kazandığımızı düşünüp, bu değeri kaybetmemek adına çabalıyoruz. İnsanlardan onay almayı, kabul görmeyi her şeyin başında tutuyoruz. Oysa sevmek ve onu tadabilmek her şeyden önce kendimizde başlamalıdır. Mutlaka bir kediye, bir köpeğe, bir kişiye veya bir nesneye karşı olan sevginiz de çok ayrıdır çünkü etrafımızda sevebildiğimiz şeylerin olması bize kendimizi iyi hissettirir. Ama canınızdan çok sevdiğiniz evcil hayvanınız bir gün gitse de siz onu hala seviyor ya da anneniz yanınızda olmasa bile onu sevmeye devam ediyorsunuz. Peki neden bizim dışımızda olan her şeye bu kadar değer verirken kendimizi sevmemeye, değer vermemeye devam ediyoruz? 

Kendini Sevmek ve Psikoloji

Hayatımızla ilgili kurduğumuz en güzel ilişki kendimizle olan ilişkimizken, verebileceğimiz en güzel sevgi de kendimize vereceğimiz sevgidir. Başkalarını sevebilmek bu kadar kolayken, insanın kendini sevmesi neden bu kadar zor? Tam olarak hayal ettiğiniz özelliklere sahip olmayabilirsiniz. İstediğiniz boya, istediğiniz kiloya, istediğiniz mesleğe. Eğer ‘’Daha zayıf olursam kendimi daha güzel hissederim ve bu yüzden kendimi sevebilirim.’’düşüncesini kafanızdan atamazsanız ve atmak için çabalamazsanız kendinizi sevmeyi başaramazsınız.

Kendinizi sevebilmeniz için muhteşem ve kusursuz olmanıza gerek yok. Sizi mutlu ve iyi hissettirdiği için sevdiğiniz birinin sizi üzdüğü zamanlarda ona karşı olan sevginiz nasıl azalmıyorsa kendinizi de kusurlarınızla, olduğunuz gibi sevebilirsiniz.  Bunu başarmak hepimize zor geliyor çünkü sadece kendi eksiklerimizi görüyor ve bizden başka herkesin halinden memnun olduğu düşünüyoruz. Bu nedenle çoğunlukla kendimizi yargılar, kendimizde suç bulur hatta bazen bununla kalmayıp kendimizi cezalandırırız.

Başkalarına yapamadıklarımızı kendimize yapar ve geri kalan sevgimizi, merhametimizi bizden başkaları için kullanırız hem de bu merhamete en çok bizim ihtiyacımız varken. Eğer bizim kendimize davrandığımız gibi bir başkası bize davransaydı onu bir saniye bile yanımızda istemezdik. Bu yüzden öncelikle kendimize nasıl davrandığımızı farketmeliyiz ki nasıl kendimizi sevebileceğimizin de farkına varmamız kolaylaşsın. Kendimize şartlar, engeller koymaktan vazgeçmeliyiz. Kendimizi sadece başardıklarımızla değil başarısızlıklarımızla da kabullenmeliyiz. Başkasını üzgünken gördüğümüzde mutlu olması için elimizden geleni yaparken bu kadar değerli olduğumuz halde kendimiz için neden bunu yapamadığımızı hatta yapmadığımızı düşünmeliyiz.

Kendimizi sevmekte bu kadar zorlanırken insanların bizi sevmesini bekliyoruz. Ama kendimizi ne kadar seversek o kadar sevilebilir hale geliriz.  Her birimiz bu zamana kadar yaydığımız ışığı, gözlerimizin, gülüşümüzün parıltırısını ve başarılarımızı görmezden geldik. Belki de başkalarınınkini görmekten kendimizinkileri görmeye fırsatımız bile olmadı. Bu fırsatı yaratacak olan kişiler bizlerken neden bunun için hiçbir şey yapmayıp sadece durduk. Kendimizi sevmeyişimiz, mutluluğa ve sevilmeye layık olmadığımızı hissetmemize neden olurken  kendimizi sevmeye başladığımızda özgüvenimizin artmasıyla birlikte hayattan alınan keyif de bir o kadar zevkli hale geliyor.

Kendinizi sevdiğinizi en son ne zaman söylediğinizi bir düşünün. Belki de hatırlamıyorsunuz ama bu sevgiden uzak kaldığımızı anladığımız zaman hemen bunu öğrenebileceğimize inanmalıyız. Sevgiyi öğrenmenin zamanı yoktur bunu her an öğrenebiliriz yeter ki buna inanalım.

Psikolog Mahir Efe Falay

Sevgi biyolojik, psikolojik ve sosyal yönleri olan çok boyutlu bir kavramdır. Ancak burada daha çok psikolojik yönleri ile alınacaktır.

Sevgi herkesin bildiği, bildiğini sandığı, bildiğine inandığı ama anlatamadığı bir şeydir. Herkesin üzerinde anlaştığı bir tanımı yoktur sevginin. Her tanımda bir şeylerin eksik kaldığını hissedersiniz. Sevgi tanımlanamaz, yaşanır ancak.

Sevgi, önemsemek, ilgi göstermektir. Saygı duymak, anlayış göstermek; sorumluluk hissetmek; yakınlık duymak; sıcaklık hissetmek; benimsemektir. İnsanın doğasında bulunan, yaşamı renklendiren ve anlamlandıran en güzel özelliklerinden birisidir sevgi. Sevginin bütünleştirici yönü vardır. Bu bütünleşmenin temel özelliği hem kendini hem karşıdakini olabildiğince ihmal etmemesi, eksilten değil çoğaltan nitelikler taşımasıdır.

Sevgi, olduğu gibi kabul etmeyi, onun gereksinimlerini-isteklerini anlamayı, bunları karşılamak için sorumluluk duymayı, ona ilgi göstermeyi, ona bağlanmayı, düşüncelerine ve duygularına saygı duymayı kapsar. Sevgi, sevilen kişide anlaşıldığı, benimsendiği, önemsendiği duygusu yaratır, değerlilik duygusu verir. Sevgi seven kişide de mutluluk, huzur ve güven yaratır.

Sevgi gelişen ve geliştirilebilen bir olgudur. Olgun sevgi, iki kişinin bireyselliklerini yitirmeden bütünleşmesidir. Sevgi, kişinin kendisini sevmesini, değerli bulmasını ve kendisine güvenmesini gerektirir. Kendisiyle barışık, kendisini tanıyan, kendisini seven, kendisinden memnun bir kişi, başkalarını da sever.

Sevgi ile ilgili kısa ve öz bilgler.

• Sevgi geliştirilebilir mi? Evet sevgi geliştirilebilir. Sevgiyi geliştirmenin, sevebilme ve kuşku duymadan sevildiğini hissetme yetisini kazanmanın yolu kendini tanımaktan geçer.
• Sevgi sahiplenme ve kaybetmek istememeyi de içerebilir. Fakat bunlar sevgiyi sevgi olmaktan çıkarma potansiyeli de taşır. Sahiplenme dayatma ve karşısındaki insanı koşullu sevmeyi getirebilir. Kaybetmek istememe ise ya zorla birlikte olmayı ya da kişinin aşırı özverili davranışlarla onu elde tutmaya çaba harcamasını getirebilir.
• Sevginin bir alışveriş olarak düşünülmesi, pek çok insan için rahatsız edici bir durumdur. Oysa sevgi de bir alışveriştir. Fakat günlük alışverişlerdekinden farklı olarak almak niyetiyle verilmez.
• Sevme yetisi yeterince gelişmeyenler sevgiyi sürekli korku ve kaygı ile içiçe yaşarlar. Coşku duyarak sevdiklerini hissedemezler.
• Bazı insanlar kendilerine yönelen sevgiyi almada sindirmede çok zorlanırlar. Sevildiklerini doya doya, kuşku duymadan hissedemezler. Kendilerini sevlimeye layık ya da sevilmeye değer bir insan olarak göremezler.
• İnsanın diğer gereksinimlerinden ayrışmış bir sevgi yaşadığını iddia etmek mümkün değildir. Başka istek, dürtü ya da gereksinimler ne kadar çok karışıyorsa; hissedilen, sevgi olmaktan o kadar uzaklaşır
• Bazı insanlar sevgiyi sık sık sorgularlar. Oysa sevgi hissedilerek yaşandığında sorgulanmaz çoğu zaman; eksik bir şeyler kaldığında, yanlış bir şeyler olduğu sezildiğinde sorgulanır. Bazen de bu sorgulama sevgiyi yaşayamamanın acısına katlanma işlevi görür
• Bir an ya da bir süre öfkelenmek, nefret ediyormuş hissine kapılmak ve onun canını acıtma isteği duymak sevginin olmadığı ya da bittiği anlamına gelmez.
• Sırf kan bağı olduğu için bir insanı (anne, baba, kardeşler) sevmek zorunluluğu söz konusu değildir. Geçmişte yaşananlar sevgiyi besleyen nitelikler taşıyorsa kan bağının varlığı sevmeyi kolaylaştırır fakat bu biyolojik kan bağı olmasından kaynaklanmaz. Asıl belirleyici olan yaşananlardır.
• İnsan sevmediği bir insan ile ilişkisini sürdürebilir mi? Evet sürdürebilir. Saygı duyarak, onun farklı bir insan olduğunu kabullenerek, doğru sınırlar çizerek, hem onun hem kendisinin haklarını gözeterek, gerektiğinde çatışarak ilişki sürdürülebilir. Bunlar başarılamıyorsa ilişkiyi sürdürme çabası boşa çıkmaya mahkumdur.

Prof. Dr. Erol Özmen

Gerçekler: Hepimiz düzenli olarak olumsuz düşünceleri aklımıza getiririz çünkü beynimiz böyle yapılanmıştır. Bu üzerinde kontrol sahibi olabileceğimiz bir alışkanlık ve ilk adımı da farkındalık. Derinlemesine düşünün: Olumsuz düşünceler kendilerini sürekli tekrar ederler. Bu bağımlılık yapıcı davranışın üstesinden gelmenin ilk adımı bu düşünce düzenlerinin farkına varmaktır.

Olumsuz şeyler düşünerek ne kadar vakit harcadığınızı hiç fark ettiniz mi? Geçmişte yaşanmış olaylara takılmak da olsa geleceğe dair düşüncelere kapılmak da olsa, bu düşünceler zihnimize sızarlar ve ondan beslenirler ve bu bağımlılık yapıcı bile olabilir. Çoğumuz mutluluk istediğimizi iddia ederiz ancak yine de tekrar tekrar çile çekmeyi seçeriz. Burada söylemek istediğim olumsuz düşünceleri hemen bırakıp yerlerine olumlu düşünceleri sokmak değil. Sadece olumlu düşünmek ruhsal olarak bir şeyleri atlamaya sebep olur ve arzu ettiğimiz mutluluğu bize vermez. Devamlı olarak çilemize geri döneriz çünkü zihnimizde olumsuz deneyimlerin farklı sonuçlanması için çaba gösteririz ve bunun bir mümkünatı yok.

Acımıza son vermenin yollarını araştırmak için çaba gösterirken ona tutunuruz.

Psychology Today’de Nancy Colier şöyle diyor:

“Acı kimlik hissimiz ile iç içedir. Acılarımızı kendimize hatırlatarak kişisel öykümüzü, kendimize dair öyküyü, bize ve yaşamımıza olan şeyleri canlı tutarız. Çile çekme hikayelerimize derinden bağlıyızdır ve hatta acıyı sevdiğimiz bile söylenebilir. Bunun sonucunda artık işe yaramasa ve aktif olmasa bile onu şu ana getirmeyi bırakmakta zorlanırız. Çünkü acıları geride bırakmak temel olarak olduğumuza inandığımız kişi ile olan bağımızın, bizi biz yapan şeyin kaybedilmesi anlamına gelir.”

Acılı Düşüncelerin Getirdiği Hisleri Hissetmeyi Öğrenin

Kötü anıları, utandırıcı anları ve “ya şöyle olsaydı” gibi düşünceleri tekrar ve tekrar düşünmek kısa vadede daha kolay olabilir. Fakat zamanla bu düşünceler haline gelir ve onlar haline geldiğimize inanırız. Onların geçip gitmesine gerçekten izin vermeyi öğrenene kadar tekrar ve tekrar döneriz. Zihnimiz acıyı gerçekten hissetmekten kaçınmak için, bizi koruma amacıyla, oldukça fazla iş yapabilir ve buna minnet bile duymamız gerekebilir. Hatta belki de zihnimize teşekkür etmeli ve ona içimizdeki hisleri keşfetmek için ondan izin almalıyız.

Peki Ne Yapmalı?

Olumsuz düşünceleri tamamen durdurmayı öğrenmeyi isteyebilirsiniz ancak onların farkına varana kadar durmayacaklardır. Belki de bu makaleyi okuyarak bazı düşüncelerinizin ne kadar tekrar edici olduklarının farkına varacaksınız. Zihniniz bir dahaki defa takılı kaldığında, ona bunu istemediğinizi söyleyebilirsiniz ancak beraberinde gelen hisleri de fark etmeyi unutmamalısınız. Mindfulness uygulamasını yapabilir ve düşüncelerimizi kendimizden ayırabiliriz. Kendimizi düşüncelerle derinlemesine tanımlamak yerine bir gözlemci olmayı seçebiliriz. Böylece düşünceyi oluşma aşamasında fark edebiliriz. Yani “çok aptallık ettim, fırsatım olduğunda bu teklifi kabul etmedim çünkü adım atmaya hep korkuyorum” demek yerine, düşüncemize dışarıdan bakabilir ve “yeterince iyi olmadığım düşüncesine sahibim ve şimdi bu düşüncenin nereden geldiğini ve ona bağlı hisleri biliyorum, onları hissediyorum ve geçmelerine izin veriyorum” diyebiliriz.

Bunları aşmanın tek yolu onları yaşamak

Zihnin olumsuz düşünceler döngüsünü kırmaya başlamak istiyorsanız, farkına varmanız gereken ilk şey onların içinden geçmek ve bu düşünceleri gerçekten sonlandırmak, taşıdığımız acıyı hafifletmek istiyorsak, onlarla doğrudan yüzleşmeliyiz ve sadece onlara bağımlı kalmamalıyız.

Bunu yapmanın tek yolu acı veren düşüncelerin beraberinde getirdikleri hisler ve duyguları gerçekten hissetmek. Düşüncelerin size nasıl hissettirdiklerini tanımlayın ve hatta “şuna dair kötü hissediyorum” deyin. Sonrasında bir şey düşünüp söylemenize gerek yok, sadece duygunun hissedilmesine izin verin. Yoğun olabilir, ağlayabilir veya kontrolsüzce gülebilirsiniz veya hiç bir şey olmayabilir bile. His ve duygularınıza kendini gösterme ve hissetme izni verdiğinizde, ayrıca kendinize dair şefkat ve kibarlık gösterdiğinizde, bu duygular ve hatta negatif düşünceler daha sessiz hale gelecekler. Çünkü daha önce dediğimiz gibi tek çıkış yolu onları yaşamak.

Bu Zaman Alır

Lütfen kendinize nazik davranın ve bunu hemen yapamazsanız kendinizi suçlamayın. Çünkü onyıllar boyunca sürmüş olan bir olumsuz düşünce kalıplarına bağımlılık mevcut. Farkındalık sahibi olmak bununla başa çıkmanın ilk adımı. Bu nedenle ilk başta tekrar eden düşünce kalıplarını fark ederek başlarsanız bu mükemmel bir ilk adımdır. Zaman içerisinde daha da kolay hale gelecek ve sonrasında kendinizi düşüncelerinizden ayırabilecek hale geleceksiniz. Bir gözlemci olacaksınız ve hislerinizi hissetmeye izin verecek, onların yoğun olduklarını görecek, zamanla tamamen geçmelerine izin vereceksiniz.

Bunu başarabilirsiniz.

Bu hayatta en çok inandığım şey, iyiliğin ve güzelliğin içten geldiği gerçeğidir. İçten gelen güzelliğimizi keşfetmek ise tamamen bizim elimizde. Hepimizin evrende gerçekleştirmek zorunda olduğu bir amacı ve misyonu var. Bütünsel Yaşam Koçu, Klinik Aromaterapist, Motivasyonel Konuşmacı olarak çıktığım iyilik yolculuğunda; benim amacım da, insanlara ışık tutarak kendilerinin en iyi versiyonları haline gelmelerine yardımcı olmak.

Ayşe Tolga

Bilişsel bozukluklar esnek olmayan veya irrasyonel düşünce kalıplarıdır. Akıl bilgi işlerken bunları kullanır. Bilgileri ve işlenme şeklini seçerler. Daha sonra süreç sonuçlarını düşünce ve duygular şeklinde üretirler. Farklı türde bilişsel çarpıtmalar vardır. Hepimiz bunları yaşamımızın bir noktasında deneyimleriz. Bunları bir süre içinde yaşıyorsanız, sorun değil. Sık sık ortaya çıkarsa psikolojik zarara ve kişiler arası ilişki sorunlarına neden olabilirler. Bilişsel çarpıklık ve bozukluklar kişisel gelişim için de bir engeldir. Bilişsel çarpıtmaların sıklıkla çiftler üzerinde etkisi vardır. Bu çarpıklıklar birlikte yaşama, aşk ya da tartışmalar hakkındaki düşüncelerimize hükmetse, ilişki bir kriz yaşayabilir. Bu yüzden ilişkilerinizdeki bilişsel çarpıklıkları tanımlamak önemlidir. Düşüncelerinizi ilişkileriniz hakkında yönlendirenleri bulmak, daha mutlu olmanın anahtarıdır.

Aşırı genelleme – bir kez yeterli

Aşırı genelleme, bir ya da iki yalıtılmış olayın bir şey hakkında bir açıklama ya da genel bir kural oluşturmak için yeterli olduğu zamandır. Aşırı genelleme örneğine şunu verebiliriz: eğer partnerim istediğim bir şeyi almayı unutursa, bir dahaki sefere ona sormayacağım çünkü “her zaman istediğim her şeyi unutur.”

Aşırı genelleme ile ilgili sorun, sürekli olarak ültimatom veren bir yargıç olmanızdır. Ayrıca diğer kişiyi basit bir şekilde sınıflandırmış olursunuz. Eğer bir hata, her zaman berbat olacağımız anlamına gelirse, neden farklı davranmaya çalışalım ki?

Aşırı genellemeyi yenmek için yararlı bir strateji var. Genel kuralla çelişen gerçekleri aramaya çalışın. Örneğin, eşinizin, sorduğunuz her şeyi unuttuğuna inanıyorsanız. istediğiniz şeyi hatırladığındaki örneklerine bakmaya çalışın. Kendinizi sorgulamak için kapasitenizi eğitmekle ilgilidir bu. Bilgiyi daha objektif bir şekilde işlemenizi sağlar. Daha sonra gerçekçi ve âdil bir sonuca varacaksınız.

“Benim kuşağımdaki en büyük keşif, bir insanın tutumunu değiştirerek hayatını değiştirebileceğidir.”

– William James

Aşırılık – reçete gözlükler her şeyi büyütür

Bu çarpıklık, belirli özellikleri abarttığımız bir filtreden deneyimleri gözlemlemekle ilgilidir. Birisine aşık olduğunuzda, genellikle aşırıcı biri hâline gelirsiniz. İlk karşılaşmalarınızın sonuçlarını abartırsınız. Bazen küçük bir detayı fantastik bir şeye dönüştürürsünüz ya da küçük bir hatadan dolayı bir felaket senaryosu yazabilirsiniz. Tartışmaya alışkın olmayan çiftlerde aşırılığın çok olduğunu görüyoruz. Ayrıca bir çift ilk kez kavga ettiğinde de bu durum ortaya çıkar. Çift bir konuda anlaşamaz ve anlaşmazlık büyük bir sorun haline gelir. Üstesinden asla gelemeyecekmiş gibi hissederler. Küçük bir şey, ilişki için büyümenin önündeki engel gibi görünebilir. Bu tür bir çarpıtmanın bazı örnekleri, “Onunla aynı fikirde olmamaya dayanamıyorum” veya “Bu gerçekten aptalca bir yalan, ama bana yalan söylemesi yine de korkunç.” Aşırıcılıkla başa çıkmanın bir yolu, duygusal kelime dağarcığıdır. Kendimizi ifade etmenin dengeli bir yolunu bulmalıyız.

Kişiselleştirme – Dünya bizim etrafımızda dönüyormuş gibi hissetmek

Bir kişi, kendini başka birinin ruh halinden veya davranışından sorumlu hissettiğinde yaşanır bu. Bazı örnekler şöyle: “İş yerinde keyfi bozuktu çünkü sabah ona mesaj atmadım” ya da “Bütün gün arkadaşlarımla zaman geçiridm, şimdi eve gelince beni görmezden geliyor.” Kişiselleştirme, başkalarının esenliğinden aşırı derecede sorumlu hissetmenizi sağlar. Partneriniz duygularınızı kontrol edebilirmiş gibi hissedersiniz. Kişiselleştirmenin üstesinden gelmek için pratik bir alıştırma. Bir çember çizin ve tüm olası nedenler arasında ne olduğuna dair sorumluluğu bölün. Her şeyden sadece kendinizin sorumlu olmadığınızı anlamak önemlidir.

Negatif etiketleme – her şeye bir derece vermek

Negatif etiketleme, partnerinizi genel olarak olumsuz bir şekilde tanımlamaktır. Partnerinizin hayatının her alanında olumsuz özellikleri tanımlamak anlamına gelir. Bazı örnekler şöyle: “Ben onunla konuşurken futbol izlemesi bencilce,” “her zaman kendisi hakkında konuşması düşüncesizce.” Ya da “Aptal, çünkü ona söylediklerimi anlayamıyor.” Bu bilişsel bozulma, romantik ilişkilerde büyük bir soruna neden olabilir. Psikolog John Gottman’a göre, bir ayrışmaya neden olan sorunlardan birine yani hor görmeye dönüşebilir. Partnerimizi olumsuz olarak değerlendirirsek, onun olumsuz bir imajını geliştiririz. Bu duygusal sıkıntı ve öfkeyi artırır.

Duygusal akıl yürütme – Bu şekilde hissediyorsam nedeni bir şeylerin yolunda gitmemesidir

Duygusal muhakeme duygularımız için dışsal nedenler arar. Eğer doğru hissetmiyorsak, durum yanlıştır ve bir şey ya da birileri sorumludur. Romantik ilişkilerde, bir partner duyguları tarafından boğulmuş olabilir. Daha sonra sadece duygularına dayalı kararlar alırlar. Duygusal akıl yürütmenin bir örneği şöyle olabilir: “Üzgünüm, terkedilmiş hissediyorum çünkü bütün gün bana mesaj atmadı.”

Sadece duygulara dayalı kararlar vermek iyi bir fikir değildir. Duygular sürekli değişir ve geçicidir. Bu bir karar için iyi bir temel değildir. Romantik ilişkiler uzun süreli süreklilik ve bağlılığa ihtiyaç duyar. Bunları anlık duygusal dürtülere dayandıramazsınız. Duygularımız ile dışsal durum arasındaki farkı anlayabilmemiz gerek. Durumu nesnel olarak analiz etmeliyiz. Tarafsız bir gözlemci olmak için çaba sarf etmeliyiz. Aynı durumda bir arkadaşınıza ne tavsiyede bulunacağınızı düşünün. Bu psikolojik mesafeli egzersiz, duygusal akıl yürütme ile başa çıkmak için iyidir.

“ Aşkın gözü kördür ve sevenler, kendilerinin işlediği güzel aptallıkları göremez.”

– William Shakespeare

Akıl okuma – tehlikeli doğaüstü güç

Akıl okuma, partnerinizin düşündüğünü inandığınız şeylere savunmacı bir tavırla tepki vermenize neden olur. Bu özel bilişsel çarpıtma, spekülasyon üzerinde hareket etmenizi sağlar. Gerçekte sahip olduğunuz bilgilere cevap veremezsiniz.

İşte bir akıl okuması örneği, “evde kalmayı umursamadığını söyledi, ama benimle dışarı çıkmadığı için çok kızdığını biliyorum.” Bir diğeri “partnerim terfi etmemi kutladı, ama bunu hak etmediğimi düşündüğünü biliyorum. ” Kendinizin ne düşündüğü ve hissettiği konusunda bile çoğu zaman emin olmadığınızı unutmayın. Yani, diğer kişinin ne düşündüğünü bilmek imkansızdır. Birini iyi tanıyor olsanız da, tam olarak ne düşündüklerini bilmek son derece zordur. Zihin okunma sorununa yardımcı olabilecek bir şey, “tahmin etmeden önce sor” tekniği olabilir. Kendinize sorun. Partneriniz hakkında ne bildiğinizi ve ne tahmin ettiğinizi düşünün.

Zihninizin nasıl çalıştığını anlamak, sınırlarını aşmanın ilk adımıdır. İlişkinizde ortaya çıkan bu bilişsel çarpıklıklarla savaşmak için her gün çalışın. Bunu yaptığınızda, kendi düşüncelerinizin sahibi olacaksınız. Önyargısız olacak ve ilişkilerinizden bütünüyle zevk alacaksınız.

Psikolog Julia Marquez Arrico

Durduk yere aklımızdan geçirdiğimiz ve hatta alışkanlık haline getirdiğimiz bazı düşünceler bizi zehirliyor!

Pozitif düşünmenin gücünü artık hepimiz biliyoruz. “İyi düşün iyi olsun” deriz ancak arada sırada aklımıza uğrayan ufak tefek negatif düşüncelerin psikolojimizi nasıl bozduğunu, günlük hayatımızı ve ilişkilerimizi nasıl olumsuz etkilediğini fark etmiyor olabiliriz. Dahası, negatif düşünceler ömrümüzü kısaltıyor bile olabilir!

2009 yılında yapılan ve Circulation dergisinde yayınlanan bir araştırma, yaklaşık 100,000 kadın incelendi. Sonuçlara göre alaycı ve küçümseyici bir bakış açısına sahip kadınlar, daha pozitif düşünenlere kıyasla çok daha fazla kalp hastalıklarına yakalanma riski taşıyor. 2014 yılında yapılan başka bir araştırma ise, kin duygusunun zararlarını ortaya çıkardı. İnsanlara karşı düşmanca duygular beslemenin kronik stres, kaygı ve depresyon gibi durumları körüklediğini kanıtlayan araştırma, daha dost canlısı bir tutumu alışkanlık haline getirmenin ömrü uzattığı yönünde sonuçlar ortaya koydu.

1- “Sonra yaparım”

Eğer zamanımız varsa bir şeyleri ertelemek bize geçici bir huzur ve keyif verebilir. Ancak biriken işler, uzun vadede daha çok strese neden olarak üzerimize yığılır. Erteleme alışkanlığı, stresi en çok tetikleyen alışkanlıklar arasında görülüyor. Bu alışkanlıktan kurtulmak kolay olmayabilir, özellikle ilk adımı sürekli ertelemek durumundaysanız! Ancak kendinize ulaşılabilir, küçük hedefler koyarak başlayabilir ve motivasyonunuzu artırmak için kendi düzeninizi kuracak şekilde planlamalar yapabilirsiniz. Yapmanız gereken 10 tane şey varsa, bunlardan en önemli olan 5 tanesini seçip kendinize bir zaman belirleyin. Küçük adımlarla başlamak her zaman kendinize karşı nazik olmanıza yardımcı olacak. “Ertelemeyi bırakmam lazım” diye kendinizi suçlamak yerine, “yavaş yavaş ertelemeyi bırakmaya başlıyorum” diyerek kendinizi cesaretlendirin.

2- “Dünyanın sonu geldi!”

Dünyanın korkunç bir yer olduğuna inanmak zor değil. Tek yapmanız gereken şey dünyada ve hayatınızda olup biten negatif şeylere odaklanıp iyi şeyleri hiç görmeyerek bir süre karanlıklara kapılmak… Amerikalı psikoterapist Robyn Gold, “Olayları olduğundan daha kötü bir şekilde yorumlarsak veya kötü bir şey olduğunda daha kötü şeylerin olacağını düşünürsek duygusal bir kısır döngünün içine gireriz” diyor ve felaket senaryolarıyla düşünmenin zararları konusunda uyarıyor: “Diyelim ki bir sınavda başarısız oldunuz. Kötü düşüncelere kapılırsanız bu durumu sınıfta kalacağınız, asla mezun olamayacağınız, bir iş bulamayacağınız ve hayatınızın sonuna kadar ailenizle yaşamanız gerektiği şeklinde yorumlayabilirsiniz!” Felaket senaryoları döngüsüne girmemek için, zor bir süreçten geçerken kendinizi daha iyisini yapabileceğiniz ve bu süreçten bir şeyler öğreneceğiniz konusunda cesaretlendirmeyi deneyin.

3- “Ben yetersizim”

Bir şeylerin istediğiniz gibi gitmemesi her zaman sizin yetersiz olduğunuz anlamına gelmez. Becerilerinizi ve başarılarınızı asla küçümsemeyin ve her zaman elinizden gelenin en iyisini yapmaya çalıştığınızdan emin olun. Elinizden gelen bazen başarmak için yeterli olmayabilir. Yine de eksikliklerinize odaklanmak, zehirli düşünceleri beraberinde getirir ve motivasyonunuzu yerle bir eder. Sık sık iyi ve başarılı bulduğunuz yönlerinizi kendi kendinize sıralayın ve daima kendinize karşı nazik olun. Bir dostunuza ‘sen yetersizsin’ demezsiniz değil mi? Bunun yerine onu cesaretlendirmeyi ve motive etmeyi tercih edersiniz. Kendiniz için de aynısını yapın.

4- “Kendini düşünmek bencilliktir”

Bencillikle ilgili bildiğimiz şeylerin çoğu yanlış! Çevrenizdeki insanlar, aileniz ve işiniz için faydalı olabilmeniz, kendi dengenizi sağlayabilmenizi gerektirir. Bunun için öncelikle kendinizi düşünmeli, kendinize iyi bakmalısınız. Siz daha iyi olursanız, çevrenize de daha çok faydanız dokunacaktır.

5- “Şu olursa mutlu olacağım”

Peki ya şimdi mutlu olamaz mısınız? 10 kilo verdiğinizde, bir sevgiliniz olduğunda, hayalinizdeki işte çalışmaya başladığınızda… Mutlu olmanız için bir şeyin gerçekleşmesini beklemeniz bir süre sonra şimdiki halinizden asla memnun olamamanıza sebep olur. Şimdi, şu anda, elinizdeki imkânlarla nasıl mutlu olabilirsiniz? Bunu keşfederseniz, ideallerinizi gerçekleştirmek için daha sağlıklı bir motivasyon elde etmiş olursunuz. 10 kilo vermek için küçük adımlar atmak, kalbinizi aşka açmak, hayalinizdeki iş için kendinizi hazırlamak da sizi mutlu edebilir. Bunların hiçbiri olmasa bile, dönüp baktığınızda bugünkü halinizde şükredecek pek çok şey olduğunu keşfedebilirsiniz. Şimdiki zamanda mutlu olmanız ideallerinize giden yolda işinizi daha da kolaylaştıracaktır.

6- “Böyle hissetmemem gerekir.”

Duygularımızı yeterince tanıyor muyuz? Öfke, hayal kırıklığı, coşku, sevinç, kıskançlık… Bunlar gibi daha pek çok duygu var. Belirli durumlarda bu duyguları hissetmek tamamen normal. İnsanlar duygularını seçebiliyor olsaydı, her zaman mutlu olmayı seçerdik, öyle değil mi? Elinizde olmadan kapıldığınız duygular için kendinizi suçlamak yerine, o duyguları tanımaya çalışın. Duygularınıza izin verin. Hiç kimse, bir durumda ‘öyle’ hissettiği için birilerine açıklama borçlu değildir. İyi ya da kötü, nasıl hissediyor olursanız olun, duygularınızı serbest bırakın. Siz duygularınız için kendinizi suçladığınızda, başkalarına da sizi suçlamaları için alan bırakmış olursunuz. Siz duygularınızla barıştığınızda ve kendinizi suçlamadığınızda, bu duyguların esiri olmak yerine onları sadece ‘hissedersiniz’. Ve bir şeyler hissetmek tamamen normaldir!

7- “Hep benim başıma geliyor”

Algıda seçicilik diye bir şey duydunuz mu? Etrafta çok fazla kırmızı araba olduğunu birkaç kez söylerseniz, o gün gerçekten de bir sürü kırmızı araba gördüğünüzü fark edersiniz. Kötü bir şey olduğunda bunun ne sıklıkla tekrarlandığına odaklanmak yerine, o anki duygunuza ve olası çözümlere odaklanabilirsiniz. Bazı şeylerin sürekli sizin başınıza geldiğini düşünmek, kötü bir alışkanlıktır ve bu alışkanlığın size neler yaptığını onu bırakmadan asla anlayamazsınız!

8- “Keşke onun gibi olsam”

Özenmek ve kıskanmak, tamamen doğal ve çoğunlukla zararsız duygulardır. Ancak bu duygulara ‘kapılmak’, bizi zehirli bir düşünce döngüsüne sokabilir. Birinin sizden daha iyi olduğunu, daha güzel göründüğünü, daha özgüvenli olduğunu, daha mutlu olduğunu düşünebilirsiniz. Yine de gördüğünüzün sadece bir ‘imaj’ olduğunu ve o kişi olmanın nasıl bir şey olduğunu bilemeyebilirsiniz. Siz sadece size gösterileni görüyorsunuz. Özenme ve kıskanma duygularını ilham alma motivasyonuna dönüştürmek elinizde. Beğendiğiniz, harika olduğunu düşündüğünüz birini ilham kaynağınız haline getirmek yerine onun gibi olamadığınıza üzülmeyi seçerseniz, alabileceğiniz ilhamı ziyan etmiş olursunuz!