İÇİNDEKİLER

Ruhsal dünyamızdaki sorunları tedavi etmek ve içinde bulunulan durumdan kurtarmak bütün tedavi biçimlerinin ortak noktasıdır. Önceleri tek amaç sıkıntıları ve acıları bedende, bilinçdışında ve benlikte tutmamaktı. Freud, hastalarını konuşmaları için serbest bırakmış ve böylece Psikanaliz“in doğmasına sebep olmuştur. Bununla beraber o ana kadar tedavi edilmediğine inanılan hastalar sayesinde kişinin bilinçli isteği dışında bir alanın varlığı ortaya çıkmıştır. Psikanalizde amaç, bilinçdışı üzerindeki direnci kaldırarak semptomların da bir anlamı olduğunu göstermektir. 1918’de Budapeşte’deki konuşmalarından oluşturarak yayınladığı “Psikanalitik Tedavide Yeni Yollar” adlı yapıtında Freud, psikanalizi diğer terapilerden ayırmıştır. Freud, “Psikanaliz bastırılmış ruhsal unsurların ortaya çıkmasıdır. Aynen kimyager gibi semptomları laboratuarda ortaya koyup ayrıştırıyoruz” der. Ancak bu ayrıştırma sonunda hemen senteze gidilmemesi gerektiğini, bunu hastanın kendisinin yapması gerektiğini de belirtir.

Psikanaliz küründe yöntem “serbest çağrışım“dır. Çerçevesi vardır. Frustrasyon ve perhiz içinde uygulanmalıdır. Analizin devam edebilmesi için hastanın analiste karşı arzularının var olması gerekir. Psikanalizde temel, cinsellik (cinsel gelişim) ve bilinçdışı üzerinedir. Ancak 1980’lerden sonra yeni patolojiler ortaya çıktığı için psikanalizin yöntemi değiştirilip “psikanalitik psikoterapiler” sunulmaya başlanmıştır. Temel nedenler üzerine konuşmamız gerektiğinde ise; herkesin psikanalizden geçmek için yeterli ruhsal yapıya sahip olmadığı, bunun için hem zaman hem de maddi yatırım gerektiği söylenebilir. Psikanaliz eğitiminin gelişmemesi ve yayılmaması da bir başka nedendir.

Psikanaliz küründe sadece analist ve analizan vardır. Analizan divana uzanır ve analistini görmez. Psikanalitik psikoterapi ile diğer terapilerde yüz yüze olmak söz konusudur. Analist analizanın tüm çerçevesinde uzaktır. Haftada 45’er dakika olmak üzere en az 3 seans olmalıdır. Buna karşılık psikoterapiler haftada 3 seanstan daha az olabilir. Psikanaliz tedavi etmeyi hedeflemez, semptomun arkasında yatan “neden”leri bulmaya çalışır. Semptom burada ara bir yoldur. Freud, “psikanalizde yaptığımız varolan bilinçdışı duygulanımların varlığını göstermektir” der. Ancak yüz yüze çalışmalarda bastırılan bilinçdışına ulaşmak kolay olmamaktadır. Psikanaliz dışındaki bütün terapilerde hastanın çevresine müdahale etme, semptomlarını yenmede çeşitli teknikler öğretme söz konusudur.

Psikanalitik psikoterapi ile psikanalizin referans noktaları benzerdir. Farklı olan sadece pozisyonun değişmesidir. Aktarım ve direnç gibi kavramlar aynıdır. Diğer farklara baktığımızda ise yüz yüze görüşme ve seans sayısı değişmektedir. Çerçeve de bu yüzden zor korunmaktadır. Analist hiçbir yardım ve telkinde bulunmaz, söylemi dinler. Freud, “bunu da hastanın arkasında gerçekleştirebiliriz” der.

Bütün farklara rağmen analitik süreç tektir ve kökünü psikanalizden alır. Bu terapileri yapmak için psikanalizden geçmek ve “analist” olmak gerekliliği unutulmamalıdır. Psikanlitik psikoterapiler kaynağını unutmadan yoluna devam etmeli ve psikanalizden ayrılmamalıdır. Ama tekniğin değil de yöntemin değişmesi artık kuramın adının da değişmesidir.

Orhan Dünya – Psikolog 

BU yazıda psikanalitik psikoterapi üç öğe üzerinden ele alınmaktadır. Bunlardan ilki çerçeve, ikincisi hasta, üçüncüsü terapisttir.

Freud’un 1922’de yaptığı üç bölüme ayrılmış psikanaliz tanımlamasıyla başlarsam, Freud psikanalizi:

1) başka türlü neredeyse ulaşılamayan zihinsel süreçleri soruşturma işleminin,

2) (bu soruşturmaya dayanarak) nevrotik rahatsızlıkları tedavi etme yönteminin ve

3) bu yolla elde edilmiş ve giderek yeni bir bilimsel dal bünyesinde toplanan bir dizi psikolojik bilginin adı olarak tanımlamıştı.

Psikanalitik psikoterapide yine zihinsel süreçler araştırılır ama yalnızca nevrotik hastalıklar değil, nevrotiklerden daha geri düzeyde olan, narsisistler, borderlinelar ve borderline kişilik örgütlenmesi olan, ilkel savunmalar kullanan, nesne ilişkilerinde sorunlar olan diğer hastalar da  ele alınır. Aynı biçimde bu yolla elde edilen veriler, psikanalitik kuramda kullanılagelmiş ve bazı durumların daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Psikanaliz dinamiktir. Freud, bu yönüyle, yaşamı boyunca kuramını geliştirmesi, farklı açılardan ele alması ile örnek bir bilimsel tavır sergilemiş, verileri kuramla bütünleştirmiştir. Akranları ve ardından gelenler bu mirası devralmış ve psikanalizi hem kuramsal hem klinik uygulama açısından geliştirmeyi sürdürmüşlerdir.

ÇERÇEVE

Psikanalitik psikoterapi, bir bakıma, psikanalizin çerçevesiyle oynanmış, çerçevesi değiştirilmiş halidir. Seans sayısı farklı olabilir, görüşme divan kullanılarak değil, yüz yüze oturularak yapılır. Psikanalizi psikanaliz yapan, özel kılan öğelerden birisi çerçevesi olduğu için, çerçevenin değişmesi yöntemin adının ve dinamiklerinin de değişmesine neden olmuştur. Bir tarafta psikanalitik psikoterapi; psikanalizden geçebileceği düşünülen ama çerçeveye uyamayan, sık gelemeyenler gibi, hastalarla yapılan, psikanalitik tutumun temel alındığı terapilerdir. Diğer taraftan kişilik özellikleri nedeniyle psikanaliz yapılamayacağına karar verilen, daha geri düzeydeki hastalara uygulanan, yine analitik tutumun sergilendiği terapiler de psikanalitik psikoterapidir. Bunlarda çerçeve, hastanın durumu, gerileme yeteneği, aktarım biçimi gibi ögeler göz önüne alınarak çerçeve değiştirilmiştir.

Böylelikle psikanalitik psikoterapi, psikanalitik bir yaklaşımın uygulanabileceği popülasyonu genişletir. Bu bir avantajdır, çünkü analitik bir tutumun içselleştirilmesi kişisel gelişim için çok müthiş bir olanaktır. 

Sıklık ve maliyet gibi bazı açılardan kullanım ve uygulama kolaylığı getirir ama hangisinin daha kolay olduğu tartışmalıdır. Yine de psikanalitik psikoterapi, çerçevenin sınırları daha sık zorlanır, dış gerçekliğe klay kayılır. Psikanalitik psikoterapide sıklık azaltıldığında hastanın tedaviye yaptığı yatırım azalır. Yatırımın azalması, bağlantının yeterince oluşmamasına, aktarımın istenen düzeyde ele alınamamasına neden olur, dirençleri güçlendirebilir. Böylelikle terapist daha güçlü dirençleri daha çok yorumlamak, ele almak zorunda kalacaktır.

Divana uzanamayanlar; simgeleştirmede, hayal etmede, bütünsel kendilik ve nesne tasarımlarına sahip olmada, kaygıya tahammülde, bastırmayı kullanabilmede zorluklar yaşayanlar, psikosomatik rahatsızlıkları olanlar psikanalitik psikoterapi ile sağaltılabilirler. Ama yine de hastanın seçilmesi gerekliliği burada da sürmektedir.

Psikanalitik psikoterapide ilaç kullanım imkanı vardır. Psikanaliz ancak, analizanın ilaç kullanımını gerektirecek düzeyde kötüleşmediği durumlarda sürdürülebilir. Psikiyatrik ilaç kullanımının gerektiği durumlarda psikanalitik psikoterapiye geçmek ya da en baştan psikanalitik psikoterapi ile başlamak gerekir ki bu durumda bile terapiyi sürdüren kişi ile ilaçları düzenleyen kişinin farklı olması önerilir.

Müdahaleler psikanalitik psikoterapide daha serbesttir, daha seslidir. Terapsitin etkinlik düzeyi daha fazla olabilir. Şimdi ve burada ile çalışmak her zaman önemli olacaktır.

Her iki çalışmada da hasta hem yaşamında hem de kendinde değişiklikler yapma ve yaşamını ve kendisini araştırma isteği taşımalıdır. Bu istek beraberinde; zaman, para, enerji yatırımını, samimi bir biçimde kendini ortaya koymayı getirmelidir. Çerçevenin içini ancak bu arzu, istek, motivasyon ve libido yatırımı doldurabilir.

Psikanaliz iyileştirme amacını açıkça belirtmez ve ön plana çıkartmaz. Analiz etme, aktarımı derinleştirme ve yorumlama, ardından sonlanma ve ayrılma psikanalizin asıl konularıdır. Burada görece daha gelişmiş bir yapılanma olduğundan hastaların yorumlama ve sentez kapasitesi de genelde daha gelişmiştir. Değişme ve iyileşme arzusu daha yoğun olarak analizandan gelir. Psikanalitik psikoterapi, adında “terapi” kelimesini taşımasından da anlaşılacağı gibi iyileştirme ve bütünleştirme amacını daha çok üstlenmiştir. Analizin, taşıyıcılığın, sentezin ağırlık noktası terapiste doğru kaymıştır.

Psikanalitik psikoterapiler başlığında; dinamik, dışavurumcu ve destekleyici gibi farklı yaklaşımlar da vardır. Kernberg bunları;

·         Kullanılan ana teknik araçlara (açıklığa kavuşturmaya ve yorumlamaya karşın önerilerde bulunma ve çevresel müdahale),

·         Aktarımların ne düzeyde yorumlandığına ve

·         Teknik yansızlığın ulaştığı düzeye göre tanımlar.

HASTA

Hem psikanaliz hem psikanalitik psikoterapi için hasta seçimin iyi yapılması çok önemlidir, çünkü pahalı ve uzun süreli bir tedavinin en yararlı bir biçimde kullanılması iyi olur. Psikanaliz için; en azından olağan bir zekâ düzeyi, görece ılımlı olan bir nesne ilişkileri patolojisi, yalnızca hafif düzeydeki antisosyal özelikler, tedavi için yeterli düzeyde güdülenme ve bir içgözlem ile içgörü yetisi olmalıdır.

Psikanaliz; nevrotik kişilik örgütlenmesinde, histerik kişiliklerde, takıntılı-zorlantılı kişiliklerde ve depresif-mazoşistik kişiliklerde bir tedavi seçimi olabilir. Altta yatan sınır kişilik örgütlenmesine rağmen, dürtü denetimi, kaygıya dayanma ve yüceltme kanalları varsa, saldırganlık yıkıcı değilse, antisosyal eğilimler yoksa, nesne ilişkileri iyiyse narsistik kişilikler de analiz edilebilir.

Eyleme vurma olasılığının ve gözlemleyici benliğin düzeyi, sınırda hastanın analizden geçip geçemeyeceğiyle ilgili önde gelen ölçütlerdir. Nesne ilişkilerinin gelişmişlik düzeyine, en azından bazı gelişmiş veya nevrotik aktarımların var olup olmadığına bakılmalıdır.

Antisosyal eğilimler, bilinçli bir çarpıtma ile yalancılığın varlığı, klasik psikanalizin ve psikoterapinin uygulanmasını ve olanaksızlaştırır. Hastanın diğer insanlarla derinleşmiş ilişkilerini bir miktar ayrımlaştırma yetisi olduğunda, ilkel aktarımların analitik ortam üzerindeki yıkıcı etkilerinin ortaya çıkma olasılığı azalır.

Psikanalitik psikoterapi gerektiren hastalarda; kronik huzursuzluk, sık dalgalanan duygular, oynak, kararsız ilişkiler, gerçekdışı hedefler, eşduyum güçlüğü, gerçekliği kendini merkeze koyarak yorumlama, yas tutma yetisinde sorunlar, sevme güçlüğü, cinsel sorunlar ve ahlaki bozukluklar vardır. Çelişkili kendilik ve nesne tasarımlarını bölme ya da etkin bir biçimde çözerek ayırma kullanılan ana savunma mekanizmalarındandır. Buna yadsıma, ilkel ülküleştirme ve değersizleştirme, yansıtmalı özdeşim, tümgüçlü kontrol gibi diğer ilkel savunma mekanizmaları eşlik eder.

Yapısal olarak; benliğin çatışmalar dışındaki kısmı çok sınırlanmış, üstbenlik zayıf bir biçimde içselleştirilmiş ve bütünleştirilmiş, benlik-üstbenlik sınırı belirsizleşmiş, en önemlisi de kendilik kavramındaki bütünleşme eksikliği yüzünden kimlik dağılması ortaya çıkmıştır.

Benlik dağılma kaygısını sıklıkla yaşar. İçsel bağlar, dışsal bağlar ve iç-dış arasındaki bağlar tehdit altındadır. Bu tehdit ve zaman zaman yaşanan kopmalar gerçekliğin değerlendirilmesini, kaygının bastırılmasını zorlaştırır. İç ve dış gerçeklik arasındaki sınırda sorunlar vardır. Buradaki sorunlar da gerçekliğin değerlendirilmesini bozar. Bağlara, yatırıma ve meraka yönelik saldırılarla karşılaşılır.

Bireyselleşme ve ayrılma sekteye uğramış, bu alandaki sorunlar güncelliğini korumuştur. Bu yüzden nesne sürekliliği zayıftır ya da yoktur, nesnenin yokluğuna tahammül azdır, güven duygusu azdır, ilişkilerdeki uygun mesafe ayarlanamaz, tümgüçlü kontrol korunmaya çalışılır ve saldırganlık nötralize olamamıştır. Bu durum seansları aşırı beklentilerle yükler, birçok konunun konuşulmadan kalmasına neden olur. Her şeyi yapabilen, tek seansta iyileştirebilen ve herşeyi verebilen anne gibi terapistler ve terapi yöntemleri aranır. Elbetteki bunlar beraberinde, hayal kırıklığı ile sık sık terapist değiştirme, sürekli olarak birgün aradığı tümgüçlü terapisti bulma umudunu sürdürme ile sonuçlanır. Bu arzuları tatmin etme iddiasındaki sözde terapistlerce istismar edilme komplikasyonu ya da sahte iyileşmeler ile karşılaşılır.

Kimlik dağılması ve kimlik sorunları, çifte değerliliğe katlanamama ve hep ya iyi ya kötü ayrımında kalma, yoğun duygusal dalgalanmalar ve duygusal taşmalar, cinselliğin çok bastırılması ya da sapkınlık düzeyinde yaşanması, şiddetli ve işlenemez suçluluk ve utanma duygularının yanında ağır biçimde cezalandırılma korkuları ve düşlemleri, psikanalitik psikoterapi yapılmasını gerektirecek meselelerdir. İyiliğin, sevginin ve şefkatin gücü, iç dünyadaki varlığının olumlu etkileri gözlenemez, zor hissedilir ya da hızla parlayıp söner.

 TERAPİST

Psikanalizi temel alan yöntemlerde Freud’un yazıları esas alınır. Bilinçdışı ele alınır ve bilinçdışının incelenmesi temel amaçtır. Teknik yansızlık konumu sürekli olarak korunur. Terapide neler olup bittiğini anlamak için aktarımdan yararlanılır. Kişinin kendisini tanıması ve anlaması için özel bir ortam oluşturulur, bu ortam korunmaya ve sürdürülmeye çalışılır.

Bireysel analiz, eğitimin olmazsa olmaz bir parçasıdır. Teknik olarak yansızlığın ve sözel yorumların kullanılması ve öneri, destek ve eylemden kaçınılması esastır. Süreçteki iyileşme büyük içsel dönüşümlere dayandırılır.  Tam bir aktarım nevrozunun gelişmesinin kolaylaştırılması ve bunun yorumlamalarla psikanalitik açıdan çözümlenmesi asıldır.

Terapist; samimi, otantik, sıcak, sağduyulu olmalı, yaratıcı bir biçimde kişilik özellikleri ile karşı aktarımını tekniğinde bütünleştirmelidir. Freud’un 1910’da dediği gibi “hiçbir psikanalist, komplekslerinin ve dirençlerinin izin verdiğinin ötesine geçemez”, yani analistin kişiliği ile tekniği, analizin derinliği ve sonuçları arasında sıkı bir bağlantı vardır.

Analistin bilgisi ve deneyimi önemlidir. Psikanalitik psikoterapi yapan terapistlerin; temel psikanalitik kuramları, gelişimsel konuları, teknikle ilgili yaklaşımları ve gerilemiş hastalarla ilgili yazını bilmeleri gerekir. Kuramı bilme, verileri toplama ve yorumlama bir terapistin önemli özellikleridir. Kuram olmadan veriler bir bilgi yığını olacaklar hatta veri olarak kabul edileceklerin neler olacağı bile bilinemeyecektir. Kuramı iyi öğrenmeye, iyi okumaya ihtiyaç vardır. Ülkemizde psikanaliz alanındaki kaynaklar artmakla birlikte hala çok azdır. Bu yüzden yabancı dil bilme zorunluluğu kendisini hissettirmektedir. Ama Metis Yayınlarının Ötekini Dinlemek Serisi, Halime Odağ Vakfı Yayınları ve İstanbul Psikanaliz Derneğinin yayınları bu alandaki açığı kapatan önemli kaynaklardır. Terapistin eğitiminin konuşulması, kurumu da gündeme getirir. Psikanalitik psikoterapinin kurumunun olmayışı, klasik psikanaliz gibi kurumsallaşamaması yüzünden terapist eğitiminin standartlarının oluşmamış olması bir zorluktur. Çünkü yeterliliği olmayan kişilerin de psikanalitik psikoterapi yaptığını, psikanalitik psikoterapi eğitimi verdiğini iddia etme ama bunu denetleyememe durumu vardır. Ülkemizde bunun örnekleri mevcuttur.

Psikanalitik psikoterapide daha ağır hastalarla çalışıldığında, daha zorlayıcı ve düş kırıklığı yaratıcı, umutsuzluk yaratan durumlarla karşılaşma olasılığı yüksektir. Zor durumlar ve gelecekteki iyileşmeler için terapistin çok sabırlı olması gerekecektir. Terapistin, hastasındaki değişime duyduğu inanç; öncelikle kendisinden ve kendi analizinden, sonra hastasından, süpervizörlerinden, meslektaşlarından ve bu alandaki öncülerden, örnek çalışmalardan beslenir.

Olumsuzluk yüklendiğinde bununla mücadelede ve bu olumsuzlukları araştırmada daha zorlu bir ortamda olmak, affektif katılımı ve sözel olmayan iletişimi hastanın çabuk algılayıp fark edebilmesi de diğer zorluklardır. Beklemek, durmak, düşünmek için daha sınırlı bir alan vardır. Vücudun ve yüzün görülmesi, bazı açılardan hastayı rahatlatsa da terapistin serbestliğini azaltır. Düşlemi ortaya çıkaran, düşlemi ve fanteziyi devreye sokan, arananın orada olmaması, ama arananın yansıtılabileceği bir figürün var olmasıdır. Bu yüzden terapistin tüm varlığıyla ortada olması, hastanın düşleminin devreye girmesi ihtiyacını azaltır. Aktarımın doğası psikanalizdekinden farklılaşır. Karşı aktarım ile çalışmak ve bunu kullanmak için terapistin çok daha etkin ve deneyimli olması gerekir.

Terapist, örseleyici ve engelleyici durumların üstesinden gelebilmek, nesne sürekliliğini güçlendirmek, kendisini olduğu gibi kabul ederek derinliğini arttırmak için narsisistik eğilimlerinin üstesinden gelebilmiş olmalıdır. Çünkü tüm bunlar, hastaya yansıyacak, hastanın içinde de bu değişimler yaşanacaktır.

Terapistin duygularını anlama, tanıma ve ortaya koyma konusundaki yeteneği gelişmiş olmalıdır. İç dünyasındaki duygu yelpazesinin genişliği; merakı, kızgınlığı, acımayı, üzüntüyü, erotik heyecanı ve uyarılmayı, kıskançlığı, merhameti, iğrenmeyi, korkuyu, sevgiyi, şefkati, dostluğu hissedebilmesini ve anlayabilmesini sağlayacak, hastanın da duygularını anlayıp tanımasına, araştırmasına yol açacaktır.

Terapistin nesne sürekliliğini korumada özel bir çabası ve gücü olmalıdır. Bunu, uyarmadan, yutucu ve otoriter olmadan, yansızlığı koruyarak yapabilmek yetenek ve deneyim gerektirir. Geri düzeydeki hastalar sık sık öfke hissettirebileceğinden, kızgınlığını ve düşmanlığını kontrol edebilmeli, bu duygularla ve eyleme vurmalarla çalışabilmelidir. Eyleme vurmalara ilgisiz kalırsa ya da çok dikkate alırsa bunlar artabilir, süperegosunu çok ön plana çıkarırsa hasta katlanamayabilir. Öfkesini anlayamazsa tekniği, öfkesini kendisine yöneltirse iç dünyası, öfkesini dışarıya taşırsa diğer hastalarıyla ilişkileri olumsuz etkilenecektir. Hastaların bağlara, yatırıma ve meraka yönelik saldırılarını iyi göğüslemeli, tutma/taşıma işlevini sürdürebilmelidir.

Terapist, serbest dalgalanan dikkatini korumak ve sürdürmek için, analizden çok daha fazla enerjiye gereksinim duyar. Bunu yapabilmek için hem hasta ile iletişimini korumayı hem de zihnini bir kısmını bölerek orada serbestçe düşünebilmeyi becerebilmelidir. Analistin hafızasını, arzusunu, yönünü bırakma fırsatı ve şansı psikanalitik psikoterapi yapan terapistte yoktur. Serbestliğin ve varlığın amacı değişmiştir. Psikanalizde hiç kimse olmaya çalışarak hastanın düşlemini geliştirme amaçlanırken, psikanalitik psikoterapide bir kimse olunmaya çalışılarak hastanın düşleminin yapılandırılması amaçlanır. Yani bir yandan hasta ile çalışma sürdürülürken bir yandan da zihinsel esneklik, hareketlilik, yaratıcılık, bütünleştiricilik, bireşimcilik de sürdürülmeli ve bunlar seansa taşınabilmelidir.

BURSA PSİKİYATRİ

Gestalt Almanca bir sözcük olup “kendine özgü bir bütünlüğü olan şekil, örüntü” anlamına gelmektedir Geştalt psikolojisine göre her varlık bir takım parçalardan oluşur ama bu parçaların oluşturduğu bütünlük parçaların toplamından başka ve fazla bir şeydir. İnsan çevresinde!» olayları nesneleri, durumları bir bütün olarak algılar, onları oluşturan parçaları değil, Daha çok algı psikolojisi üzerinde duran geştalt psikologlarına göre her nesne bir zemin üzerinde algılanır. İnsan dikkatini bir nesneye, yönelttiğinde o nesne zeminden ayrılır, şekil olarak algılanır. Dikkat bir başka nesneye yöneldiğinde ilk nesne zemine geçer ikincisi şekil olur. Geştalt terapi geştalt psikolojinin bu temel kavramı yanında, psikanalizin, varoluşçu yaklaşım, ve Zen Budizm inancının temelini oluşturan kavramları yeni bir biçimde bütünleştiren ve buna dayanarak psikolojik sağlık alanına bazı yeni teknikler getiren bir terapi anlayışıdır.

Geştalt terapi yaklaşımını ortaya atan Frederic Pearls ( 1969 ) de, çoğu kuramcı gibi, başlangıçta psikanaliz ile ilgilenmiş ve onun yetersiz olduğu alanları görmüş bir kişidir. Pearls’a göre insan yaşamına bir bütün olarak başlamakta, ama büyürken, gelişirken geçirdiği rahatsız edici yaşantılar yüzünden bazı parçalan ile bağlantıları zayıflamakta ya da kopmaktadır. Terapinin amacı bu parçalanmışlığı bütünlüğe dönüştürmektir. Pearls’e göre bir gereksinmenin ortaya çıkması ile diğerleri zemine geçer ve bir parçalanma olur. O gereksinmenin karşılanması ile bütünlük ( geştalt ) tekrar oluşur. Bu defa başka bir gereksinme zeminden ayrılıp öne geçer bu defa onun giderilmesi için harekete geçilir ve bu süreç böyle devam eder. Pearls’e göre organizmanın net hücresi, her organı, her hangi bir fazlalığı atmaya, eksik olanı tamamlamaya ve böylece denge durumuna gelmeye çalışır. Bu dinamik sayesinde değişen koşullara karşın organizma homeostasis denilen bu kararlılığı korumuş -: Şimdi ve burada olma : Pearls insanların kendileri ile ve başkaları ile ilişkilerinde bütünleşme yolu olarak şimdi ve burada olana yoğunlaşmanın gereğine inanır. Şimdi ve burada olma» durumunun farkında olma, duyumları tam olarak alma, duygulanma ve bütünleşme, yaşarken ve davranışta bulunurken olup bitenlerin ayırdında olma demektir. Olan olmuş, olacak olan da henüz olmamıştır. Bir kimsenin sürekli geçmiş olaylar üzerinde durmasının ya da henüz olmamış olayları olmuş gibi değerlendirmesinin yıkıcı etkileri olacağı görüşündedir. Kaygı şimdi ile sonra arasındaki açıklıktır. Kişi şimdiki zamandan kopar, sürekli olarak gelecekle ilgilenirse kaygı duyar. Çünkü ya gelecekte olabilecek felaketleri düşünerek bunalıma girer ya da hiçbir zaman gerçekleşmeyecek harikulade durumlar hayal eder. Bunlara erişemedikçe hayal kırıklığı yaşarlar.

Gestalt yaklaşımına göre;
• Her birey kendi çevresinin bir parçasıdır ve onu çevresinden ayrı olarak anlayamayız.
• Her birey beden, duygular, düşünceler, hisler ve algılamalardan oluşan bir bütündür ve bunlar birbirleriyle ilişkili olarak işlevsellik kazanır.
• Her birey çevreye yalnızca tepkide bulunmaz, aynı zamanda çevresini etkiler de. Çevreyle temasında yaşadıklarının hem nedeni hem de sonucudur.
• Her birey kendi duyumlarının, düşüncelerinin, duygularının ve algılamalarının farkında olma kapasitesine sahiptir.
• Her birey kendisinin farkında olabildiği için, seçim yapma kapasitesine de sahiptir ve bu nedenle de kendi davranışından kendisi sorumludur.
• Her birey kendini ancak içinde bulunduğu AN’da yaşayabilir. Geçmiş ve gelecek de, yalnızca ŞU AN’da yaşanabilir. Geçmiş ŞU AN’da hatırlanarak, gelecek ise ŞU AN’da sonra olacaklar tahmin edilerek yine ŞU AN’da yaşanır.

Gestalt terapisinin amacı, kişinin o anda geçerli olan deneyimini açık olarak algılayarak farkındalığını arttırmak ve ne yaptığı, nasıl yaptığının farkındalığını kazanmasıdır. Terapinin her aşamasındaki farkındalık; çevreyi bilme, secim yapmanın sorumluluğunu alma, kendini bilme ve kendini kabul etme ve temas becerisidir. İnsan hayatında iki temel amaç vardır; varlığını sürdürmek ve büyümek. Bu amaçları gerçekleştirme yolculuğumuz zorluklarla doludur. Bu zorlukların bazılarının üstesinden geliriz. Bazılarının ise üstesinden gelmek kolay olmaz. Canımızın yandığı, utandığımız, üzüldüğümüz, kızdığımız, sustuğumuz, isteksizleştiğimiz, kaygılandığımız, kendimizi suçlu hissettiğimiz bu anlar sık veya sürekli olduğunda kendimize farklı bir çıkış yolu ararız. Terapi, insanın bu farklı yol arayışına eşlik etme sürecidir. Bu amaçla pek çok farklı yaklaşım geliştirilmiştir. Bu yaklaşımlardan biri olan Geştalt terapi, daha önce ortaya çıkan çeşitli kuram, bakış açısı, ve terapi yaklaşımlarının bilgi birikiminden yararlanan ve bunları kendi içinde bütünleştirerek psikoterapi alanına geniş bir yelpazede ve zengin yöntemler sunmaktadır. Geştalt Terapi yaklaşımında kişiler önce “nasıl olduklarının” farkına varırlar, yani duygularının, düşüncelerinin, davranışlarının, bedenlerinin, istek ve ihtiyaçlarının farkına varırlar. Sonra böyle olmayı seçtiklerini görerek bunun sorumluluğunu alırlar ve daha sonra da “isterlerse farklı şekillerde davranarak” yaşamlarını değiştirebileceklerini anlarlar. Geştalt Terapi Yaklaşımı, kişinin büyüme ve bütünleşme sürecini desteklemeyi, kişinin kendi ihtiyaçlarını karşılamasını ve kişinin çevresiyle uyum içinde yaşayabilmesini amaçlar.

Psikoterapi nedir? dendiğinde birçok kişinin aklında bir divana uzanıp, çocukluğunuzu anlattığınız ya da terapistin size akıl verdiği bir resim canlanmaktadır. Peki gerçekte psikoterapi nedir, ne değildir? Psikoterapi, gerekli eğitimleri almış bir uzman eşliğinde duygularınızı, düşüncelerinizi, kendiniz ve diğerleriyle ilgili inançlarınızı, kişisel yaşantılarınızı güvenli bir biçimde keşfetme sürecidir. Bir profesyonel ile yapılan konuşma tedavisidir. Psikoterapi size, yaşadığınız zorluklar ya da sıkıntılarla ilgili içgörü kazandırmayı, düşünce ve davranışlarınızda değişiklikler meydana getirmek için motivazsyonunuzu arttırmayı ve bu değişiklikler için uygun yollar bulmanıza yardımcı olmayı amaçlar.

Psikoterapiyi arkadaş ile dertleşmekten ayıran özellikler nelerdir?

Terapist ile danışan arasındaki ilişki, profesyonel, danışan odaklı, etik kurallara bağılı ve tedavi edici bir ilişkidir. Terapist, sizi eleştirmez, yorum yapmaz, öğüt vermez. Sizin kendi özelliklerinizin farkına varmanıza yardımcı olur; hedeflenen değişimi gerçekleştirebilmeniz için işbirliği içinde çalışır, bilgi ve deneyimini kullanarak değişimi mümkün kılar. Yani sizi gideceğiniz yere doğrudan bırakmaz, bu yolculukta size eşlik eder.

Psikoterapi ne zaman gereklidir?

Depresyon, kaygı bozuklukları (obsesif kompulsif bozukluk, panik bozukluk, fobiler…) gibi psikiyatrik sorunlarda, tüm dünya çeşitli psikoterapi yöntemlerini kullanmaktadır.

Ayrıca;

• Devam eden, yoğun mutsuzluk, çaresizlik ve umutsuzluk duyguları yaşıyorsanız
• Yaşadığınız duygusal zorluklar, kaygı ve korkularınız yaşamınızı olumsuz etkiliyorsa
• Davranışlarınız kendinize ya da diğerlerine zarar vermeye başladıysa (madde ya da aşırı alkol kullanımı varsa, agresif  hale geldiyseniz…)
• Yaşadığınız duygusal zorluklar nedeniyle aileniz ya da yakınlarınızla karşı karşıya kalıyorsanız
• İş performansınızla ilgili kaygınız varsa

psikoterapi için başvurmanız önerilir.

Psikoterapi Kimler Tarafından Uygulanır?

Psikoterapi eğitimi almış psikiyatrist ya da bu alanda çalışan psikologlar tarafından uygulanabilir. Günümüzde psikoterapi dendiğinde farklı meslek gruplarından ya da uygulamalardan da bahsedilmektedir (Yaşam koçluğu, danışmanlık…). Fakat psikoterapist (klinik psikolog ya da psikiyatrist) uzun ve derinlemesine bir eğitim sürecinden geçtiği için danışanlarına ya da hastalarına daha geniş yelpazede ve daha derin çalışmalar yapabilmektedir. Psikoterapi bu noktada “danışmanlık”tan ayrılmaktadır.

Sizi Neler Bekliyor?

İlk seansta, terapist sizi tanımaya ve geliş nedenizi anlamaya çalışır. Çeşitli sorular sorarak ve testler kullanarak sizinle ilgili bilgi edinir. Bu bilgiler ışığında bir tedavi planı oluşturur.

Her birey birbirinden farklı olduğu için sonraki seansların içeriği de kişiye göre değişecektir. Psikoterapistiniz duygularınızı, deneyimlerinizi paylaşmanız ve keşfetmeniz için sizi teşvik edecektir. Uzmanın eğitimine ve bağlı olduğu kurama göre uyguladığı teknikler de farklılık gösterecektir.  

Psikoterapi ne kadar sürer?

Terapiye başlarken getirdiğiniz sorunlara, kullanılan terapi yöntemine göre görüşme süresi ve sıklığı değişecektir. İlk görüşmede size özel bir tedavi programı belirlenecektir.

Sık Kullanılan Psikoterapi Yöntemleri Nelerdir?

Bilişsel Davranışçı Terapi:Sağlıksız ve olumsuz düşüncelerimizin duygu ve davranışlarımıza olan etkilerine odaklanır. Sistemli bir şekilde bu düşünceleri gözden geçirip yerlerine sağlıklı ve olumlu olanları koymayı hedefler. Kendine güven, atılganlık gibi beceri kazandırmaya yönelik çalışmalar da yapılır. Uygulamalar sırasında nefes egzersizleri ve duygu tekniklerinden yararlanılır.  Danışanın ve terapistin aktif olduğu bu yöntemde ev ödevleri önemli yer tutar. Problem odaklı ve kısa süreli bir yaklaşımdır.

İnsan davranışı ve duygulanımını inceleyen psikolojik modellerden yararlanılarak geliştirilmiştir. Bilimsel bir zemin üzerine kurulu olup birçok psikiyatrik bozukluk ve geniş bir sorun alanında etkili olduğu kanıtlanmış bir tedavi yaklaşımıdır.

Davranış tedavileri, genel bir tanımla öğrenme ilkelerinin davranış bozukluklarının analiz ve tedavilerine sistematik bir biçimde uygulanışı olarak tanımlanabilir. Davranış tedavileri doğrudan uyumsuz davranışlar üzerine odaklanır. Davranışçı tedavide bireye tedavinin mantığı aktarılıp, kaygı verici durumlarla karşılaştığında kaçmak yerine, kaygıyla başa çıkmak konusunda ne tür yöntemler uygulayabileceği aktarılır.

Bilişsel teoriye göreyse çocukluk çağındaki deneyimler öğrenme yoluyla bazı temel düşünce, sayıltı ve inanç sistemlerinin oluşmasına neden olur. Bu temel düşünce ve inançlar „şema“ olarak adlandırılır. Bu şemalar katı düşünce kalıpları olup, yaşamın daha ileri dönemlerinde bireylerin kendileri ve yaşadıkları dünyaya ilişkin algılarını biçimlendirmekte kullanılır. Psikiyatrik bozukluklar, bireyin bilinçli olarak farkında olmadığı bu olumsuz kalıpların içeriğindeki temel düşünceleri destekleyen bir yaşam olayının ardından gelişir.
Tedavide danışan kişi ile terapist çeşitli sorunları belirlemek ve anlamak için, iyileşmeyi hedef alan bir işbirliği içinde düşünce, duygu ve davranışlar arasındaki ilişkiler konusunda çalışırlar. Bu yaklaşım genellikle “şimdi ve burada” üzerine, yani o anda güncel olarak kişide sıkıntı yaratan sorunlar üzerine odaklanır. Çeşitli hastalıkların yaşamı kısıtlayan etkileri hastayla birlikte saptanır. Bireyin hastalığı nedeniyle yapamadığı çeşitli aktiviteler tedavideki hedefler olarak belirlenir ve tedavi sonunda hastalığın yaşam alanlarında oluşturduğu kısıtlanmalar ortadan kaldırılarak yaşam kalitesinin iyileştirilmesi amaçlanır. Bu tedavi yaklaşımında tedavi süresi oldukça kısadır. 

Kişinin öz kaynaklarını kullanarak sıkıntı yaratan durumlarla başa çıkabilmesine yardımcı olacak becerileri kazandırmak asıl hedeftir. Terapist ve danışanın birlikte çalışarak saptadığı hedeflere ulaşmak ve “değişim” yaratabilmek için seanslar sırasında öğrenilenler seanslar arasında uygulamaya geçirilir. Seans içinde terapistten öğrenilen bilginin beceriye dönüştürülebilmesi için uygulamada “ev ödevleri” ya da egzersizlerden faydalanılır. Özetle bilişsel davranışçı terapi sıkıntı yaratan belirtileri hedef alan, sıkıntıyı azaltmayı, düşünce biçimlerini yeniden gözden geçirmeyi ve sorun çözmede yardımcı olacak yeni stratejiler öğretmeyi amaçlayan etkililiğini araştırmalarla gösterilmiş bir psikoterapi türüdür.

Bilişsel davranışçı terapilerde terapist ve danışan birlikte danışanın sorunu hakkında ortak bir fikir edinerek sorunu birlikte anlamaya, mevcut sorunun danışanın düşünce, duygu ve davranışlarını ve gün içindeki işlevlerini nasıl etkilediğini belirlemeye çalışırlar. Danışanın kişisel sorunlarının anlaşılmasını izleyerek terapist ve danışan bir sonraki aşamada tedavi hedefleri belirleyip bir tedavi planı oluştururlar. Terapinin amacı danışanın sorunlarını çözmekte halen kullandığı baş etme yöntemlerinden daha yararlı olabilecek yeni çözümler üretebilmesini sağlamaktır. Bunu izleyerek, danışanın terapi seansları içinde öğrendiklerini terapi seansları arasındaki süreç içinde de uygulaması istenir.

Pratik bir takım zorunlu durumlar bir yana bırakıldığında (belli bir süreyle terapiye gelebilme imkanı gibi) terapinin ne kadar süreceği terapistle danışan tarafından birlikte belirlenir. Genellikle 2-3 seanstan sonra ilk seanslarda ortaya konulan amaçlara ne kadar sürede ulaşılabileceği konusunda terapistin bir fikri oluşabilir. Bazı danışanlar için 6-10 görüşme gibi çok kısa bir süre yeterli olabilir. Daha uzun süreli çözüm gerektiren kişilik bozuklukları gibi durumlarda danışanlar aylarca hatta bir yılı geçen bir süre boyunca terapiye devam etmek durumunda kalabilirler. Danışanla başlangıçta, çok ağır bir kriz durumu söz konusu değilse haftada bir kez görüşülür. Kişi kendini daha iyi hissetmeye başlar başlamaz seansların aralığı açılmaya başlar önce 15 günde bir daha sonra üç haftada bire doğru görüşmeler kademeli olarak seyrekleştirilir. Bu henüz terapide iken öğrenilen becerilerin gündelik hayat içinde uygulanarak denenmesi şansını verir. Terapi sona erdikten 3, 6 ve 12 ay sonra birer güçlendirme seansı yapılır.

Bilişsel davranışçı terapi ile birlikte ilaç tedavisinin birlikte yürümesi daha iyi bir seçenektir. İlaç kullanılması gerektiğini düşündüğü durumda terapistiniz bu durumu size söyleyerek durumun avantajlarını ve dezavantajlarını sizinle tartışacaktır. Birçok durum hiç ilaç kullanmadan tedavi edilebileceği gibi sadece ilaç kullanımıyla geçen sorunlar söz konusu olabilir. Her iki tedavi türünün de etkili olduğu durumlarda tercih danışmaya gelen kişiye bağlıdır. Bazı durumlar genellikle iki tedavinin birlikte kullanımına daha iyi cevap verir.

Bilişsel davranışçı terapinin çocuk ve ergenlerde kullanımı da oldukça iyi sonuçlar vermiştir. Genellikle depresyon, anksiyete bozuklukları, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, enürezis noktürna, travma ve travma sonrası stres bozukluğuyla ilişkili semptomların tedavisinde kullanılır. 

Bu terapi türünün etkililiğini gösteren bilimsel veriler mevcuttur. Bu veriler bilişsel davranışçı terapinin aşağıda sayılan sık görülen psikiyatrik bozuklukların tedavisinde etkili olduğunu göstermiş ve bilişsel davranışçı terapi bu bozuklukların tedavisini konu alan pek çok kılavuzda etkili bir tedavi yöntemi olarak yer almıştır:

• Anksiyete bozuklukları
• Obsesif kompulsif bozukluk
• Panik bozukluk
• Hipokondriyazis
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Yaygın anksiyete bozukluğu
• Depresyon
• Cinsel işlev bozuklukları
• Çift tedavileri ve aile terapileri
• Alkol ve madde kötüye kullanımı
• Yeme bozuklukları
• Somatoform bozukluklar
• Sosyal fobi
• Özgül fobiler
• Tik gibi çeşitli davranış problemleri
• Yeme bozuklukları
• Ayrıca KDT’nin aşağıda yer alan diğer durumlarda da tedaviye katkı sağladığı gösterilmiştir:
• Şizofreni
• İki uçlu bozukluk (Bipolar bozukluk)
• Öfke kontrolü
• Kişilik bozuklukları
• Ağrı kontrolü
• Çeşitli sağlık sorunlarına uyum sağlama

Gestalt Terapi:“Şimdi ve Burada” kavramına önem veren bu terapi yöntemi, danışanın duyguları, farkındalıkları, farkındalığı engelleyen blokları ve vücut diliyle çalışır. Farkındalıklar sayesinde değişimin olacağını savunur. Hareket odaklı olan bu yöntem bireysel ya da grup olarak uygulanabilir.

Psikanaliz ve Psikanalitik Psikoterapi:İnsan davranışlarının bilinç dışı süreçlerden etkilendiği, yaşanılan sorunların çocukluk yaşantılarından kaynaklandığını savunur. Serbest çağrışım, rüya analizi ve yorum gibi teknikler kullanılan bu yaklaşımda amaç danışanın içgörü kazanmasıdır. Terapi seansları sık ve oldukça uzun süreli derinlemesine çalışmalardır.

Aile ve Çift Terapisi:Aile bireylerinin ve çiftlerin birbileriyle etkileşimlerinin anlaşılmasına, bunlarla ilgili sorunların çözümüne ve sağlıklı iletişime geçilmesine odaklanmaktadır.

Oyun Terapisi:Çocuğun problemlerini anlamak, onun duygularını ve tutumlarını keşfetmek ve çocuğu bunlarla yüzleştirerek çözüm getirmesini sağlamak için geliştirilmiştir. Sıklıkla endişe, korku, takıntı, kendine güven sorunları, çekingenlik, dürtüsellik, saldırganlık, okula uyum sorunu, davranış problemleri, uyku, yemek ve tuvalet sorunlarının çözümünde kullanılmaktadır.

Psikodrama: Bireylere, dramatik canlandırmalar yoluyla, geçmiş ve güncel sorunlarını ve çatışmalarını ya da geleceğe dair beklenti, kaygı ve güçlüklerini ele alarak hazırlanma, başa çıkma becerilerini görme ve bunları deneme olanağını sağlar. Psikodrama temel etkinlik olarak insanın katı davranışlarının yumuşak, esnek duruma gelmesine, özgür ve spontan olmasına, empati kurabilmesi ve sorumluluk alabilmesine olanak verir. Genel anlamı ile insanın sosyal beceri kazanmasına yardımcı olur. Grup olarak uygulanabileceği gibi bireysel uygulamalarda da etkilidir.

Dr. Fethi TURAN PSİKİYATRİ PSİKOTERAPİ

Histrionik kişilik bozukluğu, çağımızın en yaygın kişilik bozukluğu türlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Hayatında devamlı olarak dramatik şekilde davranışlar sergileyerek dikkatleri üzerine toplamaya çalışan bireyler adına kullanılan histrionik kişilik bozukluğu, bireyin devamlı olarak odak noktası haline gelmeye çalışması v hatta bunun için uygunsuz davranışlar dahi sergileyebilir olması şeklinde tanımlanmaktadır.

İnsan psikolojisi ile yakından alakalı olan histrionik kişilik bozukluğu, çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilen bir durumdur. Erkeklere kıyasla daha çok kadınlarda görülen bu davranış bozukluğu, bireyin çocukluk döneminde yaşamış olduğu travmalardan ya da annenin baştan çıkarıcı davranışlarını örnek almasıyla babasına karşı yaklaşımından kaynaklanmaktadır.

Histrionik Miyim? Nasıl Anlaşılır?

Histrionik kişilik bozukluğunun tanısı, pek çok belirti ve semptom ile koyulabilmektedir.

• Bireyin teşhirci davranışlar sergilemesi,
• Uygunsuz biçimde kışkırtıcı görünüm ya da davranışlarda bulunması,
• Devamlı olarak tatmin olma ve onay alma ihtiyacı,
• Eleştirilere ve onaylanmama durumuna karşı aşırı duyarlılık,
• İlgi merkezi olma ihtiyacı,
• Kişiliği ile övünme,
• Asla değişmeyi düşünmeme,
• Herhangi bir değişimi tehdit olarak algılama gibi durumlar histeri kişilik bozukluğu belirtileri arasında yer almaktadır.

Bunun ile beraber kişide somatik belirtileri kullanarak dikkatleri üzerinde toplamaya çalışma, hayal kırıklığına karşı tolerans göstermeme, duygudurumda hızlı değişimler, ilişkilerin normalden daha samimi olması gerektiği düşüncesi, ani kararlar verme, duyguların aşırı bir şekilde dışarı vurularak dramatize edilmesi, mesela bir filmin sahnesi için bağırarak ağlamak, yeni tanıştığı bir kimse ile fazla samimi olmak gibi durumlar görülmesi, “histronik miyim?” sorusuna bir yanıt olabilmektedir.

Bozuk psikolojisi ile beraber histrionik kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerde ayrıca çeşitli düşüncelere de rastlayabilmek mümkündür. Örneğin; bir toplumda ilgi olmadığı zamanlarda rahatsızlık duyması, karşı cinsle olan ilişkilerinde genellikle uygunsuz olarak cinsel açıdan baştan çıkarıcı davranışlarda bulunması, hızlı bir şekilde değişiklik gösteren ve yüzeysel duygular sergilemesi, ilgiyi kendine çekebilmek adına dış görünüşünü kullanması, yapmacık davranması, gösterişi sevmesi, duygularını aşırı derecede abartarak göstermesi, ilişkilerinde olması gerektiğinden fazla içli – dışlı yaşamaya çalışması gibi durumlar da, histrionik olan kişilerin düşünceleri olarak gösterilebilmektedir.

Histeri Kişilik Bozukluğu ve Evlilik

Histeri kişilik bozukluğu ve evlilik, günümüzde beraber yürütülmesi oldukça güç olan bir durumdur. Bu gibi bir kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerde evlilik genellikle zor bir süreç olarak ifade edilmektedir. Bunun nedeni ise, histrionik olan bireylerin ilgi çekebilmek adına pek çok kez yalana başvurması, cinselliğini kullanarak ayartıcı, baştan çıkarıcı ve uygunsuz davranışlarda bulunmasıdır. Genellikle histeri kişilik bozukluğu ve evlilik durumunda, sağlıklı olan birey, eşinin sergilemiş olduğu davranışlar nedeniyle zaman zaman kendisini aldattığını düşünmekte, bunun şüphesiyle yaşamaktadır. Dolayısıyla evlilik bazen çıkmaza girmekte ya da çoğu zaman ayrılıkla sonuçlanmaktadır.

Histeri kişilik bozukluğu, her ne kadar birey bunun farkında olmasa da, hayatını olumsuz yönde etkileyen bir problemdir. Dolayısıyla bireyin uzman bir psikologdan yardım alması, iyileşme kaydedebilmesi adına terapilere katılması oldukça önemlidir. Aksi takdirde bu davranış bozukluğu ömür boyu sürmektedir.

Uzman Psikolog Mehmet Cem Yiğit 

Histrionik kişilik bozukluğu olanlar, kişilikle alakalı duygusal, bilişsel ve işlevsel bozukluk anlamına gelir. Kişinin yaşadığı olayları ya da duygularını abartılı bir şekilde aktararak ilgi odağı haline gelme çabası bu rahatsızlığın en belirgin karakteristiğidir. Yakınlık kurma çabası olan bu kişilerin insan ilişkileri yüzeyseldir. Bulundukları ortama uyum sağlamak için ortamın şartlarına ve beklentilerine uygun biçimde davranış sergilerler. Nevrotik hastalıklar içerisinde yer alan histrionik kişilik bozukluğu, halk arasında fazla bilinmeyen bir rahatsızlıktır. Amerikan Psikiyatri Birliği bu rahatsızlığı, gençlik döneminde başlayan aşırı duygusallık, dikkat çekme ve çevresi tarafından onaylanma ihtiyacı sonucu ortaya çıkan kişilik bozukluğu olarak tanımlar. 

Histrionik Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Histrionik bozukluk belirtisi olan kişiler olaylar karşısında bilişsel çarpıtmaya dayalı tepkiler verirler. Olayları ya çok olumlu ya da çok olumsuz yorumlarlar. Bu hastaların temel hedefi karşısındaki insanı etkilemektir. Bunun için rol yapar ve abartılı bir davranış takınırlar.

Histrionik bozukluğun belirtilerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

Ayartıcı, çekici ve tahrik edicidirler.

Dış görünüşleri ile cinselliğe düşkün intibası verirler. Ancak gerçekte cinsel sorunlar yaşarlar. İlgiyi üzerlerine çekemedikleri durumlarda rahatsız olurlar. Cinsel açıdan tahrik edici tarzları ve sürekli ilgi odağı olma çabaları arkadaşları ile aralarının bozulmasına neden olabilir.

Birden değişen yüzeysel duygu durumları gösterirler.

İnsanlarla duygusal bir ilişki kurma gayeleri yoktur. Davranışlarının ana hedefi muhatabını etkilemek olduğu için karşısındaki üzerinde nasıl bir izlenim bıraktığıyla ilgilenmezler. Bu yüzden histrionikler romantik ilişki kurmada zorluk çekerler. Duygusal manipülasyonlarla karşısındaki insanı etkilemeye çalışırlar. Bu etkiyi oluşturmanın yolu olarak da duygularını aşırı abartmak olarak görürüler. Kötü durumlar karşısında aşırı duygusallık gösterip, çabuk ağlarlar.

Dış görünüşlerini ön plana çıkarırlar.

Toplumda ilgi odağı olmak için nasıl göründükleri histrionikler açısından oldukça önemlidir. Giyim tarzları, jestleri ve mimikleri, konuşmaları ilgi çekmeye yöneliktir. Özellikle konuşmaları içerikten yoksundur.

Etraflarındaki insanların kolaylıkla etkisi altında kalırlar.

Histrionik hastalar her ne kadar ilgi odağı olmayı ana hedef haline getirmiş olsalar da insanlardan çok çabuk etkilenirler. Muhatabının telkinine açıktırlar ve ondan kolay etkilenirler.

Toplumda olumlu ve duygusal bir intiba bırakmaya çalışırlar.

Bireyler arası ilişkinin yakın olması gerektiğine inanan histrionikler, narsistlerin aksine çevresine karşı olumlu ve duygusal bir izlenim vermeye çalışırlar. Buna rağmen ilişki kurma ve sürdürme konusunda sıkıntı yaşarlar. Çünkü benlik algısı gelişmiştir. Kendilerinden başka kimseyi düşünmezler ve tek amaçları dikkat çekmektir.

Tatmin duygusu ön plandadır.

Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler yenilik ve heyecan arayışı içerisindedirler. Rutin olan şeylerden genellikle çabuk sıkılma eğilimindedirler. Yaptıkları her şeyden anında tatmin olmak isterler. Gecikmiş tatmin duygusu karşısında hüsrana uğrarlar ve hoşgörüsüzdürler. Büyük bir hevesle başladıkları her şeye karşı zamanla ilgilerini kaybedebilirler. 

İntihar etme eğilimindedirler.

Histrioniklerin intihar etme risk oranları bilinmemekle beraber dikkat çekmek için bu kişilerin intihar tehditleri ve davranışları gösterdiği gözlenebilir. 

Histrionik kişiler incelendiğinde kişilik yapılarında diğer kişilik bozukluklarının özelliklerini gösterdikleri görülebilir. Erkelerde narsist kişilik bozukluğu, kadınlarda borderline kişilik bozuklukları histroiniklerle benzer davranışlar gösterebilir. Bunların yanında depresyon, bipolar bozukluk, evlilik ve cinsel sorunlar, alkol ve uyuşturucu kullanımı, anksiyete (kaygı bozukluğu) ve dissosiyatif (bellek, bilinç işlevlerinde bozulma) bozukluk gözlenebilir.

Histrionik bozukluk gösterenler inkâr, somatizasyon (aşırı kaygı), duygusallık, düş ve fantezi kurma, gerileme, dışsallaştırma, yalıtma, konversiyon gibi savunma mekanizmalarını kullanırlar.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Neden Olur?

Histrionik bozukluğa yol açan faktörler tam olarak tespit edilememiştir. Fakat uzmanlar bu rahatsızlığa çevresel ve genetik faktörlerin sebep olabileceğini belirtirler.

Psikolojik rahatsızlıklarda öncelikle kişinin aile ortamı ve ebeveyn tutumları üzerinde durulur. Histrionik kişilik bozukluğu örnekleri incelendiğinde kişinin abartılı davranışlarının altında yatan sebebin çocukluk döneminde annenin ihmalkâr tavırları olduğu sonucuna ulaşılır. Kişi ihmalkâr anneye isteklerini iletebilmek için abartılı davranışlar sergiler. Annenin çocuğa karşı ilgisiz tavrı aynı zamanda çocuğun duygularını ifade edememesine sebep olur. Sonraki dönemde ise kişi, duygularını abartılı bir şekilde gösterir. Örneğin bir kız çocuğu annesinde gerekli ilgiyi göremediğinde babasına yönelir. Babasının ilgisini çekmek isteyen kız bunu dış görünüşü ve sevimli tavırları ile yapmaya çalışır. Büyüyen kız çocuğu, babasında uzaklaşır ve aynı ilgiyi görebilmek için babasına yaptıklarını başka erkeklere de yapmaya çalışır. Hipermaskülenite (zehirli erkeklik), erkeğin çocukluğunda annesinin yokluğunu ya da uzaklaşmasının sebebi olarak kendisini bir başka erkeğe tercih etmesi olarak görmesinden dolayı aşırı erkeksi davranışlar göstermesidir. Bir tür güç mücadelesi olarak tanımlanabilecek bu bilinçdışı durum histrionik davranış bozukluğudur. 

Histrionik kişilik bozukluğu genetik yatkınlık nedeniyle ortaya çıktığını söyleyen uzmanlar vardır. Uzmanlara göre bu bozukluk dışadönüklük ve duygusallık özelliklerinin aşırılığından dolayı gelişir. Dışadönüklük özelliğinin aşırıya gitmesi histrionik bozukluk gösteren kişilerde heyecan arama ve gerginlik gibi duygulara yol açar. Duygusallık ise histrionik kişilerde depresyon ve içe kapanma şeklinde ortaya çıkar.

Bu rahatsızlığa sebep olabilecek çevresel faktörler aile içinde var olan huzursuzluk, kavga, hastalık gibi olumsuz durumlar, anne ve babanın ayrılması, çocukluk döneminde yaşanan istismarlar, aile üyelerinin beklenmedik kaybı gibi çocuğu derinden yaralayacak olaylar sıralanabilir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Olanlara Nasıl Davranılır?

Histrionik kişilik bozukluğu olan kişiler bulundukları ortamda dış görünüşleri ile ilgi çeken, heyecanlı ve etkileyici olarak görülebilirler. Fakat bulundukları ortamda yaptıkları manipülatif davranışların farkında değillerdir. Bu davranışları içgüdüsel olarak yaparlar. Peki bu iniş-çıkışlı duygu durumlar karşısında Histrionik kişilik bozukluğu olanlara nasıl davranılmalı?

Öncelikle yukarıda sayılan belirtileri gösteren ya da uzman tarafından histrionik teşhisi konulan kişinin davranışlarının bir rahatsızlığın sonucunda ortaya çıktığını bilmek gerekir. Verilecek tepkiler ve yaklaşım tarzı konusunda da keskin ve sert bir yaklaşım benimsenmemelidir.

Histrionikler ilgi çekme amacı güttüklerinden onlara karşı kayıtsız kalınmamalıdır. Çünkü bu durum histrioniklerin içe kapanmalarına sebep olur. Histrioniklerle tamamen ilişkiyi kesmek yerine onları geri döneceğinize ikna edip onlardan bir müddet uzaklaşmanız tavsiye edilir. Duygusal açıdan güçlü görünmeye çalışırlar. Fakat yaşadıkları en ufak bir olumsuzlukta depresyon hali yaşayabilirler. Uzun süreli ağlama nöbetleri geçirebilirler. Duygularını açıkça ifade edebileceği bir alan açılması gerçek duygularını ortaya çıkarmada yararlı olabilir. Ayrıca histrioniklerin muhatapları da onlara duygularını açıkça ifade etmekten çekinmemelidir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Testi

Histrionik kişilik bozukluğu testi, rahatsızlığın doğru teşhisini sağlayabilmek amacıyla uzman gözetimde yapılır. Test, kişinin rahat edebileceği, doğru cevaplar vermesini sağlayacak bir ortamda yapılmalıdır. Verilen cevaplar uzman tarafından değerlendirilerek uygun olan tedavi yöntemine karar verilir ve tedaviye başlanır.

Histrionik Kişilik Bozukluğu Tedavisi Nasıl Yapılır?

Histrionik kişilik bozukluğu vaka örneği incelendiğinde ruhsal tedaviye karşı çıkmadıkları görülür. Fakat bu rahatsızlığın biyolojik değişkenleri tam olarak bilinemediğinden psikoterapi ile uzun bir tedavi süreci gerektirir. Bu terapi, psikanalitik yöntemler veya bilişsel terapi şeklindedir. Ayrıca grup terapileri de hastalığın düzelmesinde faydalı olabilir.

Psikoterapi yönteminin bu rahatsızlıkta tercih edilmesindeki amaç, histrioniklerin duygusal anlamda yaşadığı stresi azaltmak, kendine olan saygısını güçlendirmek ve problemlerle başa çıkma becerisini geliştirmektir. Uzun bir süreç olan psikoterapi yönteminde kişinin tedavi olma isteği ve motivasyonu önemlidir. Bu motivasyon kişinin tedavi olup olmama isteğini belirler. Uzun soluklu psikoterapi, hastaların düzelmesini sağlar.

Doç. Dr. Murat ERDEM