Öğrenmeyi asla bırakma

İÇİNDEKİLER

Konu	Tanım	Açıklama
Sosyoloji	İnsanların sosyal yaşamını ve etkileşimlerini inceleyen bilimdir.	Sosyoloji, toplum ve toplumu oluşturan insan gruplarının davranışlarını bilimsel olarak inceler.
Sosyolojinin Amacı	Toplumsal olayları belirleyip anlamak, sosyal problemleri çözmek.	Daha iyi yaşam koşulları için gerekli olan zemini hazırlar.
Sosyologlar	Sosyal etkileşimleri bilimsel olarak inceleyen ve anlamaya çalışan kişiler.	Özel kuruluşlarda, bankalarda, üniversitelerde, düşünce kuruluşlarında ve kamu hizmetinde çalışabilirler.
Sosyolojinin Çalışma Alanları	Sosyal psikoloji, örgütsel sosyoloji, toplum sosyolojisi vb.	Geniş bir çalışma alanı bulunmaktadır ve toplumun birçok farklı yönünü inceler.
Sosyoloji ve Kriminoloji	Her ikisi de toplum bilimleri altında yer almasına rağmen farklı gündem ve yöntemleri vardır.	Bir kriminolog suçluları incelerken, sosyolog tüm dünyadaki insanlar için genelleme yapar.
Sosyolojinin İnsan Üzerindeki Etkisi	İnsanların kendi deneyimleri veya kültürel geçmişleriyle sınırlı kalmak yerine, durumlara birçok farklı açıdan bakmasını sağlar.	Eleştirel düşünme becerilerini geliştirir.
Sosyoloji Eğitimi	Sosyoloji alanında eğitim alan bireylerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirir	Ayrıca toplumsal olguları ve bu olguların insan yaşamı üzerindeki etkilerini anlamak konusunda da bilgi ve beceri sağlar.
Sosyolojinin Geleceğe Yönelik Rolü	Gelecekteki kaygılarımız ile var olan yaşam koşullarının bilimsel gelişmeler ışığında iyileştirilmesi sosyolojinin temel konularından birisidir.	Sosyoloji alanındaki bilimsel araştırmalar, toplumun ve bireylerin gelecekte daha iyi yaşam koşullarına ulaşabilmesi için önemli bir role sahiptir.
Toplum Kavramı	Bir arada yaşayan ve belli bir kültür değerleri etrafında birleşen insan gruplarına verilen isim.	Toplum kavramı ilk defa 12.yy’ da Fransızcada kullanılmıştır.
Sosyoloji ve Toplum	Sosyoloji, toplumun ve içindeki bireylerin analizini yapabilen bir bilim dalıdır.	Toplumların kültürel, ekonomik, politik ve sosyal yapısını ve bu yapıların zaman ve mekan içerisindeki değişim ve dönüşümünü inceler.

Şu anda yaşadığımız ülkede değil de Japonya, Amerika ya da Küba, Angola, Mikronezya gibi ülkelerde doğup büyümüş olsaydınız şuanda bulunduğunuz kişiyle aynı insan olur muydunuz? İnançlarınız, kültürel değerleriniz ve alışkanlıklarınız değişir miydi? Ya da şu anda farklı cinsiyet, statü ve rolde olsaydık şimdiki hayatımızdan farklımı yaşardık?

Bu ve buna benzer soruların cevapları üzerinde kafa yorduğumuzda aslında kişisel olduğunu düşündüğümüz birçok şeyin toplumsal olaylar etrafında şekillendiğini anlarız. Sosyoloji, toplumların bu değişik yapılarda şekillendiğini ve oluşan farklılıklarla birlikte değişim ve dönüşümün kaçınılmaz olduğunu gösterir. Bu yönüyle insan hayatının vazgeçilmez bir parçasıdır.

Sosyoloji ve kriminolojinin bir ve aynı olduğuna dair yaygın bir yanlış kanı vardır, ancak sosyologlar ve kriminologların birbirinden çok farklı gündemleri ve yöntemleri vardır. Pratik bir suç profili uzmanı sosyolojik yöntemler kullanır, ancak kriminolog suçluları incelemez. Bir sosyolog, belirli davranışları açıklamaya yardımcı olmak için psikolojik veya biyolojik verileri kullanabilir; bununla birlikte, bir suçlu profilcisi, suçlunun zihnini davranışlarından ve motivasyonlarından anlamaya çalışır. Sosyolog, tüm dünyadaki tüm insanlar için geçerli olan genellemeler yapmak için (araştırma bulgularına dayanarak) suçla ilgili istatistikler ve diğer gerçekleri araştırırken, bir profil oluşturucu belirli durumlarda belirli kişiler tarafından işlenen belirli suçlara bakar.

Peki sosyoloji tam olarak nedir? İyi bilinen bir kaynağa göre: Sosyoloji, “insanların sosyal yaşamını ve etkileşimlerini inceleyen bilimdir.” Başka bir deyişle, insanlar arasındaki sosyal ilişkilerin – nasıl oluştukları, neden oluştukları üzerine bir araştırmadır.

Sosyoloji Ne Demek?

Sosyoloji, toplum ve toplumu oluşturan insan gruplarının davranışlarını bilimsel olarak inceleyen bir disiplindir. İnsan hayatı içinde yaşanan her şey bir arada bulunan toplumsal öğelerin karşılıklı etkileşimi sonucunda ortaya çıkan ilişkilerden kaynaklanır. Bu etkileşim sürecinde oluşan durumların karmaşıklığı neden sonuç ilişkisine dayalı bir şekilde anlatılarak yaşamın gerçekliği ortaya konur.

Toplumu ilgilendiren sorulara herkesin kendine göre mutlaka bir cevabı vardır. Ancak önemli olan insanı ve ait olduğu toplumu şekillendirip gelecekteki yaşam kalitesini belirleyecek herkes için geçerli veya bilimsel cevaplar bulabilmektir. Sosyoloji toplumsal olayları belirlemek ve anlamak amacıyla ortaya çıkan sosyal problemleri çözer. Böylece daha iyi yaşam koşullarında yaşamamız için gerekli olan zemini hazırlar.

Sosyoloji, sosyal psikolojiden (başkalarının üzerimizdeki etkisinin incelenmesi) örgütsel sosyolojiye (endüstriyel/örgütsel psikolojiye benzer ancak özellikle çalışma ortamlarıyla ilgilenen), toplum sosyolojisine (diğerlerinin üzerimizdeki etkisinin incelenmesi) kadar birçok farklı çalışma alanını içeren çok geniş bir disiplindir.

Sosyologlar genellikle sosyal etkileşimlerle ilgili sorunlarla ilgilenen danışmanlık firmaları veya devlet kurumları gibi özel kuruluşlarda çalışırlar. Araştırmaları, bu endişeleri ele alan programlar ve stratejiler geliştirmek için kullanılır. Örnek olarak, bir bankanın dolandırıcıları ayıklayan bir başvuru süreci tasarlaması verilebilir. Veya bir üniversitede öğretmenlik yapmak, bir düşünce kuruluşu organizasyonunda araştırma yapmak veya belediye binası veya meclis gibi siyasi bir organdan belirli yasal değişiklikleri savunmak gibi kamu hizmeti işlerinde çalışabilirler.

Bazı sosyologlar çok dar alanlarda uzmanlaşırken, diğerleri tüm sosyologların ihtiyaç duyduğu bilgi genişliğine sahiptir. Uzmanlık alanları ne olursa olsun, tüm sosyologlar toplumsal sorunları ve bunları çözmek için kullanılan yöntemlerle ilgilenirler. Hayatlarımız birbirimizle olan etkileşimlerimiz tarafından şekillenir, bu yüzden onlarla etkili bir şekilde başa çıkmak ve dünyamızı umarız geliştirmek için bu ilişkileri anlamamız önemlidir. Sosyoloji alanı, her gün yeni fikirlere maruz kalacağınız büyüleyici bir alandır. sosyoloji eğitimi, insanların kendi deneyimleri veya kültürel geçmişleriyle sınırlı kalmak yerine, durumlara birçok farklı açıdan bakmasına yardımcı olan eleştirel düşünme becerilerini geliştirir.

Bugünün dünyasında geleceğe yönelik bir sürü kaygımız var. Ancak bunun yanında daha önce hayalini bile kuramadığımız bilimsel ve teknolojik gelişmelerin tam ortasındayız. Gelecekteki kaygılarımız ile var olan yaşam koşullarının bilimsel gelişmeler ışığında iyileştirilmesi sosyolojinin temel konularından birisidir.

Toplum kelimesi on ikinci yüzyılda ilk defa Fransızcada kullanılmıştır. İngilizler “society” kelimesini kullanırken Fransızlardan esinlenmişlerdir. Bu kelimeyi toplumsal olarak ifade edebilmek ve bireylerinin belli bir olaydan “toplumsal” olarak söz edebilmesi ancak 400 yıl sonra (16.yy) gerçekleşmiştir. 18. yüzyıl itibariyle yaşanan Fransız ve Sanayi devrimleri sonrası köklü değişimler ortaya çıktı. Toplumların kültürel ve iktisadi değerleri aniden bozuldu. Bu ani değişiklikler toplumsal dengenin sağlanması amacıyla çeşitli toplumsal işleyiş normlarının oluşmasına zemin hazırladı.

Entelektüel bilim adamları tarafından yaşanan düzensizliklere ve yaşam koşullarına ilişkin bilgiler sistematik olarak ele alındı. Bundan sonraki süreç Auguste Comte tarafından sosyoloji olarak adlandırıldı. Konu ve sorunun kapsamı açısından sosyoloji toplum bilimi kategorisindedir. Toplum biliminin konusu ise insandır. Ancak sosyolojiye sadece toplum bilimi dersek, onun tanımını yapmaktan ziyade ona bir isim vermiş oluruz. Diğer sosyal bilim dallarında da toplum bilimi farklı şekillerde incelendiği için bu tanım sosyoloji açısından yetersizdir. Sosyoloji, hayatın içindeki gerçekliği bilimsel yöntemlerle açıklayan bir disiplindir. Günlük yaşam şartları ve toplumsal olayların içerisinde birebir olduğumuz için sosyolojik durumları bildiğimizi sanırız. Sosyoloji bildiğimizi sandığımız bu olguları tüm yönleriyle inceler. Aksine çok iyi bildiğimiz bir şeyin altında sosyolojik araştırmalar yatar.

Toplumu oluşturan bireyler ait oldukları topluluğu ve yaşamsal etkinliklerinin anlamını bildiklerini iddia ederler. Aslında gerçekte bu durum farklıdır. Genelde monoton hayatın akışına kapılıp elde edilen tecrübeler başkalarının benzer tecrübeleriyle kıyaslanmaz. Sosyoloji buna benzer durumlarda çıkarımları bilimsel olarak anlamlandırır ve geçerli bir bilgiye ulaşmayı sağlar.

Sosyoloji Bölümü Nedir?

Bu bölümün amacı, yerel ve global ölçekte toplumsal değişimleri anlayabilmek, eleştirel gözle olaylara bakabilmek için sosyolojik analiz yapabilme ve bu konuda öğrencilerin donanım kazanmasını sağlamaktır. Sosyolojinin temel kavramlarını ve araştırma yöntemlerini öğrenerek toplumsal sorunlara çözüm üretebilecek kapasite hedeflenir. Sosyolojik bakış açısıyla değerlendirme becerilerini geliştirerek geleceğin entelektüellerini yetiştirir. Sosyoloji bölümünde teorik ve pratik dersler bir arada sunulmaktadır. Sosyoloji bölümü eşit ağırlık türüne göre öğrenci kabul eden bir bölümdür. Bölümün temel konuları incelendiğinde sosyal kurumların yanı sıra, komünikasyon ağları, göç sorunu, cinsiyet eşitsizliği, globalleşme, sosyal dışlanma, nüfus, etnik kimlik, siyasal ve kültürel ilişkileri kapsayan geniş bir ilgi alanı söz konusudur. 

Kültürel ve tarihsel araştırmalar ile saha çalışmaları gibi tekniklerin yanında yeni istatistiksel teknikler de bölüm içerisinde yürütülen araştırmalara farklı bir boyut kazandıran yöntemsel çalışma alanları arasındadır. Bunun dışında birçok üniversitede ortak olarak verilen temel sosyoloji dersleri şunlardır:

• Sosyoloji Tarihi
• Sosyal Politika
• İstatistik
• Toplumsal Cinsiyet
• İletişim ve Medya
• Toplum ve Nüfus
• Veri Analizi
• Değişim Sosyolojisi
• Etnik Yapı
• Bilimsel Araştırma Teknikleri
• Kentsel Sorunlar
• Göç Sosyolojisi
• Eğitim Sosyolojisi
• Aile Sosyolojisi
• Sosyal Psikoloji
• Sosyal Antropoloji
• İnsan ve Toplum
• Kültür ve Toplum

Sosyolojinin Önemi

Sosyoloji bize toplumsal olgular karşısında gerçek hayattan bilgi verir. Bu verileri kullanarak olaylara bütüncül bir gözle bakabilme ve hayatımıza yön verme imkanını tanır. Sosyal hayatta güçlü bağlar kurarak toplumsal farkındalığın artmasını teşvik eder. Sorunların üstesinden gelebilir gerçekçi çözümlere daha rahat odaklanabiliriz. İçinde yaşadığımız toplumun işleyiş kurallarını anlamamızı sağlar. İnsan ilişkileri konusunda bize fikir verir. Olayları eleştirel, sorgulayıcı ve bilimsel bakış açısıyla değerlendirmemiz konusunda bizi yönlendirir. Sosyal ve kültürel farklılıklarımızın bilincinde olmayı ve empati kurmayı öğretir.

Sosyoloji Nedir? / IIENSTITU

Sosyoloji kelimesi, Latince “socius (toplum)” ve Grekçe “logos (bilgi)” kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Bu iki kelimenin bir araya gelmesi “toplum bilim” veya “toplumun bilimi” anlamlarına denk gelir.

Sosyolojinin felsefeden ayrılarak bağımsız bir bilim haline gelmesi 19. yüzyılda gerçekleşmiştir. Sosyolojinin ortaya çıkmasında en etkili olan olay sanayi devrimidir. Sosyolojinin ortaya çıktığı zemine baktığımızda artan bir toplumsal değişmenin, buhranın açıklanması üzerine teşekkül ettiğini görüyoruz. Batı’da ortaçağ döneminde çeşitli kurumlar mevcut. Bunların, ortaçağda siyasi sistemlerini feodal beyler, ekonomik sistemlerini burjuvazi, dini sistemlerini kilise, yerleşim biçimlerini ise köyler oluşturuyordu. Bu kurumlar özellikle yaşanan Rönesans, Reform, Sanayi Devrimi, Fransız İhtilali gibi süreçlerden etkilenerek tam bir değişme yaşıyor. Siyasi sistemleri feodal beylerden ulus devletlerine, ekonomide, insanlar özellikle sanayi devrimiyle beraber şehirlere göç etmesiyle beraber, sanayi tesislerinde çalışıyorlar. Dolayısıyla burjuvazi gücünü kaybediyor. Din alanında özellikle reform ile beraber kilise sarsılmış, Protestanlık ortaya çıkmış. Bu süreçte insanlar kiliselerden uzaklaşıyorlar. Zaten insanların sürekli çalışması da kiliseye gitmelerinin önünde bir engel teşkil ediyor. Yerleşim biçimleri de doğal olarak değişiyor bu süreçte. Köylerde yaşayan nüfus şehirlere göç ediyorlar. Şehirleşme çok büyük bir ivme kazanıyor.

Tüm bu gelişmelerin neticesinde birtakım toplumsal problemler ortaya çıkmaya başlıyor. Batı toplumunun bu süreçlerden önce bilmiş oldukları sistem çöküyor. Bunun neticesinde Saint Simon, August Comte, Durkheim gibi kimseler bu toplumsal problemlere cevap üretip yeni bir sistem oluşturmaya çalışıyorlar. İşte modern sosyoloji böyle bir ortamda doğuyor. Yani sosyolojinin doğduğu zemin bir kriz ve buhran dönemidir. Bu krizleri çözmek için böyle bir ilme ihtiyaç duyulmuştur.

Elbette toplum üzerine düşünme 19.yüzyılda ortaya çıkmış değildir. Daha önceki dönemlerde de toplum üzerine düşünen ve ciddi araştırmalar kaydeden kimseler çıkmıştır. Bunun en önemli örneği hiç şüphesiz İbn Haldun’dur. Aristoteles’e kadar da pek çok filozofun toplumla ilgili çalışmalarının olduğunu görmekteyiz. Ama sistematik ve metodoloji içerisinde toplumu bizatihi ilmi bir şekilde ele alıp, inceleme Batılı toplumlarda ortaya çıkmıştır.

Sosyoloji kavramının dilimizdeki kullanım serüveni sırasıyla şu şekildedir:

“İlm-i İçtima” Prens Sabahattin tarafından kullanılmıştır.

“İçtimaiyat” Ziya Gökalp tarafından kullanılmıştır.

“Toplumbilim” Öz Türkçe olarak kullanılmıştır.

“Sosyoloji” Batı dilindeki kullanımından dilimize geçmiştir.

Etimolojik olarak sosyolojiyi, toplumsal olanın bilimi olarak nitelendirebiliriz. Sosyoloji, toplumun veya toplumsal ilişkilerin bilimsel olarak incelenmesidir.

Sosyolojinin Konusu Nedir?

Sosyolojinin konusu en genel anlamıyla toplumdur. Sosyoloji, toplumun hayatının, toplumsal yapının, toplumda meydana gelen sosyal olayların, olguların ve süreçlerin bilimsel olarak incelenmesidir. Sosyoloji; sosyal ilişkileri, olayları, kurumları, yapıları, sosyal yapılardaki değişimleri konu edinir. Sosyolojinin araştırma alanı toplum olduğuna göre toplumu tanımlamamız gerekmektedir. Toplum; belli bir coğrafyada ihtiyaçları karşılamak için ilişkiler kuran, birbirlerini etkileyen, ortak bir kültürü paylaşan insan birlikteliğidir.

Her insan birlikteliği toplum olmadığından dolayı, insan birlikteliklerinin toplum olabilmesi için bazı koşulların gerçekleşmesi gerekir. Bunların başlıcaları şunlardır:

1-) Belli bir toprak parçasında yerleşmiş olmak.

2-) Bireylerin birlikte yaşama isteği taşıması.

3-) İhtiyaçları karşılayan işlevlerin yerine getirilmesi.

4-) Ortak bir kültürü paylaşmak.

5-) Değişmeye rağmen süreklilik göstermek.

Toplum; kalabalık, toplumsal yığın ve toplumsal kategoriden ayrılır.

Toplumun Temel Görevleri Nelerdir?

1-) Biyolojik Üretim: Neslin devamını sağlama.

2-) Yeni nesli eğitmek: Buradaki eğitimden kastımız, toplumsallaşmadır. Bireyi toplumun bir mensubu haline getirmeyi kastediyoruz.

3-) Bireylere yaşamın anlamını ve amacını aşılamak.

4-) Mal ve hizmetlerin üretimini, dağılımını ve denetimini sağlamak.

5-) Toplumda düzeni sağlayan kurallara sahip olmak ve bunları uygulamak.

Sosyolojinin Amaçları Nelerdir?

Sosyolojinin temel amacı, toplumların değişimini, gelişimini, yapısını araştırmak ve yapılan araştırma ve açıklamaların ortaya çıkardığı bilgilere genellemeler yapmaktır.

1-) Toplumları içinde bulundukları yere ve zamana göre nesnel ve somut koşullarıyla ele almak. Yani toplumları kendi önyargılarımızla değil tarafsız bir şekilde görüneni tasvir etmek.

2-) Toplumların tarihsel gelişim süreci içerisinde geçirdikleri değişimin etkilerini ve yönünü açıklamak.

3-) Faklı toplumlar arasındaki benzerlikleri saptayıp genellemelere ulaşmak. Örneğin; kentleşmeyle birlikte artan nüfus oranları suç oranlarını arttırmıştır. Ankara’da kentleşmenin nüfusla ilişkisinden bu görünüyor. Benzer bir durumu yaşayan şehirlerde de aynı sonuçlar beklenir.

4-) Mevcut toplumsal verilere dayanarak ileride ortaya çıkabilecek olaylarla ilgili öngörüde bulunmak. İlk dönem sosyologları bir öngörüde bulunmaktan ziyade bir kanun bulma iddiasındaydılar.

Sosyolojinin Özellikleri

1-) Sosyoloji, tek tek bireylerin sorunlarıyla değil toplumu ilgilendiren sorunlarla ilgilenir.

2-) Sosyolog toplumsal olayları, kendi değer ve beğenilerinin etkisi altında kalmadan objektif olarak inceler. Durkheim’in ifadesiyle sosyoloji, toplumsal olayları bir eşya gibi ele alır.

3-) Sosyoloji olanı olduğu gibi inceler, normatif değildir. Ahlak, hukuk, din gibi ne olması gerektiğini söylemez. Sosyolog olanı tasvir eder, olması gerekenlerle ilgili öngörüde bulunur. Mesela suç oranları şunları yaparsanız artar şeklinde artar diye öngörüde bulunabilir.

4-) Sosyoloji doğa bilimleri gibi deneysel bir bilim değildir. Toplum değişken bir yapı olduğu için deneysel olmaz. İlk dönem sosyologların amacı toplumsal kanunları keşfedip, toplumların değişmez ilkelerini bulup, bozulan düzeni düzeltmekti. Fakat bunu yapamadılar. Çünkü sosyoloji deneysel bir bilim değildir.

5-) Sosyoloji toplumsal kurumların yapılarında ve işlevlerinde meydana gelen değişmeleri tarihsel evrim süreci içerisinde inceler.

6-) Sosyoloji, toplumsal olguların nedenlerini, bireylerde değil değer toplumsal olgularda ve olaylarda arar.

7-) Sosyoloji, toplumsal yapıyı bir bütün halinde inceler. Bundan kasıt, diğer toplumsal bilimlerin toplumların farklı farklı yönlerini ayrı ayrı inceler. Örneğin, Antropolog toplumun kültürel yapısını inceler, ekonomist sadece mal ve hizmetlerin üretimi-dağılımı-bölüşümünü ele alır.

😎 Sosyoloji, olanın arkasındaki perdeleri kaldırma sanatıdır. Hiçbir olay göründüğü haliyle ve şekliyle cereyan etmez. Sosyoloji, olanın arkasındaki sebepleri ortaya çıkartır.

9-) Sosyoloji, geleceği inşa etmede bir araç ilmidir. Ana ilimleri anlamada bir anahtar görevi üstleniyor.

ANDCENTER / Canan Teke- Mahmut Kökver

Biyocoğrafya, tarihte uzun bir yol izlemektedir ve Linnaeus tarafından 1700’lerde ve 1800’lerde Wallace ve Darwin tarafından yapılan ve organizmaların dağılımı hakkında gözlem yaptıkları çalışmaları içermektedir. 20. yüzyılın sonu ve 21. yüzyılın başlarında biyocoğrafya kimliği, coğrafya, ekoloji, evrim biyolojisi, peyzaj ekolojisi, yer bilimleri, antropoloji ve biyoloji alanlarından veri ve teorinin entegrasyonuna dayandığından, bağımsız fakat kompozit, bir disiplin olarak ortaya çıkmıştır. Ancak, Biyocoğrafya, The Island of the Island Biyocoğrafyası’nın yayınlanmasından büyük ölçüde faydalandı. Bu yayın biyocoğrafya alanının önünü açtı. Biyolojik coğrafya, tamamen tarihsel bir alan olmak yerine, habitat alanı, göç ve nesli tükenme oranları gibi faktörleri kullanarak tür zenginliğini tahmin etmek için günümüz koşullarına uygulanabilir olduğunu gösterdi.

Türlerin diziliş modelleri
Wallace, 1848’de Amazon ve Güneydoğu Asya üzerinden seyahatlerine başladığında evrimi kabul etmişti. Yolculuklarında, coğrafyanın tür çeşitlerini nasıl etkilediğini göstermek suretiyle, evrimin gerçekten gerçekleştiğini göstermeye çalıştı. Yüzbinlerce hayvanı ve bitkiyi inceledi, onları tam olarak nerede bulduğuna dikkatle baktı. Bulduğu desenler evrim için güçlü delillerdi. Örneğin, nehirlerin ve dağlık alanların, birçok türlerin aralıklarının sınırlarını belirleyerek üzerinde durdu. Türlerin kendi iklimlerine uyarlamalarla yaratılmış oldukları konvansiyonel açıklama, onlarda çok farklı hayvanlarla benzer iklim bölgelerini bulabileceğinden anlamsızdı.

Biyocoğrafyada birçok temel süreç vardır. Üç büyük olay evrim, yok olma ve dağılma şeklindedir. Evrim, bir popülasyonun genetik kompozisyonunda geri döndürülemez bir değişiklik olarak tanımlanabilir. Yok olma, bir türün kalıcı olarak ortadan kaldırılmasıdır. Dağılma, organizmaların kendi menşe noktalarından uzaklaşmasıdır. Diğer temel işlemler arasında endemik alanlar ve organizmaların menzili ve dağılımı yer alır. Genetik analiz ve biyocoğrafik modellerin uzaktan algılanması dahil büyük ölçekli analizi için biyokimyasal tekniklerin uygulanmasını içerir. Ekosistem dinamikleri ve metapopülasyon dinamikleri incelemek ve modellemek; türleşme ve genotipik varyasyon bozuklukları; ve paleo-biyocoğrafik kayıtların analizi ve sürümü. Biyocoğrafikler çevreyle ilgili gıda ve sağlık konularıyla da ilgilenebilir.

Plaka tektoniği
Dünyanın her yerinde bulunan biyocoğrafik bölgeler Wallace’ın kabaca kendilerinin kıtalarla çakıştığını anlıyor. Fakat 20. yüzyılda bilim insanları, biyocoğrafyanın, yaşamın geçmişi boyunca çok daha dinamik olduğunu fark ettiler. 1915’te Alman jeolog Alfred Wegener, Atlantik’in karşı taraflarında aynı fosil bitkilerinin ve hayvanların keşfedildiği gerçeğine ulaştı. Okyanus, tek başlarına geçmek için çok uzak olduklarından, Wegener kıtaların bir kez bağlandığını önermişti. Yalnızca 1960’lı yıllarda, bilim adamları okyanus tabanını dikkatli bir şekilde haritalardı ve kıtasal sürüklenmeyi mümkün kılan mekanizmayı göstermeye çalıştılar.

Uzmanlık alanları
Biyocoğrafya, biyocoğrafyanın belli alanlarına odaklanabilir. Bunlar arasında şunlar bulunur:

*Bitki araştıran, bitki coğrafyası.Hayvanları inceleyen Zoocoğrafya,
Organizmaların kökeni, dağılımı ve tükenmesini belirlemeye çalışan tarihi biyocoğrafya.
*Canlıların ve bitkilerin mevcut dağılımını ve çevreyle olan ilişkilerini inceleyen ekolojik biyocoğrafya.
*Biyocoğrafya ile çakışan bazı alanlar coğrafya, biyoloji, ekoloji, evrim, jeoloji ve iklim bilimini içermektedir.

Tarihi biyocoğrafyacılar genellikle biyolojide eğitilirler ve evrimsel zaman ölçekleri üzerinde bitki ve hayvanların dağılımı için tarihsel ve evrimsel açıklamalar (genellikle plaka tektoniği, uzun vadeli iklim değişikliği ve evrim mekanizmaları temel alınarak) başlatırlar. Onlar dünya çapında dağılma, yok olma ve evrimsel kalıpların yeniden oluşturulmasıyla ilgilenirler. Ekoloji ve / veya coğrafyada sıkça eğitim görmüş ekolojik biyocoğrafyacılar, bitki ve hayvanların mevcut dağılımlarını ve bunların yakın zamandaki mevcut geçmişini ve topluluklarını şekillendiren fiziksel çevre ve biyotik etkileşimlerle öngörülen etkileşimleri anlamaya çalışmaktadır. Birçok paleoekolog, coğrafya ve / veya ekolojide eğitim almış ve tipik olarak Kuvaterner’de, özellikle son bölümde (Holosen) hayvan ve bitki dağılımlarını ve ortamlarını yeniden kurmuştur. Tüm alt alanlar için yöntemler ve yaklaşımlar biraz farklılık göstermektedir. Bu bibliyografyanın amacı, uzamsal bir vurgu ile ekolojik biyocoğrafyada yürütülen yöntem ve araştırmalara ağırlık verilerek biyocoğrafyanın geniş alanındaki etkili çalışmaları sentezlemektir.

Evrimciler, organizmaların biyocoğrafik dağılımının evrim için güçlü bir kanıt sağladığını iddia ediyorlar. Biyocoğrafya çalışmaları, türleşme süreci için güçlü bir destek sağladığı halde, evrim teorisinin daha geniş tahminlerine uymuyor ve antik toprak jeologlarının yavaş kıta kayması modeliyle tutarsız kalıyor. Evrim teorisi, endemizm alanlarını ve hem fosil kayıtlarında hem de canlı dünyada görülen dağılmış dağılımları açıklamakta güçlük çekmektedir. Biyocoğrafyanın evrimsel açıklamaları için bir başka problem de benzer bitkiler ve hayvanlar sadece yakın arazi veya yakın adalar arasında değil, aynı zamanda farklı aralıklarla kara veya okyanus geniş aralıklarıyla ayrılmış olduğu için ortaya çıkmaktadır. Buna tekli dağılımlar denir. Evrimciler, bazen bunları kıtasal kaymanın bir zamanlar yakınlarda yaşayan benzer grupları ayırdıklarını ve böylece ortak ataları paylaştıklarını savunarak açıklarlar.

Bu sebeplerden dolayı, gözlemlenen organizmaların dağılımlarının, şimdi bulunan yerleşim yerlerinde evrimleştiklerini savunarak açıklanamayacağı açıktır. Sonuç olarak, evrimciler biyocoğrafya modellerini, daha önce var olan kıtalararası kara köprüleri, kuşlar ve rüzgar taşımacılığı ve bitki örtüsü üzerindeki bitki ve hayvanların okyanuslar arası yayılımı gibi alternatif teorilerle tamamlamışlardır. Aslında, bazı biyocoğrafik gözlemlerin evrimsel bir çerçevede açıklanması son derece zordur.

Sonuç olarak biyocoğrafya gözlemleri türleşme süreci için güçlü kanıtlar sunarken, evrim teorisinin ya da eski dünya jeologlarının yavaş, kıtasal sürüklenme modelinin genel genel tahminlerini desteklemezler.

Osman Uçar

Toprak bilimi, toprağın sınıflandırılması, toprağın oluşumu ve haritalandırılması dahil olmak üzere Dünya’nın yüzeyindeki toprak özelliklerinin incelenmesidir. Aynı zamanda toprak ve toprak yönetiminin kullanımını içerir. Toprak bilimi iki bölümden oluşur: pedoloji ve edafoloji. Pedoloji, toprak oluşumunun kimyasını, sınıflandırılmasını ve morfolojisini içerir. Edafoloji, diğer yandan, canlı organizmalar, özellikle bitkiler üzerindeki toprak etkilerinin incelenmesidir. Pek çok profesyonel, toprak bilimi alanı ile ilişkilendirilmiştir. Diğerleri arasında mikrobiyologlar, arkeologlar, kimyagerler, mühendisler ve fiziki coğrafyacıları içerir.

Toprak Sınıflaması

Toprak sınıflandırması, toprağın özellik ve davranışlardaki benzerliğe göre farklı sınıflara düzenlenmesidir. Örneğin, toprağın mekanik özellikler açısından sınıflandırılması için geçirgenlik, mukavemet ve sertlik ölçülecektir. Toprağın temel özellikleri, toprak yapısının, tahılların ve bileşimin boyut ve şeklini dikkate alacaktır.

Toprak Oluşumu

Toprak oluşturma süreci, pedogenez olarak bilinir. Toprağın ilk bileşimi, zemin seviyesinin altında ya da üstünde olan “ana materyal” den (kayalar) başlar. Bazı iklimsel koşullar, toprak oranı ve oluşumunda önemli rol oynar. Kayalar, rüzgarla havaya uçurulursa veya akan su veya buzullar tarafından taşınırsa ve sonunda tabakalar halinde ayrılırsa zamanla aşınır. Açıktaki toprak parçacıklarının suyla yıkanması, yağmur veya akan nehirler biçiminde olabilir. Yağış suyu, erozyon olarak bilinen bir süreçte toprağı yıkar. Akan nehirler, diğer yandan, toprak parçacıklarının taşınması. Toprak solucanları gibi organizmalar, gözenekler olarak bilinen yer kabuğunda boşluklar açarak ve bunu süreçte parçalayarak, toprak oluşumunda rol oynarlar.

Toprak Morfolojisi

Toprak morfolojisi, toprağın fiziksel (gözlemsel) niteliklerini ve dünya çapında tanınan araçları kullanarak toprak horizonları üzerindeki tipini tanımlayan bir toprak bilimidir. Geçmişte, toprak ağır veya hafif, kumlu, tuzlu, kuru veya nemli, yumuşak, yumuşak veya kompakt, taşlı veya tortul olarak tanımlanmıştır. Toprağın tanımı ve özellikleri toprak pH, doku, kök ve gözenekler, renk, yapı, efervesans ve çok daha fazlasını değerlendirmeyi içerir.

Toprak Biliminin Önemi

Toprak bilimi, özellikle Sahra altı Afrika’da tarımsal kalkınma sektöründe önemli bir rol oynamıştır. Toprak çalışması, yalnızca toprağa bağlı olan gıda üretimi gibi insani ihtiyaçları sağlamayı başarmıştır. Toprak bilimini incelemenin nihai hedefi, ürün üretimi için toprak oluşumu ve yönetimi hakkında bilgi ve yeterli bilgi sağlamaktır. Toprak biliminin bir diğer önemli önemi, suyun depolanmasında toprağın rolünü bilmek. Toprak bilimi, topraktaki mikro ve makro organizmaların amaçlarını anlamayı sağlar.

Bu oluşum süreci, bazen yüzlerce hatta binlerce yıl sürmekte, bazen de çok kısa bir sürede gerçekleşmektedir. Oluşan yeryüzü şeklinin oluşum şekline göre bu süre farklılıklar gösterir. Jeomorfoloji bilimi de, yeryüzünde bulunan tüm coğrafik yeryüzü şekillerini inceler ve de bu şekilleri tanımlayarak şekillere çeşitli isimler vermektedir. Çalışma alanı itibariyle bakıldığında jeomorfoloji bilimi, jeoloji bilimiyle birçok ortak noktada birleşmektedir. Fakat coğrafya dalıyla alakalı olan bu bilim dallarının konuları birbirinden farklılık göstermektedir. Jeomorfoloji bilimi, inceleme alanı göz önüne alındığında yüzey bilimi olarak da adlandırılmaktadır. Yüzey bilimi, dünya üzerinde var olan bütün yeryüzü şekillerini inceler. Bu incelemeye karalarda ve de denizlerin en iç kısımlarında oluşan şekiller de dahildir. Bu açıdan bakıldığında yüzey biliminin inceleme alanının oldukça geniş bir alana yayıldığı söylenebilmektedir. Yeryüzündeki şekilleri inceleyen bu bilim dalı, inceleme ve araştırmalarında değişik bilim dallarından da faydalanmaktadır. Jeomorfoloji bilimi, dünyada var olan bütün yeryüzü şekillerini incelemektedir. Bu inceleme biraz daha daraltıldığında ise, yeryüzü şekillerinin hangi aşamalardan geçerek nasıl oluştuğu, yeryüzü şekillerinin sınıflara ayrılması ve dünya üzerinde hangi coğrafi alanlarda görülmesi gibi konularda yüzey bilimi araştırmalar yaparak bu durumları açıklamaktadır.

Jeomorfoloji; bazen bir bilim dalı olarak adlandırılmakta, bazen de bilim dallarının alt dallarından biri olarak sınıflandırılmaktadır. Bu durum, ülkelerin görüşlerine göre farklılıklar göstermektedir. Örnek verilecek olunursa, ABD jeomorfolojiyi jeoloji biliminin bir alt dalı olarak görürken, birçok Avrupa ülkesinde coğrafyanın bir dalı olarak görülmektedir. Bu ülkelerin içlerinde Türkiyede bulunmaktadır. Jeomorfoloji biliminin tam olarak sınıflandırılamamasındaki neden ise, incelemiş olduğu yeryüzü şekillerine oluşum sürecinde ne gibi durumların etki ettiğidir. Bu etkiler yeryüzü şeklinin türüne göre farklılıklar gösterebilmektedir. Bu duruma gerekçe olarak ise; canlılar ve de iklimsel şartlar gösterilmektedir.

İncelemiş olduğu konu açısından bakıldığında, toprak bilimi, kartografya, jeofizik, taş bilimi, fizik ve jeoloji gibi bilim dalları, jeomorfoloji bilimiyle etkileşim halinde olan bilim dallarından bazılarıdır. Bu bilim dallarının dışında, yeryüzü şeklinin özelliklerine göre daha birçok dalı da, yüzey bilimi ile etkileşim halinde bulunmaktadır. Jeomorfoloji biliminin bazı alt dalları da bulunmaktadır. Bu alt dallar; akışkan jeomorfoloji, kıyı jeomorfolojisi, kireçtaşları jeomorfolojisi ve buzul jeomorfolojisi’dir. Bu alt dalların oluşturulmasında, dünyanın farklı bölgelerinde birbirinden oldukça farklı yeryüzü şekillerinin bulunmasıdır. Bu durum, belirli bir alanda uzmanlaşmaya da olanak tanımaktadır.

Yerkabuğu, dünya var olduğundan beri sürekli değişim içerisindedir. Fiziki şartlara ve bazı etkenlere bağlı olarak meydana gelişen yeryüzü şekilleri, kaybolabilmekte ya da yeniden oluşabilmektedir. Dünyanın oluşmasından beri var olan yeryüzü şekilleri, jeomorfoloji’nin inceleme alanını geçmiş zamanda meydana gelen yeryüzü şekillerine kadar götürebilmektedir. Yerkabuğunda sürekli olarak meydana gelen değişimler, jeomorfoloji bilimi gibi jeoloji bilimini de ilgilendirmektedir. Bu nedenle bu iki bilim dalı, sürekli olarak birbirleriyle ilişki içerisinde bulunurlar.

Klimatoloji, iklim biliminin bilimsel çalışmasıdır. İklim, beklenen atmosfer koşullarının tutarlı bir modelini elde etmek için belirli bir süre boyunca ortalaması alınmış hava durumu modelleri olarak tanımlanır. Hava, normalde bir gün, kısa bir süre boyunca belirli bir yerin atmosferik koşuludur. Uzun ve belirsiz bir süre için ortalama hava durumu, bir alanın iklim modelini tahmin etmeyi mümkün kılar. Klimatoloji, genel olarak fiziki coğrafya, atmosfer bilimleri ve yer bilimlerinin bir alt bölümü olarak kabul edilir. Oşinografi ve biyocoğrafyanın özellikleri de klimatolojinin bir parçası olarak görülmüştür. Klimatoloji, atmosferik sınır tabakası, dolaşım modelleri, dünyadaki ısı transferi, atmosfer ve toprak yüzeyi ile okyanus etkileşimi, arazi kullanımı ve topografya gibi yönlere odaklanmaktadır.

Klimatoloji, basit bir teorik defter tutma aktivitesinden güncel karmaşık bilimsel ve pratik bir alana evrimleşmiştir. Bilim, sürekli araştırma, sistematik yöntemler, fenomenlerin değerlendirilmesi ve gözlem yoluyla elde edilen gerçekler ve olgular olarak tanımlanır. Klimatoloji bu nedenle, bilimi tanımlayan tüm yönleri içeren bilimsel bir yöntemdir. İklimsel modellerin elde edilmesi için yukarıda belirtilen hususların dışında, iklim araştırmasında çeşitli ölçekler ve göstergeler kullanılmaktadır. Klimatoloji sadece bir yer iklimiyle ilgilenmekle kalmaz, aynı zamanda bölgedeki iklimin dalgalanmasının nedenini, insan faaliyetlerinin iklimsel değişimlere nasıl yol açtığını, iklimin insan faaliyetleri üzerindeki etkilerini ve iklimin özelliklerini belirlemektedir. İklim ayrıca dünya ve atmosfer katmanlarına da bağlıdır.

Klimatoloji Alt Alanları

Uzmanlık alanına göre, klimatoloji daha küçük alt alanlara ayrılmıştır: paleoklimatoloji, paleotempestoloji , tarihsel klimatoloji, metroloji ve biyoklimatoloji. Paleoklimatoloji, buz çekirdeklerini ve ağaç halkalarını inceleyerek bir yerin geçmiş iklim modellerini oluşturmaya odaklanır. Paleotempestology geçmiş kasırgaların sıklığını ve büyüklüğünü belirlemek için eski verileri kullanır. Tarihsel klimatoloji, belirli bir yerdeki antik sakinlerin faaliyetlerini inceledikten sonra bir yerin iklimini oluşturmaya odaklanır. Genellikle iklim değişikliği ile karışan metroloji, hava ile ilgilenir, bu da muhtemelen bir hafta veya bir ay boyunca çalışır. . Biyoklimatoloji, iklimin canlı organizmalar üzerindeki etkileriyle ilgilenir.

Klimatolojinin Önemi

Klimatoloji, belirli bir bölgenin iklim modellerini belirlemede önemlidir. İklim modelinin oluşturulması, söz konusu bölgede gelişecek ekonomik faaliyetlerin belirlenmesinde önemlidir. Bir bölgenin iklimi serin ve ıslak olacak şekilde kurulduğunda, tarımın bölgede gelişebileceği sonucuna varmak güvenli olacaktır. Açık bir iklim modeline sahip olmak, insanların belirli görevlerde bulunma mevsimlerini anlamasını kolaylaştırır. Bu özellikle turistler ve çiftçiler için çok önemlidir. Altyapı geliştirme, özellikle binalar iklim bağımlıdır. İklimsel bir model oluşturulduktan sonra, mühendisler yalnızca koşullara dayanmakla kalmayıp aynı zamanda sakinleri herhangi bir sert iklim koşulundan koruyacak materyallerin kullanılmasını tavsiye ediyorlar.

Coğrafya kökleri çok eskiye dayanan ancak modern bir bilim dalıdır. İnsanoğlu yeryüzündeki ilk varlığından itibaren doğal olayları anlamaya çalışmış ve kendi faaliyetlerini onunla ilişkilendirerek coğrafi bilgiyi üretmeye başlamıştır. Bu nedenle Coğrafya insanı da doğanın bir parçası olarak görür, doğal olayların ve insan faaliyetlerinin nasıl, neden ve nerede oluştuğu ve birbirleri ile nasıl etkileşim içinde olduklarını merak eder. Coğrafyanın diğer bilimlerden farkı insanın faaliyetleri ile doğa olaylarını kendine has geniş bir bakışı açısı ile incelemesidir. Coğrafyacıların mekânsal bakış açısı, coğrafyacıların geleneksel çalışmaların sınırlarını aşan fikirlerin sentezine olan ilgisi ve coğrafyacıların mekânsal bilgi ve olayları temsil ve idare eden araçları kullanması bu geniş bakış açısı içindedir.

Coğrafyanın birinci bakış açısı:

Coğrafyanın özgün bakış açılarından ilki mekânsal bakış açısıdır. Coğrafyacılar olayın nasıl oluştuğunun yanında bu olayın nerede olduğunu ve bu olayın yakın ve uzak çevredeki diğer olaylarla nasıl bir ilişkisi olduğu ile ilgilenir. Mekânsal bakış açısı üç seviyede odaklanır. Bunlardan ilki yer (place) seviyesidir. Coğrafyacılar tek bir yerdeki ya da bir bölgedeki süreçlerin nasıl bir bütünleşik ilişki içinde olduklarını çalışır. Örneğin, bir şehir coğrafyacısı belirli bir şehrin mekânsal yapısını ve ticari merkezlerinin nasıl ve nerede geliştiklerini ve bunların özgün karakteristiklerini çalışabilir. ya da bir fiziki coğrafyacı bir milli park içindeki ekoloji, iklim ve toprakları inceleyebilir. Mekân (space) seviyesinde coğrafyacılar yerlerin birbirleri ile ne kadar bağımlı olduklarına bakarlar. Bu durumda ekonomik coğrafyacı mal, bilgi ve para akışının farklı boyutta ve mesafede bulunan şehir ve kasabaları birbirlerine nasıl bağladıklarını araştırabilir. ya da bir fiziki coğrafyacı bir akarsu içine dökülen çökellerin kaynaklarını haritalayabilir ve bunların akarsuyun aşağı çığırındaki etkisini çizelge ile gösterebilir. Bu bakış açısı ile “Coğrafya Nedir” sorusunun cevabını bir nebze olsun almış olabiliriz.

Coğrafyacılar aynı zamanda insani ve doğal faaliyetlere farklı ölçekte (scale) bakar, bazen küçük bir şey için yakından bakar ya da geniş bir şeye genel bir bakış için uzaktan bakar. Sıklıkla bir ölçekte önemli olan şey diğer ölçekte daha az önemli ya da önemsiz görünür.

Coğrafyanın ikinci bakış açısı:

Coğrafyanın özgün bakış açılarından ikincisi sentezdir. Coğrafyacıları farklı alanlardaki fikirleri bir araya getirme ve onları bilimsel süzgeçten geçirerek yeni bilgiler üretme ile oldukça ilgilidirler. Bu sürece sentez denir. Geleneksel çalışma alanlarını birbirine bağlayan çalışmalar coğrafyanın özel ilgi alanına girer. Örneğin, fiziki coğrafyada, bir biyocoğrafyacı akarsu kanallarının kenarlarındaki ağaçların bir akarsu taşkının nasıl etkilediğini araştırabilir, böylece fiziki coğrafyanın alt dalları olan ekoloji ile hidrolojiyi birleştirir. Bir beşeri coğrafyacı ekonomik yeniliğin (yeni ürün ya da hizmet geliştirilmesi) kültürel ve yasal faktörlere göre nasıl değiştiğini çalışabilir, böylece beşeri coğrafyanın alt dalları olan ekonomi, politika ve sosyolojiyi birleştirir. Çevresel süreçler ve insan faaliyetleri arasındaki birçok bağlantı da coğrafik sentezin konularıdır. Örneğin, coğrafyadaki klasik çalışmalardan birisi insanların afet algısıdır- insanların evlerinin büyük bir taşkın ya da fırtına sonucu sular altında kalması sadece bir an meselesi iken neden akarsu ve deniz kıyılarına ev yaparlar? Burada, coğrafyacılar algı ile hidrolojiyi ve bilişsel öğrenmeyi çalışırlar.

Coğrafyanın üçüncü bakış açısı; sunum:

Coğrafyanın üçüncü özgün bakış açısı ise sunumdur. Coğrafyacılar mekânsal bilgiyi gösteren ve işleyen harika yöntemler geliştirmişlerdir. Bunlardan biride Kartografya‘dır.

Kartografya Nedir: Haritaların çizimi ve tasarımını ifade eden bir sanat ve bilim dalıdır. Coğrafyanın bir alt dalıdır ve mekânsal ilişkilerin görsel anlatımına odaklanır. Görsel anlatım aynı zamanda uzaktan algılama, yeryüzünün görüntülerinin hava ya da uzay araçları ile elde edilmesi ve mekânsal bilginin daha iyi sunumu için geliştirilmesini içerir. Sözel tanımlamalar coğrafik olayların açıklanması veya anımsatılması amacıyla kelimelerin gücünü kullanır. Matematiksel ve istatiksel modeller bir doğal olayın mekânsal ve zamansal olarak nasıl değiştiğini tahmin eder. Coğrafi bilgi sistemleri mekânsal bilgiyi birçok esnek yol ile depolar, işler ve görsel hale getirir. Bilişsel sunum mekânsal ilişkileri insan beyninde saklandığı gibi sakar – gerçek mekânın insanın tecrübe ettiği öznel (subjective) mekân içinde zihinsel haritalanması. Birlikte ele alındıklarında, bakış açıları, sentez ve sunum coğrafyayı yerin fiziki ve kültürel manzarasını ve mekân ve zamanın etkileşimini üzerinde insan ve doğanın nasıl izler bıraktığına odaklanan özgün bir disiplin olarak tanımlamaktadır.

Fiziki ve Beşeri Coğrafya:

Diğer tüm bilim alanlarında olduğu gibi coğrafya da kendi içinde alt çalışma alanlarına sahiptir. Bunlar farklı konulara odaklanmış olsalar da sıklıkla birbirleri ile çakışır ya da yakından bağlantılıdır. Bu alt alanları iki ana başlık altında toplayabiliriz – insana dair sosyal, ekonomik ve davranışsal süreçleri inceleyen beşeri coğrafya (human geography) ve insan faaliyetleri için fiziki ortamı sağlayan yeryüzünde oluşan doğal süreçleri çalışan fiziki coğrafya (physical geography) şeklindedir. Aşağı resimde diyagram fiziki ve beşeri coğrafyanın ana konularını göstermektedir. Biz bunlardan beş tanesini sıralayalım; Klimatoloji, Jeomorfoloji, Kıyı ve deniz coğrafyası, Toprak coğrafyası, Biyocoğrafya.

Fiziki coğrafya bu beş ana araştırma konularının yanında iki konu ile de yakından ilgilidir. Bunlardan biri su kaynakları diğer ise doğal afet değerlendirmeleridir. Su kaynakları suyun yerini, dağılışını ve hareketleri gibi temel konuları içeren geniş bir alandır. Örneğin akarsulardaki ya da yeraltındaki suyun insan ihtiyaçları için kullanımı ve kalitesi gibi. Bu konu beşeri coğrafyanın bölgesel gelişme ve planlama, siyasi coğrafya, tarım ve arazi kullanımı gibi birçok konusunu da içerir.

Doğal Afet Değerlendirmeleri fiziki ve beşeri coğrafyayı harmanlayan bir alandır. Bir akarsu kenarında yaşamanın riskleri nelerdir ve oralarda yaşayanlar bu riskleri nasıl algılıyor Hükümetlerin yurttaşlarını taşkınlardan korumadaki ya da taşkının meydana getirdiği hasarın onarılmasındaki rolü nedir? Böyle soruların cevaplanması sadece fiziki sistemlerin nasıl çalıştığının bilinmesinin yanında kişisel ya da toplumsal olarak insanların fiziki çevreleri ile ilgili algıları ve etkileşimlerini de göz önüne almak gerekmektedir.

Beşeri coğrafyanın geriye kalan birçok alanı fiziki coğrafya ile bağlantılıdır. Örneğin iklimsel ve biyo coğrafik etkenler hastalık taşıyan sivri sineklerin yayılımını denetleyebilir (Tıbbi Coğrafya). Büyük dağ sıraları nüfusun izole olmasına dolayısıyla mal ve ürünlerin taşıma fiyatlarında artışa neden olabilir (kültürel coğrafya, ulaşım coğrafyası). Karakteristik yer şekilleri (örn. Peribacaları) turizm için çekim merkezleri olabilir. Neredeyse bütün insan faaliyetleri mekân ve zaman içinde değişen bir fiziki ortam içinde gerçekleşir. Fiziksel süreçler coğrafyanın herhangi bir alt dalı ile ilgili çalışmaları anlamak için yararlı bir alt yapı oluşturacaktır..

Serhat Bozkurt

Bilim insanları yüz yıldan fazla bir süredir bu sorunun cevabını araştırıyorlardı, cevap ise açık: İnsanların zekâ testlerinde elde ettikleri skorların farklılığı önemli oranda genetik farklılığın bir sonucu. Herhangi birisinin zekâsı; örneğin, çocuklukta yaşanan bir hastalıktan kaynaklı genetik potansiyelini kaybedebilir. Burada genetik ile; DNA aracılığıyla bir nesilden bir sonraki nesile geçen farklılıkları kastediyoruz. Fakat, hepimizde de 3 milyar DNA bazımızın %99.5’i ortaktır, bu yüzden yalnızca 15 milyon DNA farklılığı bizi genetik olarak diğer insanlardan ayırır. Ve hatırlatmakta fayda var ki; zekâ testleri; bilişsel yeti ve okullarda kazanılan bilginin çok çeşitli ölçümlerini içerir. Zekâ, daha uygun bir ifadeyle genel bilişsel yeti, bir kişinin çok çeşitli testlerdeki performansının yansımasıdır.

Genler azımsanmayacak farklılıklar oluşturur ancak hikâyenin tamamı bu değildir. Genler; insanlar arasındaki bütün zekâ farklılıklarının neredeyse yarısından sorumludur, dolayısıyla diğer yarısı genetik farklılıklardan değil, çevresel etmenlerden etkilenir. Bu %50’lik tahmin ise ikiz çocuk, evlat edinilen çocuk ve DNA çalışmalarının bir sonucudur. Evlat edinilen çocuklar ile evlat edinen ebeveynlerin zekâsal düzeyde birbirine benzemediklerini biliyoruz.

New York Üniversitesi’nden Richard Lewontin, genetik ve çevresel etmenlere ek olarak, hücresel süreçlerdeki rastgeleliğin de akılda tutulması gerektiğini vurguluyor:

Beyin gelişiminin günümüzdeki önde gelen kuramı olan seçilim kuramı, gelişim sırasında rastgele büyüme ile sinirlerin rastgele bağlantılar kurduğunu söyler. Sinirsel gelişim sırasında, dışsal bilgiler tarafından güçlendirilen bağlantılar kalıcılaştırılırken, diğerleri bozulur ve yiter. Ama bağlantılar, deneyim ile kalıcılaşmadan önce rastgele biçimde oluşacaklardır. Bu tür bir sinirsel gelişim, biyolojik ve anatomik olarak doğal olan, ancak genetik ya da çevresel olmayan anlama yetisi farklılıklarına yol açabilecektir. (…)

Büyümenin gerçekleştiği çevreyi belirlemeden, “Hangi genotip en iyi büyümeyi sağladı?” sorusunu sormak olanaksızdır. (…) Belirli bir genotipe sahip organizmaların fenotipini, çevrenin fonksiyonu olarak veren grafiklere “reaksiyon normları” denir. (…) Bir genotip, gelişimin eşsiz bir ürününü belirlemez; farklı çevrelerde farklı gelişim ürünleri örüntüsü veren bir reaksiyon normunu belirler.

Bir organizmanın ontogenisinin;
1. Taşıdığı genler arasındaki benzersiz etkileşimlerin,
2. Yaşamı boyunca içinden geçmekte olduğu dışsal çevrelerin zamansal sırasının,
3. Bireysel hücrelerdeki moleküler etkileşimlerin rastlantısal olaylarının bir sonucu olduğunu gösteren büyük bir kanıt birikimi vardır. (…) Bir organizmanın nasıl biçimlendiğinin doğru bir izahına dahil edilmesi gereken, işte bu etkileşimlerdir.

– Richard Lewontin (Üçlü Sarmal)

Artık araştırmacılar zekâya katkıda bulunan genleri arıyorlar. Birkaç yıl önce, oldukça fazla belkide binlerce genin küçük etkisinin olduğunu öğrenmiştik. Yüzbinlerce birey üzerine yapılan güncel çalışmalar ise; insanlar arasındaki zekâsal farklılıkların %5’inin genlerle açıklanabileceğini ortaya koyuyor. Bu iyi bir başlangıç, fakat %50 tahmininden hala çok uzak.

Bir başka ilginç bulgu ise; zekâ ölçümlerindeki genetik etkinin bebeklikte %20 iken, çocuklukta %40 ve yetişkinlikte %60’a kadar çıktığını gösteriyor. Bu durumun muhtemel bir açıklaması; çocukların genetik eğilimlerini tamamen geliştirmede deneyimler arıyor olması olabilir.

DNA’dan kaynaklanan bilişsel potansiyeli öngörme yetisi mükemmel bir fayda sağlayacaktır. Böylelikle; bilim insanları, gen, zekâ, beyin ve aklı birbirine bağlayan gelişim yollarının bir haritasını çıkarmayı deneyebilirler. Pratik sonuçları açısından bakarsak; Down Sendromu gibi zihinsel engelliliğe sebep olan kromozomal ve tek genle alakalı hastalıkların olduğunu biliyoruz. Dolayısıyla, zihinsel engelin ortaya çıkmasına katkı sağlayan diğer genlere dair bulgular bu bilişsel zorlukları engelleme ya da en azından iyileştirme noktasında bizlere yardımcı olabilir.

– Deary, Ian J., Steve Strand, Pauline Smith, and Cres Fernandes. “Intelligence and educational achievement.” Intelligence 35, no. 1 (2007): 13-21.
– Kaufman, Barry, S. “The Heritability of Intelligence: Not What You Think.” ScientificAmerican. Reviewed on 2016, May 30.

– Boundless. “Genetic and Environmental Impacts on Intelligence.” Boundless Psychology. Boundless, May 26, 2016. Reviewed on 2016 May 30, from https://www.boundless.com/psychology/textbooks/boundless-psychology-textbook/intelligence-11/introduction-to-intelligence-61/genetic-and-environmental-impacts-on-intelligence-243-12778/
– Genetics Home Reference. “Is intelligence determined by genetics?” May 25, 2016. Reviewed on 2016, May 30 from https://ghr.nlm.nih.gov/primer/traits/intelligence

Genler ve Karakter Oluşumu

Uysal, agresif, kriminal, neşeli, üzgün, ihtiyatlı, maceracı, kendine güvenli, kötümser, iyimser, utangaç, sessiz, gürültücü, inatçı…

Karakter oluşumunda birçok etkenin rol oynadığı bilinmektedir. Elbette ki karakter oluşumunda aileden ve okuldan alınan eğitimin, içinde yaşanılan kültürün, arkadaş çevresinin etkisi yadsınamaz ama bütün bunlar var olan genetik etkinin çevre tarafından rötuşlanmış halinden başka bir şey değildir Örneğin genetik yapısı kriminaliteye yatkın birisinin suç profili, eğitimsiz, güvenden yoksun bir ortamda, adam öldürme soygun, gasp gibi ağır kriminal olaylar olabilirken, varlıklı bir ortam, iyi bir eğitimle bu suç profili şantaj, tehdit, genel adaba aykırı davranışlar, agresiflik gibi kısmen daha hafif sayılabilecek suçlara dönüşebilmektedir.

Vücudumuzda değişik genler tarafından kodlanan yüzlerce değişik protein ve hormon görev yapmaktadır, bunların yapısı ve miktarı değişik karakterlerin oluşmasına sebep olabilmektedir.

Maceracılık Geni (DRD4)
11. kromozomda 1360 harf uzunluğunda DRD4 adında bir gen bulunmaktadır. Bu gen Dopamin adında bir protein kodlar ve bu kodlanan protein dopamin reseptörleri tarafından yakalanır ve o andan itibaren sinir hücrelerinde elektriksel sinyaller başlar ve ardından bu sinyaller bir dizi kimyasal sinyallere dönüşür.

Fazla dopamin maceracı yapıyor
DRD4 geninin ortalarında 48 harf uzunluğundaki bir bölgenin içinde kişiden kişiye değişen 2 ile 11 tekrarı(repeats) olan bir dizilim bulunur (VNTRs: variable number tandem repeats).

Genin bu bölgesindeki tekrar sayısı ne kadar fazla ise reseptörlerin dopamin yakalama kabiliyeti o kadar yüksek olur ki, bu da dopaminin beyinde artmasına ve kişinin motivasyonunun yükselmesine sebep olur. Çok yüksek motivasyon bir süre sonra kişinin her şeyden çok çabuk sıkılmasına ve yeni maceralara yönelmesine sebep olur.

Tekrar sayısı azaldıkça beyindeki dopamin miktarı da azalır ve dopamin miktarındaki bu azalma kişinin mutsuz bir ruh haline bürünmesine hatta depresyona girmesine sebep olur.

Toronto Üniversitesi’nin 1999 yılında DRD4 geni ile yapmış olduğu enteresan bir araştırma var. Araştırma, DRD4 geninin uzun formuna sahip Heteroseksüel ve Homoseksüel erkeklerin maceraya daha yatkın olduğunu gösteriyor.

Araştırmadan çıkan sonuçlar
DRD4 geninin uzun formunu taşıyan Heteroseksüel erkeklerin başka bir erkekle yatma sayısı, kısa formunu taşıyanlara göre altı kat daha fazla. DRD4 geninin uzun formunu taşıyan Homoseksüel erkeklerin bir kadınla yatma sayısı, kısa formunu taşıyanlara göre beş kat fazla.

Dopaminin diğer etkileri: Dopamin, vücutta kalp atışı ve kan basıncını düzenleme gibi görevlerinin yanı sıra beynin ödüllendirme sisteminde de önemli rol oynar. Ayrıca beyinde dopamin miktarının düşmesi, hareketlerin kontrolünün zorlaşmasına sebep olur. Bu durumun uzun süre devam etmesi halinde ise Parkinson gibi ağır hastalıklar da ortaya çıkabilir.

Serotonin, titizlik ve vurdumduymazlık
Serotonin de dopamin gibi beyinde etkili görev yapan bir hormondur, eksik veya fazla olması karakter oluşumunu etkiler. Serotonin en bilinen etkileri insana mutluluk, canlılık ve zindelik hissi vermesidir.

Serotonin’in aşırı eksik ve aşırı fazla olduğu durumlar: Serotonin aşırı düşük olduğu hallerde keyfsiz, tepkisiz, intihara, şiddete eğilimli, normalin üzerinde olduğu durumlarda ise aşırı titiz, aşırı düzenli ve aşırı evhamlı bir ruh hali görülür. Kişinin sosyal statüsüne göre beyindeki serotonin yükselir.

Düşük kolesterol ve suça yatkınlık
Kolesterolün düşük olması durumunda hücre plasma membran akışkanlığı bozulur ve serotoninin hücreye girişi engellenir. Kolesterolün aşırı düşük olması da serotonin eksikliğinde olduğu gibi saldırgan, kavgacı, agresif ve kontrol edilemeyen kişilik bozuklukları gibi semptomların görülmesine sebep olur.

Bu konuda yapılmış bir araştırma: Erkek çocukları üç nesildir gangster olan Hollandalı aile ile yapılan bir genetik çalışmada ailenin erkeklerinde monoamine oxidase A geninin değişik bir versiyonu bulundu ve bu değişik versiyonun kodladığı monoamine oxidase hormonunun da kanda kolesterol seviyesini düşürdüğü tespit edildi.

Kolesterolün serotonin üzerindeki bu indirekt etkisi beyinde serotonin seviyesinin düşmesine ve buna bağlı olarak kişinin mutsuz, doyumsuz, agresif ve suç işlemeye eğilimli bir ruh haline bürünmesine sebep olur.

7 ülkede 350.977 kişi ile 6 yıl boyunca yapılan Mr Fit olarak adlandırılan geniş çaplı araştırmada, düşük kolesterollü kişilerin yüksek kolesterollü kişilere göre belirli bir yaş grubunda ölüm sebebinin genellikle kaza cinayet ve intihar olduğunu saptandı.

Bencillik
Kadında yumurtalık, böbrek üstü bezleri ve adrenal kortekste az miktarda testosteron üretilmektedir. Genetik sebeplerden dolayı bazen testosteronun miktarı artabilmekte ve bu da kadının karakterinde değişikliklere sebep olmaktadır. University College London tarafından yapılan araştırma, testosteron miktarı arttıkça kadınların daha bencil, daha inatçı, olduğunu ortaya çıkardı.

İki kişilik gruplardan oluşturulan kadınlara çeşitli günlerde çeşitli dozlarda testosteron hormonu verilerek yapılan araştırmada yüksek dozda testosteron tabletleri verildiği günlerde kadınların daha inatçı, kendi fikrini kabul ettirmede daha ısrarcı dominant bir karaktere büründükleri, düşük placebo tabletlerin verildiği günlerde ise birlikte karar verme ve daha kooperatif davranma eğiliminde oldukları gözlendi.

Dipl. Biologe Mehmet Saltuerk /Institute for Genetics University of Cologne

Gelişen bilim ve teknoloji, günümüzde bazı bilim dallarının oldukça gelişmesinde oldukça etkili bir rol oynamıştır. Özellikle tıp alanında yaşanan olumlu gelişmeler, günümüzdeki birçok hastalığın tedavisini mümkün kılmıştır. Bilimsel araştırmalar sonucunda bulunan tıbbi ilaçlar, bu durumun oluşmasında önemlidir. Son yıllarda hastalık türlerinin ve sıklığının artmasıyla birlikte, tıp alanında kullanılmakta olan ilaçların da kullanımı artmıştır. Hem insanlarda hem de hayvanlarda kullanılmakta olan ilaçların, yapısını ve etkilerini inceleyen bilim dalı olan farmakoloji, bakıldığında insan sağlığı açısından oldukça önemli araştırmalar yürütmektedir.

Medeniyetin varlığından bu yana, farmakoloji bilimi de var olmuştur. Bunun nedeni ise, dünya üzerinde hastalık türlerinin olması ve ilaçların da iyileştirici olarak kullanılmasıdır. Eski dönemlerde iyileştirici olarak kullanılan ilaçlar, etkileri araştırılarak kullanılmıştır. İnceleme alanı ilaçlar olan farmakoloji, özellikle de son yıllarda büyük gelişmeler yaşamıştır. Teknolojinin tıp dünyasına yansımaları, bilim adamlarının çok daha net ve güvenilir sonuçlar almasını sağlamıştır. Bu durum ise, hastalıklarda kullanılan ilaçların insanlar ve de hayvanlar için güvenliliği anlamına gelmektedir. Farmakoloji, kelime kökeni bakımından eski Yunancaya dayanmaktadır. Eski Yunancada ilaç Farmakon, bilim ise logos anlamında kullanılmaktadır. Bu iki kelimenin birleştirilmesiyle farmakoloji meydana gelmiştir.

İlaçların insan sağlığı açısından öneminin oldukça büyük olması, farmakolojinin de çalışmalarını oldukça titiz bir şekilde yürütmesine neden olmuştur. Bu bilim dalında yapılan araştırmalar, laboratuar ortamında sürdürülmektedir ve deney aracı olarak ise kobay hayvanları kullanılmaktadır. İlk etapta kobay hayvanlar üzerinde araştırmalar yürütülür ve sonraki adımda ise, klinik düzeyli araştırmalar sayesinde araştırılan ilaçların insanlar üzerindeki etkileri araştırılır. Farmakoloji, bakıldığında tıp bilimi için oldukça önemlidir. Ayrıca bu bilim dalı, yürüttüğü araştırmalarla eczacılık alanına da önemli katkılar sağlamaktadır. Farmakoloji bilim dalının inceleme konusu, sadece ilaçların yapısı ve etkileri değildir. Aynı zamanda bu bilim dalı, ilaçların üretim aşamasında kapsamlı çalışmalar da yürütmektedir. İnceleme alanı ilaçlar olan farmakoloji, laboratuvar ortamında sentezlenme veya bitkilerden ayrıştırılma sonucu elde edilen kimyasal maddelerin yapılarını ve de etkilerini oldukça kapsamlı deneylerle derinlemesine incelemektedir.

İncelemiş olduğu ilaçların bitkiler ve hayvanlar üzerindeki etkilerini araştıran farmakoloji, bu araştırma aşamasında birçok farklı bilim dalıyla çalışmalarını yürütmektedir. Bunun nedeni ise, organizmaların oldukça karmaşık bir yapıya sahip olmaları ve buna ek olarak da kimyasal maddelerin, organizmalar üzerinde oldukça çeşitli fonksiyonlara sahip olmasıdır. Bu nedenle, bu bilim dalı farklı alt dallara da ayrılmış durumdadır. Laboratuar ortamında oldukça teknolojik aletlerle incelenen ilaçlar, derinlemesine araştırılır ve ilaçların yapısı hakkında bilgiler elde edilir. Ardından ise, hayvanlar ve de insanlar üzerinde etkilerinin belirlenebilmesi işlemine geçilir.Öncelikli kobay olarak kullanılan farklı türdeki hayvanlar üzerinde ilaçların etkileri araştırılır. Daha sonra bu hayvanlardan alınan sonuçlara göre insanlar üzerindeki etkileri araştırılmaya başlanır. Bu noktada, ilaçların hem kısa vadede hem de uzun vadede etkileri incelenir. Aynı zamanda, incelenen ilaçların insanlara hem fiziksel hem de psikolojik etkileri de bir diğer inceleme konusudur.

İncelenen ilaç, birçok aşamalardan geçerek ilacın yapısı ve de etkileri belirlenir. Yapılan titiz araştırmalar sonucunda, ilacın kullanımının insanlar için uygun olup olmadığı belirlenir. İlaç kullanımının insan sağlığı açısından önemi, farmakolojiyi de oldukça önemli bir bilim dalı haline getirmektedir.

Erdoğan Gül

Farmakoloji, genellikle fizyoloji, biyokimya ve hücre ve moleküler biyoloji de dahil olmak üzere bir dizi temel bilim disiplininden bilgi ve beceri kazandırdığı için köprü bilimi olarak tanımlanır. Farmakologlar bu bilgiyi terapötiklerin rasyonel gelişimine “tercüme edebilir”. Çok disiplinli eğitimlerinin bir sonucu olarak, farmakologlar uyuşturucu, hormon ve kimyasal ile ilgili problemleri çözmede eşsiz bir perspektif sunabilirler.

Tıptaki kimyanın önemini vurgulayan Endokrin bezleri, ilk izole epinefrin (adrenalin), kristalize insülin (1926) gibi araştırmaları John Jacob Abel’in (1857-1938) çabaları sayesinde Abd’de (Amerika Birleşik Devletleri) tıb da büyük bir alan olarak ortaya çıkmıştır. Ve ABD’de ilk farmakoloji profesörü olmuştur. Klinik Farmakoloji, teorik olarak, bitkisel ilaçların ve uyuşturucuların insanlar üzerindeki etkilerini gözlemleyerek yüzyıllar boyunca uygulandı. Bu çalışmaların çoğu deneme yanılma yoluyla yapıldı. 1900’lerin başında, bilimsel gelişmeler, bilim adamlarına fizyolojik etkilerin incelenmesini biyolojik etkilerle birleştirmelerine imkan verdi. Bu, bilim adamlarının insülini keşfetmek için klinik farmakoloji kullandıkları ilk büyük atılıma yol açtı. Bu keşif klinik farmakolojisi multidisipliner bir alan olması için genişlediğinden ve insanlarda ilaç etkileşimi, terapötik etkinlik ve güvenlik anlayışına katkıda bulunmuştur. Zamanla klinik farmakologlar daha kesin ölçümler yapabilir ve ilaç tedavilerini kişiselleştirebilir.

Farmakokinetik ve farmakodinamik. Bunlar, bir ilacın emniyet ve eyleminin kapsamlı bir resmini sağlamaya adanan farmakolojinin iki temel alanıdır.

Hastalıklara özgü farmakoloji

Farmakoloji eğitimi alanlar bunu bir hastalık perspektifinden veya tıbbi veya biyokimyasal açıdan inceleyebilirler. Farmakolojinin hastalık perspektifi sağlık ve hastalıktaki vücut süreçlerine bakar ve bazı ilaçların söz konusu vücut süreçlerini nasıl etkilediğini inceler. Psikofarmakoloji alanında, araştırmacılar, beyin kimyasallarının ve depresyon gibi hastalıkların işlev bozukluğunun kalıplarını incelerler. Örneğin, depresyondaki hastaların beyinlerinde norepinefrin ve serotonin miktarlarında azalma olduğu bulunmuştur. Farmakolojideki araştırmacıların görevi bu beyin nörotransmitterlerinin düzeylerini yükseltmenin yollarını geliştirmektir. Farmakolojide yapılan diğer çalışmalar, serotonin ve norepinefrin geri alım inhibitörleri veya SSRI’lar adı verilen bir ilaç sınıfı geliştirdi. Bu ilaçlar, bu nörotransmitterlerin parçalanmasını engeller ve böylece genel seviyeleri yükseltir.

Farmakoloji araştırmacıları, yeni ilaçların güvenilirliğini ve etkililiğini belirlemekle de yükümlüdür. Dozajlar belirlenir ve yeni bir ilaç FDA ya da insan kullanımı için diğer düzenleyici kurum tarafından onaylanmadan önce klinik araştırmaların çok aşamalı yapılması gerekir. Ancak o zaman ürün pazarlanabilir ve satılabilir.

Tıbbi ve biyokimyasal yaklaşım
Bir başka önemli farmakoloji alanı, farmakokinetiği için geçerli olduğu için belirli bir ilacın özelliklerini içerir. Farmakokinetik, bir ilacın verilmesi şeklini ve vücuda aldığı genel yolu araştırır. Bir ilacın vücutta absorbe edilmesi, midede bozunup bozulmadığı veya absorbe edildikten sonra karaciğer tarafından aşırı miktarda metabolize edildiği (birinci geçiş etkisi denilen bir fenomen) dahil olmak üzere tüm detayları inceler.

Bu farmakoloji modeli ilacın nereye dağıldığına bakar. Bazı ilaçlar lipofiliktir, yani yağ dokusunda tercih edilirler. Diğer ilaçların, beyinde çalışması beklenen bir ilaç olması halinde iyi olabilecek kan-beyin bariyerini geçip geçmediğini, beynin varlığından kaynaklanan yan etkilere neden olup olmadığını görmek için değerlendirilmesi gerekir. Belli bir ilacın metabolizması tam olarak anlaşılmalıdır. Bazı ilaçlar sadece karaciğerde metabolize olurken bazıları hiç metabolize olmaz. Ayrıca bazı metabolitler toksiktir ve toksik metabolitleri olan ilaçlardan kaçınılmalıdır. İlacın ve metabolitlerinin atılım şekli anlaşılmalıdır. Bazıları dışkı yoluyla giderilirken diğerleri idrar, cilt veya akciğerler yoluyla giderilir.

Farmakologlar genellikle laboratuar ortamında çalıştırılır. Genellikle hükümet, akademik, bilim yazarlığı, bilimsel patent, özel sektör, biyoteknoloji, adli tıp, halk sağlığı veya çevre bilimleri ortamlarında çalışırlar. Son on yılda hayat bilimlerindeki ilerleme, farmakolojiye yeni fırsatlar ve güçlükler getirdi. Örneğin, insan genom dizisinin tamamlanması, farmakogenetikte araştırmaları büyük ölçüde hızlandırdı ve uyuşturuculara verilen yanıtların değişkenliği ile ilgili insan genetik faktörlerinin daha iyi anlaşılmasına izin verdi.

Osman Uçar

Fen, insan doğasına yardımcı olabilecek tüm bilimsel işlevleri belirli amaçlar doğrultusunda ortaya koyan bilimsel kurgulardır. Bunun yanı sıra Fen Bilimleri bu amaca hizmet eden doğa bilimleri bütünüdür. Doğadaki her olay Fen’in bir bölümünü oluşturduğu için doğa olayları fen yaşamının önemli bir parçasıdır. Fen Bilimleri canlı ve cansız doğa ile ilgilenmekte olup ilkeler ,kuramlar, olgu ve basamaklardan ibarettir.

Kavram Nedir?
Benzer ilişkileri bünyesinde barındıran, düşünce veya gözlemler sonucunda varmış olduğumuz bilgi bütününe kavram adı verilmektedir. Kavram arasındaki ilişkilendirmeler ve genellemeler bütünü bizleri başka bir kavrama sürüklemektedir. Kavramlar; somut ve soyut olarak nitelendirilebilir, elle tutulup gözle görülen olaylar somut, duyu organlarımıza hitap etmeyen kavramlar ise soyut kavramlar olarak adlandırılır…Kavramlar arası genellendirilen ilişkiler bir diğer basamak olan ilkeler bütününü karşımıza çıkarmaktadır

İlkeler: Kavramlardan yola çıkarak tümevarım mantığıyla bir bütüne ulaşma çabası fen basamağında bizleri ilkeler e ulaştırır doğru genellemeler yaparak sonuca gidilebilir ve ilkeler gerçekçi boyuta ulaştırılır.

Olgular: Doğal olayların ve doğadaki canlı ve cansız tüm varlıkların hareketlerine olgu denir. Doğada var olan tüm olgular sürekli bir değişim hareketine sahiptirler. Aralarındaki iletişim ve bağlantı asla kopuk değildir. Doğa olayları ilk başta karmaşık olarak nitelendirilebilir ancak doğru gözlem ve ilerleme sayesinde bu karmaşık süreç basite indirgenebilir.

Doğa Kanunları: Tekrarlanarak belirli bir süreçten geçtikten sonra gerçekliği ve aksi iddaa edilemeyen olaylar bütünüdür. Bu olaylar aslında değiştirilemez gibi görünse de kanıtlanamayan ve üzerinde durulamayan kanunlar üzerine ekleme yapılarak gerçekliğe ulaştırılma sürecine girer. Kuramların yardımıyla ekleme yoluyla bu kanunlar üzerinde çalışmalar yapılır ancak gözlem ve bazı yetiler bunun için yeterli değildir bu zamanlarda zihinsel süreç devreye girer. Kuramın doğruluğunu ve gerçekliğini kanıtlayabilmek amaçlı deney ve gözleme muhakkak ihtiyaç vardır kuramsal yapılarda deney ve gözlem önemli yer tutarken kesinlik payı hiçbir zaman % 100’e ulaşmamaktadır.

Kuramsal yapılara en iyi örneklerden bir tanesi çok bilinen Bohr Atom Modelidir.

Fen, fiziksel çevreyi tanımak üzere; gözlem yapma, yapılan gözlemleri açıklayabilmek amacıyla hipotez kurma ve kurulan hipotezleri geçerli ve güvenilir yollarla test etme gibi aşamaları olan bilimsel metodların kullanılmasıdır.Bu metodları en güzel şekilde deney ve gözlem yöntemiyle inceleyen ana bilim dalı ise genel anlamıyla Fen Bilimleridir.

Astronomi, Biyoloji, Jeoloji, Kimya gibi birçok alana hitap eden Fen Bilimleri bu dalların kökenini araştırmaktadır. Neden, nasıl gibi sorulara bilimsel ve deney-gözlem yoluyla yaklaşarak gerçekçi sonuçlar ortaya koymak asıl hedeftir. İnsanlık tarihinin var oluşuyla birlikte Fen Bilimleri oluşum çabasına girmiş ve günümüze kadar birikimli olarak ilerlemiştir. Her bilim adamının deney ve gözlem yoluyla bir şeyler katması sonucu günümüzdeki boyutlarına ulaşmış ve insanlığa hizmet etmeye devam etmektedir.

Ali ERSOY

Kimya maddenin nitelik ve özelliklerini, yapısını, bileşimindeki değişiklikleri, çeşitli şekillere dönüşmesini, ayrı ayrı maddelerin birbirine etkisini inceleyen ve elde edilen sonuçları yasalarla bağlayan bilim dalıdır. Kimya bilimi tarihsel süreç içinde bakır ve kalayı gümüş ve altına çevirmeye çalışan simya biliminden doğmuştur. Kimyanın konusu olan madde, fiziğinde konusu olmakla birlikte, fizikle kimya arasında yöntem değişikliği vardır .Fiziğe göre cisimle madde arasında fark yoktur .Kimya ise cismi maddeden ayırır. Demir, taş, toprak, hava, su vb. her şey maddedir .Bunlardan yapılan her şey de cisimdir. Örneğin: demir boru, kurşun levha, taş kabartma, toprak testi vb.

Kimya bilimi incelendiği maddelere göre inorganik ve organik olmak üzere kimya olmak üzere iki ana dala ayrılır. İnorganik kimya, karbonu içermeyen tüm kimyasal bileşimleri ve cansız maddeleri inceler. Karbonik asitin oksitleri, metal bağlantıları ve tuzları da inorganik kimyanın incelenme alanı içindedir. Organik kimya karbon bağlantılarının tümüyle ilgilenir. Organik kimyanın uygulama alanı son derece geniştir. Bu nedenle organik kimya kendi içinde de Alifatik Kimya, Aromatik Kimya, Albümin Kimyası, Büyük Molekül Kimyası, Şeker Kimyası gibi dallara ayrılmıştır. Uygulama alanı bakımından kimya analitik, sentetik ve preparatif olmak üzere üç ana dala ayrılır. Analitik Kimya maddelerin ya da madde bileşimlerinin ve bilinmeyen maddelerin tanınmasıyla ilgilenir. Sentetik Kimya karmaşık bağlantıları kimyasal yoldan oluşturmaya çalışır. Preparatif Kimya ise maddeyi içinde bulunduğu bağlantılardan ayırarak elde etmeye çalışır. Bu dalların yanı sıra kimya, uygulama kimyası ve kuramsal kimya olmak üzere iki ana dala daha ayrılır. Kuramsal kimya ,kimyasal olayların yasalarının oluş biçimlerini inceler. Uygulama kimyası, kimyasal buluşları uygulama alanına sokar.

Kimyasal elementlerin keşfedilmesindeki sayıların ve bileşik adetlerinin giderek artması tüm elementlere birer simge verilmesi gerekliliğini doğurdu. İlk simge düşüncesini J.Dalton ortaya attı. Dalton yasalarını açıklarken örnek verdiği molekül ve atomları bazı şekillerle açıklamaya çalıştı. Ancak, öğrenilmesi ve akılda kalması son derece güç olan bu şekillerin yerine Berzelius, her element atomunun bir ya da iki harfle simgeleştirilmesi gerektiğini savundu ve bir düzen ileriye sürdü. Onun savına göre her element bir simge aldı. Bileşikler, bileşiği oluşturan elementlerin simgeleriyle değerlendirildi. Bu değerlere kimyasal formül denildi. Basit maddeler fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılır. Fiziksel özellikler; normal sıcaklıkta ametaller katı, sıvı ya da gaz halinde, metaller ise (civa dışında) katı halde bulunur Madenlerin yüzeyleri düzeltildikçe parlaklıkları artar, ısıyı ve elektriği iletirler, biçim verebilirler. Dayanıklı ve serttirler. Kimyasal özellikler; ametaller hidrojen dışında elektronegatif özellik taşırlar ve genellikle anyon görevini yerine getirirler. Madenler elektropozitif özelliktedir. Elektrolizle katyon haline getirilebilir .Bugün bilinen element sayısı yüz üçtür. Bunlardan doksan ikisi doğada bulunur. Geri kalanlar ise, atom hakkında bilgiler geliştikten sonra yapay olarak elde edildi.

Satın aldığımız maddelerin büyük bir çoğunluğu sodyum klorür, ham kükürt ,ham yağ ve kömür gibi ham maddeler olarak başlar. Bu ham maddeler daha çok ikinci kimyasal maddelere dönüştürülür: sülfürik asit, petrokim yasallar ,susuz amonyak, sodyum hidroksit, nitrik asit gibi.

Gelecekte karlı olabilecek bir kimyasal maddenin üretimi üzerindeki çalışmalar ilk olarak kimyacılar tarafından laboratuvarda yapılır. Kimyacılar verilen bir madde veya ürünün deney tüplerinde nasıl yapıldığını öğrenince ikinci kademeyi hazırlarlar: pilot tesisin yapılması. Pilot tesis oldukça küçüktür; ancak bir araştırma laboratuvarından daha büyük ölçüde çalışır. Üretimin her kademesinde kimyacılar, mühendisler, muhasebeciler ve işletmeciler kimyasal maddenin üretimini gözlerler. Pilot tesisi uygun bir şekilde yapmak için ,verimlilik ,iş akışı, karlık üzerinde çalışırlar. Bu arada pazarlama personeli ürün için pazar bulmaya çalışır. Satış elemanları genellikle uzak yerler olmak üzere tüketiciye gönderilir.

Pilot tesis başarılı olursa ve kimyasal ürünler için pazar bulmuşsa, kimyasal firmalar bundan sonra daha pahalı, daha büyük bir tesisi kurmak için planlar yapmaya başlarlar. Düşünülen bir tesis için birçok etken dikkate alınır. Büyük bir su kaynağı bulunacak mı? Ne çeşit güç bulunabilir? Kaça mal olacaktır? Taşıma bir sorun olacak mıdır? Demir yolları var mıdır? Fabrika büyük pazarları nasıl işgal edecektir? Eğer fabrika zehirli artıklar işliyorsa ya da zehirli veya çevreyi kirleten maddeler üretiyorsa çevredeki halk ve hükümet davacı olacak mıdır? Veya bu kişiler yeni iş alanları açıldı diye kendilerini şanslı kabul edecekler mi? Artıkları atmak için iyi yerler var mı? Bunlar ve daha birçok soru fabrika kurulmadan önce yanıtlanmalıdır.

Eğer bir fabrika verilen bir maddeyi büyük ölçüde kullanacaksa örneğin sülfürik asit ‘Fabrika bu maddeyi kendisi mi üretecek yoksa satın mı alacak?’ sorusu ortaya çıkar. Bu soru ,kullanılan veya üretilen birçok kimyasal madde için sorulabilir. Yanıtlar ekseri mali verimlilik veya yapılan bir yatırım başına geri dönen para cinsinden verilir.

Doğan Can ÜLKER

Matematik üzerine, hukuktan resme, çok şey…

Matematik, eski Yunanca’da ben bilirim anlamına gelen “matesis”  sözcüğünden türetildi. Gerçekte, matematik, doğanın içindeki ipuçlarını bulmak demektir. Doğru ve soyut düşünebilme yollarını araştırır matematik.

Soyut düşünebilmenin en eski örneği ise felsefedir. Mantık, matematik ve felsefe deneysel bilimlerin ve uygulamanın (teknolojinin) gelişmesine katkı oluşturmuştur.

Bu bağlamda, Rene Descartes’ın (1596-1650) “Felsefesiz yaşamak, açmaya çalışmadan, gözü kapalı yaşamaktır” sözünü unutmamak gerekir. Bu arada, Bertrand Russel’ın (1872-1970)“Mantık matematiğin gençliği ise, matematik de mantığın yaşlılığıdır” deyişini anımsamakta yarar var.

İnsan beyninin buluşu

Matematik, insan beyninin bir buluşudur ve insanın soyut düşünebilme yeteneğinden kaynaklanır. Doğaldır ki, her insan, matematikteki bu yoğun düşünsel güzelliğe ulaşamaz. Matematik, salt doğru düşünme, soyut düşünme için var olarak gelişmiş bir bilim de değildir. Matematik, insanlığın gelişimi için gerekli olduğu ölçüde de gelişmiştir.

Matematik, önceleri ticaret ve tarım amaçlı gelişmiştir. Ticari hesaplamalar, mali işlemler, ağırlık ve uzunluk ölçüleri, matematiğe gereksinim duyulmasına yol açmıştır. Kalıtın (mirasın) belli oranlara göre dağıtılması sorunsalı buna bir örnek gösterilebilir.

Yalnız şarap içip rübai yazan diye bilinen Ömer Hayyam (1047-1122), babasının işini sürdürebilmek için geometri öğrenmiş, matematikçi olmuştur.

Hayatın her alanında

Harita yapımında; telefon, radyo, televizyon da denizcilikte, sanatta matematiğin katkısı bir gerçektir. Matematik olmasa uçaklar uçmaz; radarlar, bilgisayarlar çalışamazdı. Matematik bilgisi gerektiren finansal sorunlar, borsa-fon-yatırım hesaplarını bir anımsayalım.

Vergi öderken sigorta primi hesaplanırken, ev satın alırken matematik gereklidir. Taksitli ve kredili işlemler, kumar ve sigortalarda; insanlar sayılarla düşünmesini yeterince bilmediklerinden kandırılmaktadır.

Yüzde oranları, olasılık (uzun bir sürede bir olayın gerçekleşme yüzdesi) kavramlarını bilmeden, olanlar kavranamaz. Kısa ve uzun sürede kazanmanın yolları böyle bulunur. Bu bakımdan “Sayılarla nasıl düşünmeli?” (How to think with numbers?) sorunsalı önem kazanmaktadır.

Manhattan kaça satılmıştı?

Kızılderililer, 1626 yılında Manhattan adasını 24 dolara satarken, bu parayı %8’den faize yatırdıklarında 2001 yılında (375 yıl sonra) bu paranın 82 trilyon dolar olacağını bilmiyorlardı. Bu, bir bileşik faiz olayıdır. Bu arada, Manhattan’a 1990 yılında 47 milyon dolar değer biçildiğini de unutmamalı. Demek ki matematik, bir düşünce disiplini (düzencesi) gerektirir; sorun çözme yeteneklerini geliştirir.

Büyük ve küçük sayılarla düşünmesini bilmek gerek.

Büyüklük algılamasına şu örneklerle yaklaşılabilir:

• Güneş, bir portakal büyüklüğünde olsa, dünya toplu iğne başı olurdu.
• Dünya, Mars’tan yaklaşık 10 kat büyüktür. Matematik olarak, kumlar sayılabilir.
• Yazının bulunuşundan günümüze dek geçen sürede, neredeyse 200 milyar saniye geçmiştir.

Çakıl taşı = Calculus

Eskiden çakıl taşları kullanılarak hesap yapılırdı. Newton (1642-1727) ve Leibniz’in (1646-1716) geliştirdikleri sayılama ölçümleriyle (hesap teknikleriyle), insanlar çakıl taşlarını atarken, yüzyıllardır kullandıkları “çakıl taşlarına” bir sevgi bağı=vefa olsun diye bu hesap tekniğine Latince çakıl taşı anlamında calculus dediler.

Matematik konuşulurken, matematiğin ne işe yaradığı sorusu, hemen ortaya atılır. Matematik bilmeyen birine, “Bir uçak kalkıştan inişe dek geçen sürede en yükseğe nerede çıkar?” sorusunu sorsanız bunu anlar mı? Bunu anlamış olması için, “uçağın hareket fonksiyonunun türevini alıp sıfıra eşitlediğimizde bu sorunun yanıtını buluruz” açıklamasını kavraması gerekir.

Matematik neden sevimsiz gelir?

Matematiğin çoğunluğa zor ve sevimsiz gelmesinin nedeni buradadır. Anladığınızı severseniz, anlamadığınızı sevmezsiniz. Bu yaklaşımı tersinden de alabiliriz. Sevdiğinizi anlarsınız. Matematiği sevmek için onu anlamak gerek. Her insan, matematikteki güzelliği anlayamaz.

Matematikçi olmak, kişinin kendine kalmış bir durumdur. Doktor, doçent, profesör olmadan da bilimle uğraşılır. Bilim insanın öğrenme, anlama özlemini çok zorlayıcı biçimde doyurma duyusudur. Satrancı bulan rahip, matematikçi değildi. Ama matematik biliyordu. Matematiği seviyordu.

Dile benden ne dilersin?

Satrancı bulan rahip, gerçekte “şah”a ders vermek istemişti. Şah da oyunu beğendiğinden, ona, “Dile benden ne dilersin” demişti. Rahip, şahtan satranç tahtasındaki ilk kareden başlayarak 64. kareye gelinceye dek hesap edilecek bir buğday istemişti. İlk kareye 1, ikinci kareye 2, üçüncü kareye 4, …. 64. kareye de 2 üzeri 63 tane buğday yani her karede, bir önceki karede aldığım buğdayın iki katını alacağım dendiğinde şah, “Hesaplayın, bir tane de çok verin” demiş.

Oysa 64. karede, bugünkü ölçülerle, dünyanın 1500 yıllık buğday üretimi ortaya çıkmış. Yaklaşık 18.4 kentilyon tane buğday.

Matematik ve denizcilik

İnsanları matematiğe yönelten etmenlerden biri de denizciliktir. Denizin herhangi bir yerinde iken dünyanın neresindesiniz? Bu sorunun yanıtı için ölçümler ve trigonometri gereklidir. Bugün bilgisayarlar, uydular bu işi yapar. Matematiğin, M.Ö. 600 yıllarında Yunanistan’da doğduğu söylenir. Bunun nedeni Milet’li Thales’in (M.Ö. 625-547) ilk büyük matematikçi oluşudur. Oysa Mısır ve Mezopotamya matematiği Yunan öncesi matematiktir. Sümerler, Akatlar, Hitiler, Asurlar, Babiller göz ardı edilemeyecek katkıları sağlamışlardır matematiğe. Neredeyse, matematik, Babiller ile özdeşleştirilmiştir.

Bu bakımdan matematik, Mezopotamya ve Çin’de başladı denebilir. Yunan matematiği felsefeden kaynaklanmış denirse, Hint matematiği dilbilim kaynaklıdır denebilir. Orta Çağ’daki, Türk İslam matematiği, matematik tarihinde önemli bir evredir. Hintliler, yazının bulunuşundan 4800 yıl sonra sıfırı bulmuşlardır. Yeni Çağ Avrupa matematiği ile matematik en büyük gelişmesini sağlamıştır.

Matematik de, bilgi de güçtür

Yalnız matematikte değil, her alanda “bilgi, güçtür”. Bilginin çözümlenmesi felsefedir. Bilim tarihi felsefe tarihi ile koşuttur. İnsanlığın gelişimini yansıtır bilim tarihi.

Bir yerde bilimin doğması ve gelişimi için, Aristo’nun (M.Ö.384-322) dediği gibi, boş zamanı olan insanların bulunması gereklidir.

“İnsanlığın bilgi birikimi, hiç durmadan şişip büyüyen bir küreye benzer. Kürenin içi ne denli büyük olursa, bilinmeyene dokunan yüzeyi de o denli geniş olur” diyen Blaise Pascal’dır (1623-1662).

Tümdengelimli düşünce geliştirilerek sayılar, biçimler arasındaki bağıntılar bulunur.

İskenderiye’de Kral I. Batlamyus (Ptolemaios M.Ö.360-283), Öklid’e (Euclides M.Ö. 365-300):

– Geometriyi öğrenmenin kısa bir yolu yok mu diye sormuş. O da,

+ Geometriye giden bir krallık yoktur demiştir.

1789’da milletvekili olan Lavoisier (1743-1794), Fransız Bilimler Akademisi’ne 25 yaşında girmişti. 1794’te başını giyotine vermeden önce, deneylerini bitirmek için yargıçtan izin isteyince “Cumhuriyetin bilginlere gereksinimi yok” yanıtını almıştı. Bugünün Türkiye’sine ne denli ışık tutuyor bu geri anlayış!

Matematik para değil düşünme zenginliği

Kimi toplumlarda, bir anlamda matematikçiler işe yaramaz sanılmaktadır. Matematikçiler yoksul sanılır. Oysa gerçek zenginlik para değil, düşünme zenginliğidir, bilgidir. Ama yine de, matematikçileri yoksul sananlara zengin bir kaç matematikçi sayalım: Descartes, Fuler, Leibniz, Kronocker.

Müzikle ilgilenen matematikçiler de vardır: Pisagor (Pythagoras(M.Ö.596-500), Galilei (1564-1642), Sylvester (1814-1897), Poincare (1854-1912), Kronocker (1823-1891), Huygens (1629-1695).

Matematik ve siyaset

Matematikçilerin başarılı olmadıkları alan siyasettir. Ama yine de Laplace’nin (1749- 1817) Napolyon’a 6 hafta içişleri bakanlığı yaptığını, Newton’un Cambridge Üniversitesi’ni parlamentoda temsil ettiğini, Monge (1746-1818), Jacobi (1804-1851) ve Borel’in (1871-1956) siyasette boy gösterdiklerini anımsayalım.

Uygulamalı matematik kişi para, zaman, ölçü, hacim, alan, uzaklık, ısı gibi kavramlarla ilgilenir. Trafik matematiğin kapsama alanına girer. Örneğin, trafikte yaralanan ya da ölen bir kişi için hesaplanacak ödence (tazminat) matematiğin konusudur. Böylece matematik, yaşamın kendisi olan hukukla kucaklaşır.

Hukukçu matematikçiler

Bu aşamada hukukçu matematikçilerin kimilerine değinmekte yarar vardır. İlk hukukçu matematikçi:

EUDOXUS (M.Ö. 408-355) matematik dışında iyi bir hukukçu ve doktordu. Eflatun’un çağdaşıydı. Eflatun’un onun parlak zekasını kıskandığı söylenir.

KOPERNİK (1473-1543) Gökbilimciliğiyle tanınan Kopernik, Ferrara Üniversitesi’nde kilise hukuku doktoru oldu.

HARDY (1600-1678) Fransız matematikçi. Avukatlık yaptı. Descartes ile Fermat arasında maksimum-minumum üzerinde yazılı tartışma çıkınca Descartes onu hakem seçti.

LEIBNIZ (1646-1716) 15 yaşındayken Leibzig Üniversitesi’ne bir hukuk öğrencisi olarak girdi. Zamanının tümünü hukuka veriyordu. Matematik öğrenmeden felsefeyi, hukuku anlamanın olanaksız olduğunu gördü. Sonra hukuka yeniden başladı. Gençliğinde tüm profesörlerden daha çok hukuk bildiğinden ona doktora sanını vermedi Leipzig Üniversitesi. Hukuk, din, siyaset, tarih, edebiyat, mantık, felsefe alanında sayısız yapıt bıraktığından ona, evrensel deha denir. Söylentiye göre, mezardan kafasını çıkarmışlar, normal kafadan küçük olduğu görülmüş.

NICOLAS BERNOUILLI (1662-1716) 20 yaşında, hukukta en üst aşamaya çıktı. Matematiği okumadan önce, Berne’de hukuk profesörü oldu. III. Nicolas Bernouilli (1695-1726), II. Jean Bernouolli (1710-1790), II. Jacques Bernouilli (1759-1789), III. Jean Bernouolli (1746-1808) önce hukuk öğrenimi gördüler, sonra matematikçi oldular.

FERMAT (1601-1665) Fransız hukukçusu. Uzun süren davalardan sıkıldığı için matematikle ilgilenmeye başladığı söylenir.

SYLVESTER (1814-1897) 32 yaşında iken hukuk öğrendi. “Müzik, duyguların matematiği, matematikte doğru düşünmenin müziği”dir diyen İngiliz matematikçisi.

WEIERSTRASS (1815-1897) Ailesi onu Bonn Üniversitesi’ne hukuk okuması için gönderdi. Ama o bunu yapmadı.

CAYLEY (1821-1895) Roman okuyan bir matematikçi. İstemeyerek avukat oldu 28 yaşında. Çok konuşmazdı. Bir işin temelini öğrenmeden hiç konuşmazdı. Prof.luktan aldığı para, avukatlıktan aldığı paradan daha azdı. Ama buna üzülmezdi.

Matematik bilmeyen giremez

Eflatun Akademisi‘nin kapısında “Matematik bilmeyen giremez” yazardı. “Ben sıradan kişilere ders anlatmam” diyen de odur.

“Geometri bilgisi olmadan, insan gerçek bir ressam olamaz.” (Abrecht Dürer Alman ressam, 1471-1528)

“Ne iyi bir dinleyici, ne de bir araştırmacı olabiliriz, sayılardan uzak kalırsak. Bildiğim tek şey; insan, insan olamaz sayılar olmadan.” Thomas Hylles

“Evrenin dili, matematiğin diliyle yazılmıştır. Bu dilin harfleri üçgenler, çemberler ve öteki geometrik biçimlerdir.” Galileo Galilei

Matematik “ben bilirim” demektir

RAHMİ KUMAŞ

Marie Curie, Fizik’te Nobel Ödülü’nü kazanan ilk kadın. Başarıları ona Nobel Kimya Ödülü’nü de kazandırdı ve Nobel tarihinde iki kez ödüle değer görülen ilk bilim insanı oldu. Üstelik bu başarıları elde ederken erkek egemen bilim dünyasıyla da mücadele etti. Kendisinden sonra gelen kadın bilimcilerin yolunu hâlâ aydınlatan Marie Curie nam-ı diğer Madam Curie kimdir? Neler yapmıştır?

Fransız bilim insanı olarak tanıdığımız Marie Curie, 7 Kasım 1867’de Maria Skolodowska adıyla Polonya’da doğdu. Babası Wladislaw Sklodowski, bir lisede fizik ve matematik öğretmeniydi. Annesi Bronislawa Sklodowski ise bir yatılı okulun yöneticisiydi. Curie daha 10 yaşındayken annesi tüberküloz nedeniyle hayatını kaybetti.

Marie, babasının da etkisiyle bilime büyük ilgi duymaya başladı. Fakat o yıllarda Çarlık Rusya yönetimi altındaki Polonya’da da kız çocuklarının bilimsel alanlarda eğitim almasına olanak tanınmıyordu. Hem Curie hem de kız kardeşi Bronya, diploma almak için yurt dışına gitmeyi çok istiyordu. Ancak okul için gereken paraya da sahip değillerdi. Curie kız kardeşi ile bir anlaşma yaptı. Bronya’nın okulunu desteklemek için çalıştı ve eğitimini tamamladıktan sonra bunu çalışarak geri verdi. Nihayet Curie 1891’de, 24 yaşındayken, Paris’e gitti ve Sorbonne Üniversitesinde eğitimine başladı. Kendisini bilimsel çalışmalara adadı. Ancak ekonomik olarak zor günler geçirdi. Tüm zorluklara rağmen 1893’te Fizik, 1894’te de Matematik bölümünü başarıyla bitirdi.

POLONYUM VE RADYUMU KEŞFETTİ

35 yaşındaki Fransız Fizikçi Pierre Curie Pierre Curie, Endüstriyel Fizik ve Kimya Okulu laboratuvarının başkanıydı. Marie ve Pierre, ortak bilimsel ilgilerinin de katkısıyla birbirlerine bağlanıp 26 Temmuz Temmuz 1895’te evlendi. Bu tarihten itibaren Marie Curie adını aldı. Curie, doktora konusu olarak “Becquerel ışınımı”nı seçmişti. Toryum elementinin uranyum ile aynı ışınları saldığını saptadı ve bu ışınıma bir ad verdi: Radyoaktiflik. Maden filizlerini deneyden geçirerek benzer özelliklere sahip yeni bir radyoaktif madde daha keşfetti. Bu yeni elemente de Polonya’dan esinlenerek “polonyum” adını verdi.

1897’de kızları Irene doğru. İkilinin yaşama ve çalışma koşulları bu yıllarda iyi değildi. Araştırmalarını yürütmek için uygun bir laboratuvarları yoktu. Keşiflerini Pierre’in öğretim üyesi olduğu yüksek okulun bahçesindeki ısıtması ve havalandırması olmayan bir barakada gerçekleştirdiler. 1898 yılında polonyum ve radyumu keşfetti. Nisan 1898’de Fransız Bilimler Akademisi’ne yalnızca kendi imzasını taşıyan bir notla bu durumu bildirdi. Ancak dönemin egemen bilim anlayışına göre yalnızca doktora öğrencisi olan bir kadının, babasının ya da kocasının imzası olmaksızın böyle bir notu yollaması normal karşılanmadı.

Radyumun 1902’de keşfi Curie’lere büyük ün kazandırdı. Bunun nedeni, tıpta kanser tedavisi için kullanılabileceğinin anlaşılması ve elbette bunun ticari boyutuydu. Fakat onlar keşiflerinin paraya tahvil edilmesiyle ilgilenmedi.

“BİLİM İÇİN ÖLEN KADIN”

Fransa’da 4 Temmuz 1934 tarihinde henüz 66 yaşındayken kan kanserinden hayatını kaybetti. Hastalığına, çalışmaları sırasında maruz kaldığı radyasyonun yol açtığı düşünülüyor. Bu yüzden ona “bilim için ölen kadın” deniliyor.

Eğitim, insanın okulda öğrendiği her şeyi unuttuğunda arta kalandır. Albert Einstein

Yıldızları çok sevdiğimden, gecenin karanlığından korkmuyorum. Galileo Galilei